مطالبات انباشته شدۀ زنان در جامعه ای مملو از خواسته های معطل مانده، آنچنان گسترده است که سخن گفتن از این مطالبات و امید به تحقق آنها گاه به آرزویی فانتزی شباهت دارد. شاید یکی از مهم ترین دلایل این وضعیت غیرعادی، به نبود حداقلی از فضای باز سیاسی بر می گردد که به خصوص طی چهار سال اخیر، امکان هرگونه گردهمایی، هم اندیشی و تحرک کنشگران جنبش زنان برای رسیدن به اجماع (بر سر اولویت بندی خواسته ها) را به طور کلی از بین برده است

امسال کنفرانس وین + ۲۰ در خرداد ماه 1392 (ژوئن 2013) برگزار شد. مطلب زیر به قلم ژاله گوهری گزارشی کوتاه است از این کنفرانس و پیشینه آن:
بیست سال پیش کنفرانس جهانی‌ حقوق بشر در وین برگزار شد که در آن حضور زنان و کنشگران فمینیست بطور چشمگیری مشخص بود. امید همگی‌ به این بود که نتیجه گیری‌های کنفرانس در راستای خواست آنان انجام شود.

وقتی عمه عزم کاری می کرد دیگه چیزی جلودارش نبود. چنین زنی بود عمه. همه این رگ لجبازی اش را که خیلی کم گل می کرد، می شناختند. عمه از شانزده سالگی که خانه شوهر رفته بود، تا نوزده سالگی بیشتر از مادر شوهر، و بعد از نوزده سالگی وقتی شوهر به اندازه کافی بالغ شده بود و مستقل شده بودند از شوهرش کتک خورده بود. عمه بعد از ازدواج با دعوا و قهر لیسانس گرفت و معلم شده بود. بیرون کار می کرد، خانه هم کار می کرد و بچه می آورد و کتک می خورد. می گفت زمان جنگ و انقلاب اصل بر تمکین و فرمانبرداری از شوهر بود.

فزودن دم و دستگاهی بورکراتیک و ناکارآمد برای زنان و تعریف و تمجید از زنان در حرف و سخن، کافی نیست، بلکه باید در عمل، از حضور زنان در صدارت وزارت خانه هایی همچون آموزش و پرورش، بهداشت، ارشاد، و وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی استقبال کرد تا زنان بتوانند عملا از شایستگی های خود برای خدمت به کشور بهره ببرند. کوبیدن بر طبل تبعیض جنسیتی برای تداوم منافع سیاسی گروهی خود، فرجامش محروم ساختن ملتی از تعقل و فرهنگ است.

نقاط قوت جنبش زنان ایران از یک سو تجاربی است که از انقلاب مشروطیت تا به امروز کسب کرده است و از سوی دیگر «شبکه های ارتباطی» است که به خصوص با تولد کمپین یک میلیون امضا علیه قوانین تبعیض آمیز ایجاد و گسترده شده است. البته در این جا باید به این مسئله اشاره کرد که این تجارب به عنوان نقطه قوت مادامی جایگاه خود را حفظ خواهد کرد که مانند هر تجربه ای که انسان در طول زنگی به دست می آورد، از آنها درس گرفته و پشتوانه قدم های آتی قرار گیرد.

بدون شک انتخابات تاثیر زیادی بر وضعیت زنان دارد. وعده های آقای روحانی امیدواری های زیادی را ایجاد کرده است، و اگر به شرایط جهانی از یکسو و بحران های اقتصادی و اجتماعی داخلی نگاه کنیم، انتخاب آقای روحانی نه تنها امید گشایشی برای مردم کشور، بلکه چاره ای اندیشیده برای بسیاری از ذینفعان داخلی و خارجی است. مگر اینکه بازی های خارجی و داخلی معادلات را بر هم زند. اما به هر حال، نمی توان فرصت ها را نادیده گرفت. اینکه لوایح بهتری از سوی دولت آینده به نفع زنان به مجلس برود و لوایح قبلی معلق شود و یا توسط دولت جدید پس گرفته شود، همه پیشگویی آینده است.

سومین نشست هم اندیشی زنان با توجه به زمان اندکی که برای این جلسه در اختیار داشت بلافاصله بحث درباره اصلاحات پیشنهادی و اعمال تغییرات نهایی بر متن بیانیه را آغاز کرد تا پس از نهایی شدن بیانیه، اعضای هم اندیشی برای اجرایی کردن مفاد آن، و شکل دادن به یک حرکت عملی، دست شان باز باشد. برپایی حرکتی برای تاثیرگذاری بر «روند انتخاب وزرای آینده از زاویه منافع زنان» در دومین نشست هم اندیشان زن (یازدهم تیرماه)، مطرح شده بود که طی دو هفته پس از آن، با گفتگوهای فعال و فشرده میان گروه هایی از فعالان جنبش زنان، سرانجام از سوی اکثریت قریب به اتفاق اعضا، مورد تأیید و توافق قرار گرفت.

