بررسى مفهوم انقلاب، در انديشه ها و مكاتب مختلف به نتايج متفاوتى منجر شده است. برخى انقلاب سياسى را از انقلاب اجتماعى متمايز كرده اند و در نتيجه تعاريف متفاوتى براى هركدام قائل شده اند. برخى انقلاب صلح آميز را از انقلاب خشونت آميز تفكيك كرده اند. برخى به تمايز ميان انقلاب كبير و انقلاب صغير پرداخته اند و به هرحال بر مبناى هركسى از ظن خود شد يار من، انديشمندان و صاحبنظران در حوزه هاى مختلف سياسى، اجتماعى، فرهنگى، اقتصادى، نظامى و بسيارى از ديگر عرصه ها، سعى كرده اند انقلاب را برمبناى آن چه مى پندارند، تعريف كرده و به تقسيم بندى آن روى آورند

اگر براي سلطنت‌طلبان، يعني به حسرت‌نشستگان ديکتاتوري پس از 28 مرداد، ضربه انقلاب 1357 به زخمي رواني بدل شده و آنان شب و روز خواب «گذشته‌هاي شيرين» خود را مي‌بينند و در حسرت آن دوران رنج مي‌برند، گناه آن از کسي نيست جز شاه مورد ستايش‌شان و کساني که ازو حمايت مي‌کردند، فرمان مي‌بردند، و چون چاکران دهان بسته در خدمت مردي قرار داشتند که همه‌ي منتقدان غربي‌اش، و حتي برخي از حاميان او در غرب، در خودپسندي و خود-بزرگ‌بيني او، که به انقلاب انجاميد، يک صدايند. حال حسرت گذشته هيچ دردي را دوا نمي‌کند.

در ۷ اكتبر ۱۹۰۶، مجلس اول [شورای ملي] ايران در كاخ گلستان با نطق مظفرالدين افتتاح شد. اين مجلس به دنبال مبارزه ای مصالحه ناپذير بين سلطنت طلبان و مشروطه خواهان تشكيل شد. در اكتبر ۱۹۰۶ مجلس طرح قانون اساسی را كه دولت تهيه ديده بود رد كرد و كميسيون ويژره ای را مأمور كرد اين قانون را تدوين كند. كميسيون اين طرح را تدوين كرد، اختيارات شاه و دولت را محدود ساخت، و آن ها را تحت كنترل مجلس قرار داد. ازين رو، سلطنت طلبان با آن طرح مخالفت ورزيدند. مبارزه بين دولت و پارلمان تشديد شد و روزنامه های گرجی اخبار اين مبارزات را منعكس می كردند.

انجمن ها همچون نماد خودانگيخته ی مردم خواست ايشان را برای رفع ظلم و استثمار منعكس می كردند. انجمن ها پديده ای يكدست نبودند و اين نهاد تازه پای مردمی مورد استفاده ی دشمنان مردم نيز قرار گرفت. انجمن ها نشانه ای از تداوم تجمعات صنفی و حرفه ای بودند، اما با تعديل نقش پدرسالارانه ی كدخدايان و ريش سفيدان. با اينكه نمی توان منكر تأثير آن ها در تصميم گيری های آن دو سه سال مشروطه شد، بايد اعتراف كرد كه ما هنوز چيز زيادی در مورد مكانيسم های تصميم گيری و اجرائی انجمن ها نمی دانيم -- امری كه پژوهشی جدی می طلبد. اين نكته كه چرا انجمن ها در خرداد ۱۲۸۶ مقاومتی را كه شش ماه پيش ازآن در برابر كودتای اول محمد علی شاه نشان داده بودند انجام ندادند نيز شايسته تحليل است، چنانكه عدم مقاومت در ۲۸ مرداد در برابر كودتا در مقايسه با سی ام تير نيز تحقيق جدی می طلبد.

چون من باز هم تسليم نظريات آقايان نشدم، بار دوم - باز هم مرا به اطاق شكنجه بردند. اين بار دخترم افسانه را خوابانده بودند و همان فرد پست در برابر چشم "آقايان" مشغول به شلاق زدن به پاي برهنه او بود. باز هم مرا پشت در نشاندند و به ‌گوش كردن ناله‌هاي دخترم مجبور كردند و از من خواستند كه خواسته آنانرا بپذيرم و چون حاضر نشدم بار سوم باز هم مرا شبي به اطاق شكنجه بردند. اين بار همسرم مريم را دستبند قپاني زده و به سقف آويزان كرده بودند. او پاهايش هنوز روي زمين بود. مرا به پشت در شكنجه‌‌گاه آوردند و ‌گفتند ا‌گر اعتراف نكني، مريم را بالا خواهيم كشيد. چون من حاضر به اعتراف نشدم دستور دادند كه مريم را به بالا بكشند. من تنها صداي ناله‌هاي مريم را كه چون دهانش با دستمال بسته بود، بطور مبهم شنيدم. پس از مدتي آقاي "ياسر" كه در درون شكنجه‌‌گاه بود فرياد زد متهم از حال رفته، دكتر را بيآوريد و مرا به سلول خود بر‌گرداندند.

«... تا دو روز دیگر عمر نخستین مجلس شورای اسلامی که این‌جانب عضو آن بودم و از مزایای این عضویّت، از جمله مصونیّت پارلمانی برخوردار بودم به پایان می‌رسد. از پس‌فردا من نیز مانند بقیّه موکّلینم قابل تعقیب و بازداشت و تأدیب هستم. به همین دلیل نیز با استفاده از فرصتی که رئیس مجلس در اختیار بنده گذاشته‌اند می‌خواهم به اطّلاع برسانم که اگر در روزهای بعد شاهد گردیدید که بنده را بازداشت کردند و بعد با تبلیغات و سر و صدا اعلام نمودند که بنده جهت بعضی توضیحات و روشن نمودن حقایق در تلویزیون ظاهر خواهم شد و در صورتی که دیدید آن شخص حرف‌هایی غیر از سخنان دیروز و امروز می‌زند و مثل طوطی مطالبی را تکرار می‌کند، بدانید و آگاه باشید که آن فرد مهدی بازرگان نیست.»