در سال های گذشته اسلام‌شناسان، زبان‌شناسان و مورخان بر آن شدند تا تاریخ اسلام را از دیدگاه تاریخی- انتقادی مورد بررسی قرار بدهند. پروفسور کارل – هاینتس اولیگ از دانشگاه زارلند به این دسته از پژوهشگران تعلق دارد. این دین‌شناس در یک مصاحبه‌ی دو بخشی درباره‌ی نتایج پژوهش‌هایش که تصویر کاملاً نوینی از آغاز اسلامی می‌دهد، سخن می‌گوید.

آیا سقوط بوسی لای و فروپاشی مدل توسعه چون چین و به موازات آن ها سرکوب چپ های نوین کشور چین را بالاخره به مرکز و مهد امنی برای گسترش سرمایه داری جهانی در آینده تبدیل خواهد ساخت ؟ یا اینکه برعکس ، رشد و بسط همبستگی و حتی اتحاد بین چالشگران ضد نظام جهانی سرمایه در کشورهای بویژه سه قاره و جنبش عظیم کارگران و دهقانان در چین راه را برای استقرار جهانی بهتر با چشم اندازهای سوسیالیستی میسر خواهد ساخت ؟ بدون تردید رشد اوضاع پراز تلاطم در جهان بویژه در مناطق طوفانی آن و سرنوشت روند مبارزات طبقاتی در چین امروز به موازات شکلگیری و عروج فاکتورهای ذهنی و تلفیق آنها با شرایط عینی رو به تحول در اکناف جهان به این پرسش ها پاسخ خواهند داد .

معرفت شناسی علمی اندیشه و اعتبار منطقی عام نتایج قابل تجربه علوم پایه نشان می دهند که انحصار دستگاه مختصات لازم برای هر اندیشه ای به نوع خاصی از آن دستگاه مخدوش کننده نتایج اندیشه خواهد شد. باین معنی که هرچند استفاده از سیستم مختصات خاص معمولأ ضروری اندیشه است. اما استفاده از دستگاه مختصات خاص که تسهیل کننده اندیشه اند همواره منجر به تحصیل نتایج ظاهری (ذهنی) خواهند شد که واقعیت خارجی ندارند.

خوشا به حال زمانه‌ای که به قهرمان نیاز ندارد! ولی کسی که امروز در باره تحلیل سیاسی ماکیاولی فریاد وا اخلاقا برمی دارد باید بداند که ما چه مبارزات، چه درد و رنج و چه قربانیانی پشت سر گذاشته‌ایم وچه عقب گردهای نفرت انگیزی آنهم همین اواخرداشته‌ایم تا در این کشور ویوره پولیتیکو‌ای لیبرو یعنی زندگی آزاد و سیاسی ممکن شده است تا در آن با در نظر گرفتن آرمانهای اخلاقی درباره رفاه عمومی و عدالت اجتماعی به شکل جدی سخن گفته و برای این‌ها و نیز حتی برای قدرت، بدون خشونت مبارزه کند. مگر این سعادت جوان که هنوز سد سال هم از عمرش نمی‌گذرد برای همیشه تضمین شده است!

مارکس و انگلس در «مانیفست حزب کمونیست» نه فقط بر این باور بودند که «بورژوازی در تاریخ نقش فوق‌العاده انقلابی ایفاء نموده است» ۲، بلکه هم‌چنین نشان دادند که «بورژوازی بدون ایجاد تحولات دائمی در افزارهای تولید و بنابراین بدون انقلابی کردن مناسبات تولید و هم‌چنین مجموع مناسبات اجتماعی نمی‌تواند وجود داشته باشد.» ۳ و از آن‌جا که بورژوازی بدون بازار جهانی نمی‌تواند به زندگی خود ادامه دهد، بنابراین به هر کشوری که برود، بنا بر نیازهای تولید سرمایه‌داری خویش «همه و حتی وحشی‌ترین ملل را به سوی تمدن می‌کشاند» ۴ و «ملت‌ها را ناگزیر می‌کند که اگر نخواهند نابود شوند، شیوه تولید بورژوازی را بپذیرند

در نوشته زیر بخشی از اشارات و توضیحات تکمیلی محمدرضا حکیمی بر کتاب «تاریخ فلسفه در جهان اسلامی»؛ نوشته حنا الفاخوری و خلیل الحجر، و ترجمه عبدالمحمد آیتی، آورده می‌شود. او می‌نویسد که اسلام مجموعه‌ای فرهنگی و علمی است شامل جهانبینی و تفکرات تجریدی و فقه و حدیث و تفسیر و تاریخ و کلام و ادبیات و غیره که برای شناخت درست هرکدام شناخت آن دیگری ضروری است. کسیکه از قرآن و فرهنگ تفسیر در اسلام آگاه نباشد نمی‌توان پذیرفت که فلسفه اسلامی را درست دریافته باشد.

