مقاله حاضر سعی براین دارد که با توجه به اسناد و مدارک، گوشه هائی از تاریخ دوپاره شدن آذربایجان و انگیزه های نارضائی ومطالبات قانونی مردم آن سامان را یادآوری کند. نگارنده با اعتقاد به یکپارچگی ایران وحفظ دستاوردهای فرهنگی و تآکید برآزادی جنسیت و مذهب و زبان و یکسانی حقوق همه افراد ملیت های کشور، براین باور نیز پای میفشارد که تا زمانی که آزادی های بلاشرط فردی واجتماعی تآمین نشود، مشکلات ملی درهمه زمان ها مورد استفاده بیگانگان وخودکامگان داخلی خواهد بود به ویژه با محاصره ایران از سوی بیگانگان غرب وشرق . . . و دامن زدن به اختلاف های قومی با استفاده از تضییقات تحمیلیِ استبداد حاکم و فشار حکومت گران فاسد، تکرار حوادث گذشته؛ و این بار بس خونین و ویرانگر دور از انتظار نیست .

باید گفت که مدرنیته و تجدد در کشور ما از تاریخ معاصر ایران به بعد پیدا شده‌است. و آن نیز هم‌زمان با جنگ‌های ایران و روس در زمان پادشاهی فتحعلی‌شاه شروع می‌گردد. از این تاریخ به بعد بود که نسیم آزادی و دموکراسی از سوی کشورهای اروپای غربی آرام آرام دنیاهای دور- از جمله ایران را- را فراگرفت. برای کشور ما، مدرنیته و پیشرفت، از طریق سرزمین‌هائی می‌رسید که بین ایران و اروپا قرار داشتند. این سرزمین‌ها دو منطقه بیشتر نبودند؛ یکی کشور عثمانی بود و دیگری سرزمین قفقازیه. سرزمین اخیر همزمان با جنگ‌های ایران و روس از مام وطن جدا شده و به روسیۀ تزاری پیوسته‌بود.