به نظر می رسد که بررسی نقاط قوت و ضعف با شرایطی که در این سال ها بر جنبش های اجتماعی و از جمله جنبش زنان در ایران وجود داشت، نمی تواند در این مقطع زمانی مورد بررسی و تحلیل دقیق قرار گیرد. اما به صورت گذرا، در تمام این سال ها فعالان جنبش زنان تجربیات بسیار ارزنده ای کسب کردند که امیدوارم بتوان از آن برای پیش برد اهداف استفاده کرد و تمامی ظرفیت ها و پتانسیل فعالان جنبش زنان و حتی جمع ها و شبکه های دوستانه بالقوه می تواند نقاط قوت جنبش باشد.

آزار جنسی در مصر امری رایج است و اکثر زنان آن را در فضاهای مختلف مانند خیابان ها، وسایل حمل و نقل عمومی، محل کار، سوپر مارکت ها و تجمعات سیاسی تجربه کرده اند. گرچه باید اذعان کرد که آزار جنسی همچنان فاقد یک تعریف واحد و یکپارچه است اما شناسایی خشونت های جنسی کلامی و فیزیکی چندان دشوار نیست. بسیاری از مصریان از جمله زنان، تصور مشخصی از آزار جنسی ندارند و متاسفانه دیگران این موضوع را به عنوان یک مشکل تلقی نمی کنند. اقدامات دولت ها در سی سال گذشته نیز تنها به صدور بیانیه به منظور اظهار تاسف برای وعده های تحقق نیافته محدود شده است.

۳۵۰ تن از کنشگران جنبش زنان، شخصیت های فرهنگی، دانشگاهی و فعالان مدنی با گرایش های گوناگون فکری و سیاسی، طی بیانیه مشترکی، معیارهای خود را برای انتخاب وزرای آینده به رییس جمهور منتخب یادآور شدند. این حرکت حاصل نشست های متعدد جمعی از کنشگران جنبش زنان بود که تحت عنوان «هم اندیشی زنان برای پیگیری مطالبات زنان»، قبل و پس از انتخابات ۱۳۹۲ در تهران برگزار شد. پیش از انتخابات ریاست جمهوری، هم اندیشی زنان برای طرح مطالبات در انتخابات، تلاش کرد که بخشی از خواسته های زنان را برای تاثیرگذاری بر شعارهای انتخاباتی کاندیداهای ریاست جمهوری به نفع زنان، در سطح عمومی مطرح سازد؛ و پس از برگزاری انتخابات نیز بر پیگیری خواسته های گسترده زنان اهتمام ورزد که سرانجام، بیانیه «هم اندیشی زنان برای طرح معیار انتخاب وزرای آینده» حاصل این همفکری ها برای تاثیرگذاری بر فرآیند انتخاب وزراء به نفع زنان کشورمان است.

كتاب، تعريف سازمان بهداشت جهاني از سلامت و بهداشت را مبناي كار خود قرار داده و بهداشت و سلامت را در معناي گسترده آن، دربردارنده رضايت كامل جسماني و رواني – اجتماعي و نه صرفا فقدان بيماري و ناخوشي دانسته و عواملي چون جنسيت، كيفيت خدمات بهداشتي و تناسب امكانات و گرايش اجتماعي به استفاده از اين تسهيلات را به عنوان عوامل موثر بر سلامت و بهداشت لحاظ كرده است. در اين تعريف حفظ و ارتقاء سلامت و بهداشت به مجموعه عواملي چون ورزش، خواب كافي، تناسب وزن و اندام و عدم مصرف الكل و دخانيات نيز بستگي دارد.

تقريباً در تمام كشورهاي‌ عضو ملل‌ متحد دستگاه‌هايي‌ در سطح‌ ملي‌ براي‌ پيشرفت‌ زنان استقرار يافته‌اند. هرچند وضعیت مطلوب زماني است که نیازی به وجود تشکیلاتی مستقل برای زنان نباشد و برابري/ عدالت جنسیتی در تمام نهادها و ارگان‌ها و سياست هاي كلان كشور نهادینه شده و زنان به عنوان نیمی از جمعیت جهان حضوری كارآمد و موثر در همه عرصه‌ها داشته باشند، ولی تا آن روز که به نظر نمی‌رسد چندان نزدیک باشد و تا جبران عقب ماندگي هاي تاريخي و رفع تبعيضات ديرپا و بهره مند شدن زنان از حقوق انساني يكسان، موقتا رفتار با زنان به شيوه اي متفاوت عين عدالت بوده و لذا وجود اين سازوكارها که فرایند جریان سازی جنسیتی را تقویت و نظارت کنند، ضروری به نظر می‌رسد.