مقصود از «مکتب خمینی» مجموعۀ فکر، روش و رفتاری است که شخص آقای خمینی از آغاز فعالیت‌های علمی - پژوهشی خود – تقریبا حدود ۱۳۲۰ تا سال ۱۳۶۸ خورشیدی پی‌ریزی کرد و از زمان مبارزات انقلابی – سیاسی، تا مدیریت سیاسی توسط شخص ایشان و نیز تا به امروز توسط شاگردان، دوستداران و پیروان او در بستر فرهنگی، دینی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی کشور ایران بر جای مانده است.

دموكراسي در سطحي كه امروزه در جوامع مدرن در جريان است، محصول عيني وملموس مدرنيته است ومحصول تئوكراسي و سلطه موروثی نيست،و ارزش های انسانی مطرحه در آن،در یک فضای جهان شمول ، مرزبندی های سلطه موروثی و بنیادگرایی های مذهبی را در نوردیده است، دولت مدرن خود محصول جامعه دمكرات است،وبا هر نوع كيفيت سلطه میراثی درستيز بوده .و با نهادهاي استبدادي قابل دسترسي نيست.

دموکراسی از ابتدای تولدش درآتن مواجه با اشکالات اساسی بود که همه "دموکراسی های واقعأ موجود" کنونی نیز آنها را به ارث برده اند. اما امروزه روز بجهت ابُهت اسم دموکراسی حتی روشنفکران نیز چندان متوجه اشکالات مذکور نیستند. اینست که تحت عنوان دموکراسی بسیاری نابرابری ها و ناروائی ها اعمال شده و می شود که سبب مخدوش شدن عملکرد دموکراسی هستند.

از روزگاری که شخصیتی به نام “روح‌الله خمینی” در حوزه‌های سنتی ایران سر برآورد، روش و منشی ویژۀ خود به همراه آورد که در هر سه مرحله‌ی کنشگری دانشورانه، کنشگری شورش (انقلابی‌گری) و کنشگری مدیریت سیاسی، این روش و منش، هم از سوی خود آقای خمینی، هم شاگردانش در حوزه و هم دوستداران و پیروانش در بستر کنش فرهنگی – سیاسی ایران و در درون حکومت برساختۀ او نگاهبانی شد.

بسبب تسلط غرب بر جهان و اندیشه غربی بر عقل دنیای معاصر بسیاری از شرایط مرگبار حیات انسانی در آفریقا و معضلات اجتماعی و اقتصادی چهار گوشه جهان را می بایستی ناشی از تسلط معیارهای ضد بشری اندیشه غربی و اشکالات اساسی و ناتوانی آن در حلّ مسائل انسانی معاصر تلقی کنیم. اما این موازین غیر انسانی و نابسامانی های اندیشه غربی مرجوع به اشکالات اساسی اندیشه یونانی ـ اروپائی هستند که از بطن آن تطّور یافته اند. اصل قضیه اینست که اندیشه یونانی (و در تعاقبش اندیشه اروپائی مشتق شده از آن) به سبب تجریدش از واقعیت و تجزیه گرائیش حتی قادر به حل مسائل اساسی علم و فلسفه نشده است تا چه برسد به معضلات اجتماعی.

برخلاف تز حذف فلسفه، فرض مسلم ما این است که اثرهای مارکس کاملاً فلسفی اند. آنچه مارکس برای دانش فراهم کرد نمی تواند به جامعه شناسی، اقتصاد سیاسی یا تاریخ محدود گردد، بلکه به بخشی از فلسفه نیز که تئوری شناخت است، مربوط می شود. رابطه میان مارکس و علم های بشری پیچیده و بغرنج است: از یکسو، به مثابه یکی از مبتکران بزرگ این علم ها و از سوی دیگر بثمابه ژرف ترین و بنیادی ترین منتقد آنها جلوه می کند.

