در ایران نقد روشنفکرانه در همه عرصه ها یک ضرورت کامل است. فرهنگ دینی و استبدادی در جامعه استعدادهای هنری بیشماری را ناتوان و یا نابود نموده است، حال آنکه ما برای زیستن و آینده خود نیازمند هنر و فرهنگ و توسعه آن هستیم. وابستگی روانی به اسلام و ازخودبیگانگی ناشی از آن، خلاقیت هنری و مضمون و اشکال هنری را محدود نموده و موانع متعددی در راه پویایی و انکشاف آن بوجود آورده است. جامعه سکولار نیازمند هنر و آزادی خلاقیت است.

یکی از ویژگی های پیشرفت فرهنگی یک جامعه میزان حضور و نفوذ فکری نخبگان روشنفکر و از آن میان فیلسوفان و جامعه شناسان و اندیشمندان است. اینگونه افراد با نوآوری و قدرت فکری، با مباحث خود در دانشگاه و رسانه و در فعالیت انتشاراتی، موجب طرح گفتمان تازه و جنبش فکری و شادابی فرهنگی میگردند. کیفیت و قدرت فکری این روشنگران خمودگی را به پس رانده و اجتماع را با جامعه جهانی اندیشه مرتبط میسازد. تولید بحث و سخنرانی های آکادمیک، انتشار مقاله و کتاب های پژوهشی، فعالیت فرهنگی این گروه اجتماعی و نیز انتشار ترجمه آثار کلاسیک و مهم، از جمله مشخصات این کیفیت روشنفکرانه است.

نخستین موضوعی که در مورد مسئله زبان در ایران می بایستی تکرار و تاکید شود، چون بحث کننده طرفدار "غلبه" زبان فارسی در ایران نظیر بسیاری متوجه آن نبوده، اینست که زبان (کتبی ـ ادبی) و (شفاهی ـ عمومی) یا (زبان دولتی ـ دیوانی) و (مردمی ـ مادری) ساکنان ایران، نظیر دیگر کشورهای وسیع قدیم از هم متفاوت اند. کمااینکه در بسیاری از نواحی ایران زبان محلی مردم غیر از زبان "رسمی" ایران است. به سخن دیگر در ایران زبان کتبی "رسمی" همواره غیر از زبان های متعدد شفاهی "مادری" مردم نواحی مختلف ایران بوده است. همچنانکه کشور ایران از قدیم بعنوان "شاهنشاهی!" متشکل از سرزمین های متعددی با زبانهای مختلف و "شاهان" مختلفی بوده است که پیش از اسلام وسیله فتوحات متعددی به این «شاهنشاهی» منضمّ شده بودند.

انسان ها تحت تاثیر مداوم رویکرد های محیطی، به القا و املای دریافت ها و برداشت ها از فرایندهای تبادل و تبدیلات اجتماعی به یکدیگر روی می آورند. این فرایند با بافت و ساخت مفاهیمی همراه می باشند که تحت تاثیر روندهای تحول و تکامل جامعه و انسان به الگوهای راهبردی شان عمل می کنند. براین اساس استفاده نابجا و نامرتبط مفاهیم با ویژگی های حاکم بر محیط زیست انسانی، وی را از درک و فهم لازم برای گذر از ناروایی ها و موانع حیات فردی و جمعی باز می دارد. مفهوم قدرت در جامعه با بسیاری از نمودهای تحولی ارتباط تنگاتنگ دارد.

مارکس در «دست‌نوشته‌های اقتصادی ـ فلسفی» خویش یادآور شد که در «پدیده‌شناسی» هگل «همه‌ی عناصر نقد پنهانند.» بنابراین برخلاف ادعای «مارکس‌شناس» ما مارکس نمی‌تواند عنصر تازه‌ای از «نقد» را کشف کرده باشد و بلکه او با جابه‌جائی ترکیب عناصر «نقد» هگلی برداشت اید‌آلیستی او را به برداشتی ماتریالیستی بدل ساخت. به‌همین دلیل نیز این ادعا که «نقد رویکردی است به جامعه و تاریخ که شالوده‌ریز آن مارکس است»، نادرست است، زیرا هگل پیش از مارکس به «نقد» ایدآلیستی جامعه و تاریخ پرداخته بود. درست آن است که مارکس با به‌کارگیری عناصر نقد هگلی توانست به نقد ماتریالیستی جامعه و تاریخ بپردازد.

ازجمله آثار خانم رایا- دونایفسکا،- الجبرای انقلاب، بیوگرافی روزا لوکزمبورگ، مارکسیسم و صلح، تئوری رهایی زنان از نظر لوکزمبورگ و فلسفه انقلاب از نظر مارکس، فلسفه انقلاب از هگل تا سارتر،مارکس، و مانو، آزادی زنان و دیالکتیک انقلاب، دیالکتیک سازماندهی و فلسفه، هستند.

در بحث هایی که پس از تغییر رژیم ایران مطرح شدند، برخی به دلایل شخصی و سیاسی، مخالفت با رژیم ایران را به مخالفت با اسلام و ضدیت با فرهنگ اسلامی ایران تبدیل کردند. که ساده ترین و راحت ترین نوع مخالفت سیاسی در فقدان تشخیص میان ساختارهای موقت سیاسی و ساختارهای مداوم فرهنگی بود. کمااینکه مخالفت با اسلام و فرهنگ ایران بعد از اسلام، بواسطه عدم آگاهی فرهنگی متوجه این نیست که با نفی کلی اسلام ایرانی و به تبع آن، در واقع نه فرهنگی در ایران باقی می ماند و نه عُرفی که، بد یا خوب، در زندگی مردم ایران قرون اخیر رواج داشته است.