می توان امیدوار بود که فضای امنیتی موجود تعدیل شده و سقوط آزاد کشور در زمینه های مختلف اقتصادی، سیاسی و اجتماعی متوقف شود و در نتیجه فضای امید و ترغیب کنشگری در جامعه فراهم شود. بدون شک این فضای امید و نیز گفتمان دولت جدید که به نظر می رسد با دولت پیشین در بسیاری از زمینه ها متفاوت است، فضایی ایجاد می کند که کنشگران جنبش زنان نیز بتوانند دوباره با استفاده از این فرصت و با تکیه بر نیروی خود به ایجاد نهادهایی که در سال های پس از جنگ و دوران اصلاحات برساخته بودند ولی در این سال ها به خاموشی رفت، بپردازند. با همدلی بیشتر با افراد و گروه هایی که متعلق به طیف های مختلف جنبش زنان هستند، همکاری هایی را ایجاد کنند و بتوانند گام های موثری در راستای کاهش نابرابری های جنسیتی و ترویج گفتمان برابری خواهی در سطح جامعه ایران بردارند.

انتخاب شما به عنوان رئیس جمهور آینده ایران برای بسیاری از مردم ایران امیدبخش بوده است. من نیز به عنوان یک شهروند زن و یکی از مدافعان حقوق زنان به آینده بهتر برای زنان کشورمان امیدوارم. همچنین، مانند بسیاری دیگر از کنشگران و مدافعان حقوق زنان، عملکرد دولت شما را در زمینه وضعیت زنان با دقت دنبال خواهم کرد و نظرات انتقادی خود را تا حد امکان بیان خواهم نمود. اما پیش از اینکه پای نقد به میان بیاید، اجازه دهید که یک سری پیشنهادات عملی را در زمینه هایی که دغدغه بسیاری از ما زنان و مدافعان حقوق زنان است، با شما در میان بگذارم.

گر بخواهیم مطالبات زنان را ملاک بگیریم، در واقع شامل بسیاری از مردان ِ حامی این مطالبات نیز می شود که امروزه تعدادشان به سرعت افزایش می یابد. بنابراین می توان گفت، اگر بیش از نیمی از جامعه به مطالباتشان برسند، دیگر نشانی از این رژیم باقی نخواهد ماند. خطر واقعی ست، هرچند که هنوز بالقوه است.
اکنون روحانی ِ بعد از انتخابات است که می گوید: "مسئله زنان، مسئله پیچیده ای ست که با روی کار آمدن یک یا دو رئیس جمهور حل نمی شود". او تلاش می کند تا با شعار "شادی" و "ازدواج" تاکتیک تحمیق را به پیش برد.

مراسم[1] یادبود و بزرگداشت شهلا فرجاد، پزشک و کنشگر راه صلح، عدالت و آزادی، روز یکشنبه، بیست و سوم تیرماه از سوی خانواده و تعدادی از دوستان او در برلین برگزار شد. دل نوشته ای که در زیر به قلم شیرین فامیلی می خوانید، متن صحبت های ایشان در مورد شهلا فرجاد است در این مراسم:

خیلی پیش از دیدن چهرۀ ملاله - دختر جوان پاکستانی که برای دریافت حق آموزش همجنسانش حتی تا آستانه مرگ نیز کشیده شد و اهمیت آموزش دختران در کشورهای فقیر را از بلندگوی سازمان ملل فریاد کرد - در تصویرهای تلویزیونی و روزنامه ها، «ملاله» ها را در گوشه و کنار حاشیۀ شهرها و روستاهای کشور خودمان دیده بودم.

ما آنچه کلیدی تر از حضور کمی زنان و راه اندازی وزارتخانه زنان است، این است که سیاست ها و برنامه عمل نهادها و شخصیت هایی چون وزیر زنان تا چه میزان از «حساسیت های جنسیتی» برخوردار است؟ چقدر مورد حمایت مجموعه دولت قرار خواهد گرفت؟ چه میزان بودجه برای پیش برد طرح های برابری جنسیتی به این نهادها تخصیص داده خواهد شد؟

می گویند انسان وقتی انسان شد که توانست روی پای خود بایستد و به کمک دستانش با ناملایمات طبیعت بجنگد. می گویند انسان وقتی انسان شد که توانست به مدد قوای مغزی اش از دل هر موقعیت بحرانی؛ فرصت تازه ای برای حیات و زندگی بیافریند. می گویند انسان از زمانی انسان شد که اراده کرد انسان شود. می گویند انسان؛ انسان شدنش را باید مدیون اعتراض و عصیان اش علیه بندگی و بردگی در پیشگاه هر چه غیر خود است بداند. می گویند تاریخ تولد انسان مصادف با زمان خود اگاهی اوست.