روشنفکران و نواندیشان دینی برای پل زدن میان اسلام و مدرنیته واصلاح دین اسلام با موانع ومشگلات بسیاری مواجه بوده، وهستند اگر از موانعی همچون نا روشنی رابطه ی دین وعقل،وحی فربه ایِ دین، پلورالیسم دینی و....بگذریم پاره ای از"محّرمات نیز بدجورموی دماغ سازندگان این پل، که بناست همین روشنفکران و نواندیشان دینی باشند،شده اند.

در سده هیجدهم «حق تعیین سرنوشت خلق‌ها» به «حاکمیت خلق»بدل گشت و پس از پیروزی انقلاب‌های فرانسه و ایالات متحده آمریکا «حاکمیت خلق» یا «حاکمیت مردم» جای اصل «حاکمیت دودمان شاهی» را گرفت که بر اساس آن خاندانی که قدرت شاهی را در اختیار داشت، از حق تعیین شاه برخوردار بود، یعنی پیوند خونی سبب دست‌یابی به قدرت سیاسی می‌گشت و مردم در این زمینه هیچ نقشی نداشتند.

کاپیتال یک بررسی کارکردی اقتصادی جامعه انگلیسی قرن 19 نیست. اگر اکثر نمونه ها از زندگی انگلستان بیرون کشیده شده اند، از اینروست که شیوه تولید سرمایه داری در این کشور به توسعه حداکثر خود که بسیار نزدیک به شیوه تولید سرمایه داری « ناب» است، رسیده بود. بنابراین، درست این شیوه تولید سرمایه داری «ناب» است که موضوع ظاهر سرمایه است. « فیزیک دان برای تحلیل روندهای کار طبیعت، یا پدیدارها را در هنگامی که آنها به شکل آشکارتر به نمایش در می آیند و کمتر به وسیله تأثیرهای آشوبنده مبهم و تیره اند، بررسی می کند، یا در شرایطی که در حد ممکن نظم گردش آنها را تضمین می کنند، به آزمون می پردازد. من در این اثر شیوه تولید سرمایه داری و رابطه های تولید و مبادله مربوط به آن را بررسی می کنم.

در مقابل جنگی که انحصارات متعلق به " یک در صدی ها " علیه کارگران خود در کشورهای مسلط مرکز و توده های مردمی در کشورهای در بند پیرامونی اعلام کرده اند تنها راه رهائی از یوغ این نظام ایجاد اردوی بزرگ و سرتاسری کار و زحمت هم در سطح ملی و کشوری و هم در سطح منطقه ای و جهانی علیه صاحبان ثروت و قدرت است . شرایط حاکم و بحران عظیم رو به رشد که نظام نقدا فرتوت با آن دست به گریبان است این حکم رهائی را به یک ضرورت تاریخی و ممکن ، تبدیل کرده است .

بی‌تفاوتی، قدرتمندانه در تاریخ عمل می‌کند. منفعلانه عمل می‌کند، اما عمل می‌کند. قضا و قدر است و آنچه که نمی‌توان روی آن حساب کرد. آنچه که برنامه-‌ها را ویران می‌کند، که طرح‌های خوش‌ساخت را واژگون می‌کند. مادهٔ زشتی است که علیه شعور طغیان می‌کند و آن را خفه می‌کند؛ و این چنین است آنچه روی می‌دهد که در شرّی روی همه هوار می‌شود؛ امکان خیری که یک کُنش قهرمانانه (با ارزش جهان‌شمول آن) می‌تواند به وجود آورد، دیگر آن قدر ناشی از ابتکار معدود افرادی که عمل می‌کنند نیست، بلکه به بی‌تفاوتی و عدم حضور بسیاری از آن‌ها وابسته است.

موضوع این اثر بادیو پل قدیس ( پولس رسول) است. در همان پیشگفتار اثر بادیو می گوید دلیل علاقه وی به حضرت پل «چهره ی سوبژکتیوی به غایت مهم وی است» ( بنیاد کلی گرایی ص 7 ، آلن بادیو ترجمه مراد فرهاد پور ، صالح نجفی) کمی دورتر بادیو می گوید: «از دید من، پل شاعرـ متفکر رخداد است و همچنین کسی است که در کردار و گفتارش ویژگی های همیشگی چهره ای را به نمایش می گذارد که می توان آن را چهره فرد مبارز نامید.

تسلّط دیدگاه هستی شناسانه ( اُونتولوژیک) بر فلسفه غربی، انحصار معیارهای متداول تحقیق به موازین اندیشه غربی نظیر تجزیه درونی موضوعات و تفکیک مصنوعی موضوعات مرتبط از هم و عدم اطلاع کافی از فرهنگ شرقی در غرب سبب شده اند که بسیاری از مورخین فلسفه! تصور کنند که "علم و فلسفه" نه اینکه در شرق بلکه در یونان ایجاد شده اند. چون هستی شناسی مبحث "هستی" است که هر هستی ای را برای خود مطالعه می کند و کاری به "شدن" و شرایط پدیدآمدن پدیده ها و تاثیر و تحولاتشان بر هم ندارد!

ن که حق تعیین سرنوشت یکی از حقوق اساسی بشری است. حق تعیین سرنوشت همیشه به حق خودگردانی منتهی می‌شود. در جهان اطلاعاتی کنونی همیشه کسانی یافت می‌شوند که با بهره‌گیری از ابزارهای تبلیغی می‌توانند ما را تحت تأثیر اراده و خواست خود قرار دهند، یعنی هم‌چون نیروئی بیرونی می‌کوشند سرنوشت ما را بنا بر مصالح خود تعیین کنند.

مارکس اغلب از اصطلاح « علم» نه در نفس خود، بلکه در تقابل با فلسفه کلاسیک، متافیزیک استفاده می کند. علمی با نظری در تقابل است. بنابراین، هر چند مارکس به نوبه خود این تقابل را به طور مستقل تکرار می کند، اما اصل های اثبات گرایی و علم گرایی را جذب نمی کند. در این صورت، آیا می توانیم نوعی معرفت شناسی علم های اجتماعی رانزد مارکس بیابیم؟ خواهیم دید که دقیقاً این طور نیست که بتوان موضوع را به آسانی فرمول بندی کرد. در واقع، مشخص کردن دقیق آنچه «علم» مارکس است و بویژه اینکه رابطه های آن با آنچه امروز علم های بشری و به طور عمده اقتصاد و جامعه شناسی می نامند، از چه قرار است، موضوعی است که در این بخش به بررسی آنها می پردازیم.

ماکیاولی و نظراتش را امروزه نتیجه جمعبندی فلسفه و تئوری سیاسی سده های میانه در غرب میدانند . خلاقیت کار او در آستانه عصر جدید و درپایان قرون وسطی مشهود شد . ماکیاولی کوشید زهر دیکتاتوری در ایتالیای بیمار زمان خود را به پادزهر تبدیل کند . او بین رفتار سیاسی و ایده آل اخلاقی تصمیمات فرد، فرق میگذاشت و میگفت که برای آدم سیاسی ، ارزشهای اخلاقی مهم نیستند بلکه تاثیر رفتار او روی سیاست مهم است . او میگفت که بجای درک اید ه آلها باید به واقعیات سیاسی توجه نمود . ماکیاولی دو فرم دولت را ممکن میدانست – جمهوری و سلطنت .

وضع اسفناكي كه جنبش كمونيستي و كارگري اكنون به آن دچار است نتيجه‌اي است از آن انقلاب و آن «سوسياليسم واقعاً موجود». ماركسيسم انقلابي براي آن كه در ذهن مردم با تئوري و نظريه‌ي استبداد حزبي و فردي برابر قرار داده نشود و بار ديگر به عنوان نظريه و آرمان رهائيِ نوع بشر از جامعه‌ي طبقاتي مطرح شود و الهام‌بخش و راهنماي مبارزه‌ براي رهائي از يوغ سرمايه داري گردد بايد خود را از تمام انحرافات نظري و تجربي «سوسياليسم واقعاً موجود» كه به آن نسبت داده‌اند پالوده كند و به صورت آن چه در واقع هست، درك علمي از جامعه و تئوري انقلاب سوسياليستي مطرح گردد.