امیره، یک معلم اردنی بود که وقتی از مدیر خود درخواست افزایش حقوق (دستمزد عادلانه بدون در نظر گرفتن جنسیت) را کرد نه تنها درخواست اش رد شد، بلکه چند ماه بعد نیز او را از کار اخراج کردند. بنابه گفته خودش دلایل آن ها برای اخراج امیره از کار کافی نبود و آن ها صرفا می خواستند او را برای درخواست دستمزد عادلانه تنبیه کنند.

خبر غیرمنتظره نبود، اما دردناک بود. از دست دادن دوست و همراهی مهربان، شجاع و مسئول. اواسط دهه هفتاد بود یکی دو سال پیش از دوران اصلاحات در خیل دوستان شهلا فرجاد جای گرفتم. امسال دوستی مان هیجده ساله می شد. می رفت که به سن قانونی رسد، اگر که قانون بی رحم مرگ، مانع از رسیدن این دوستی به سن قانونی نمی شد.
باری آن سال طرحی برای کار با پناهنده های افغان نوشته بودم و از کسانی که در این کار دستی داشتند نظرخواهی می کردم. همه کس متفق القول شهلا را به عنوان صاحب نظر و مشاوری دلسوز و مسول توصیه کردند.

سارا احمد، پژوهشگر استرالیایی ـ انگلیسی است و در زمینه های گوناگون نظریه فمینیستی، نظریه کوئیر، نژاد و پسااستعمارگرایی پژوهش می کند. ترجمه زیر بخشی است از کتاب وی که در سال ۲۰۰۴، تحت عنوان «سیاست فرهنگی احساسات»(۱) منتشر شده است. متن حاضر، قسمتی از فصل هشتم این کتاب با عنوان «وابستگی های فمینیستی» است که در ذیل فصل «فمینیسم و خشم» نگاشته شده است. نویسنده به هنگام نوشتن این کتاب مسئول مرکز مطالعات زنان دانشگاه لنکستر بوده است. این کتاب به تشریح نقش عواطف در شکل دادن به مرز میان انسان ها می پردازد.

نگاهی اجمالی به فعالیت های زنان در دوران انتخابات تاکنون، تاحدودی بیانگر این است که در میان سردرگمی استراتژیک برخی از جریان های تغییرخواه، اما جنبش زنان با سرعت عمل و انسجام بیشتری وارد فضای جدید شده است. بیانیه کنشگران خارج از کشور، شکل گیری دوباره جمع هم اندیشی، کمپین رای دادن با پوشش اختیاری، تصمیم به حضور در ورزشگاه آزادی و بیانیه هایی که از سوی طیف های مختلف زنان در این دوران منتشر شد (ارجاع به مقاله روزآنلاین: جنبش زنان و دشواری های رای دادن) تاکتیک هایی است که قاعدتاً بر مبنای تحلیل مشخص از شرایط جدید طراحی شده است.

چشم اندازی هم که در برابر خود می بینم، چشم اندازی نیست که بتوان بر آن اساس به تغییر و بهبودی معنادار در اوضاع اقتصادی دل بست. فراموش نکنیم که دولت آینده در بهترین حالت شبیه دولت رفسنجانی خواهد بود، دولتی که رکورد دار بالاترین میزان تورم از زمان انقلاب است. بنابراین، حتی اگر در خوشبینانه ترین حالت، باور کنیم که انتخاب روحانی می تواند نشانه چرخش در سیاست های اتمی و لغو یا کم کردن تحریم های گسترده علیه ایران باشد، نمی توانیم این امر را نادیده بگیریم که سیاست های نئولیبرال بر اساس نسخه های بانک جهانی و صندوق بین المللی پول، در ایران متوقف نخواهد شد. همان سیاست هایی که اکنون در بسیاری از کشورهای جهان مردم را به اعتراض به خیابان ها کشانده است.

آنچه که به نظر من مهم می آید این است که ناخواسته در فضای دوقطبی شده فعلی غرق شده و به نوعی فرصت ها و تهدیدها را از یاد ببریم. به عبارتی با بدبینی و تردید فرصت های احتمالی را نادیده بگیریم، یا با خوش بینی تهدیدهای پیش رو را. اما در این میان، اگر میانه روی آقای روحانی و دولتش را باور داریم باید که باب گفتگو را در مورد مسائل زنان نه آن ها بلکه ما بگشاییم که نمود بارز این مسئله در جلسه هم اندیشی که قبل از انتخابات برگزار شد و به نظر من کاری مثبت بود و باید ادامه یابد. مسلم است که وضعیت زنان نیز تابعی از وضعیت کل جامعه است.

»  چه مهربان بود آن زن که از میان ما رفت
»  پلا