بار ديگر يمن

1-جنگ شديد و بي رحمانه اخير در مرزهاي يمن با عربستان سعودي ميان نيروهاي دولت "جمهوري دموكراتيك خلق يمن " با شورشگران شيعه الحوثي بار ديگر يمن را به مركز تقابل و قدرت نمايي ميان كشورهاي منطقه تبديل كرده است .

اين درگيري هاي خونين مي رود تا بحران جديدي رادر خاورميانه بوجود آورد . علت اين جنگ چيست ؟ آيا اين یک جنگ مذهبي ميان مسلمانان سني و شيعه است ؟ يا انگيزه هاي ديگري نيز در اين جنگ نقش دارند . بخشي از پاسخ به اين پرسش را بايد در تاريخ اين مردم جستجو كرد و بخشي از آن به جنگ قدرت و نفت مربوط مي شود .

2- هنگامي كه سركوب هواداران علي (ع) توسط خلفاي بني اميه و سپس بنی عباس بالا گرفت و فضاي سياسي و اجتماعي بيش از پيش براي شيعيان تنگ شد ، آنان براي حفظ هويت و بقای خود ابتدا به دو منطقه جغرافيايي همجوار با " حجاز" يعني لبنان و ايران مهاجرت كردند و در كوهستان هاي اين مناطق پناه گرفتند و به تهيه عده و عُده و بسط افكار و انديشه هاي خود و ايجاد پايگاه پرداختند. بعد از شكست و سركوب قيام زيد بن علي بن الحسين يحيي فرزند اوبه ايران گريخت و به نبرد خود عليه خلفاي ظلم و جور ادامه داد تا اينكه شكست خورد و كشته شد . اما مبارزات مسلحانه زيديان در ايران و عراق و شمال آفریقا ادامه پيدا كرد و پس از سركوب هاي مكرر يكي از رهبران زيدي به يمن گريخت و دولت زيديان را تاسيس كرد .

شيعيان لبنان و ايران ، از طريق مراكز شيعي در جنوب عراق ، ارتباط و انسجام فرهنگي ، و بعضا سياسي خود را با يكديگر حفظ كردند . اما زيدیه يمن ، بطور عمده ازسایر شيعيان درايران ، عراق ، لبنان جدا ماندند و تا نيمه دوم قرن بيستم ، تقريبا هيچ ارتباطي ميان انان با دنياي اسلام و شيعيان وجود نداشت .

زيديان که قرن ها بر يمن حكومت داشتند، در دوران عثماني مورد حمله قرار گرفتند ودر نتیجه به جنوب رانده شدند . اما توانستند همچنان حكومت مستقل خود را در جنوب یمن حفظ کنند.

3-يمن يكي از گهواره هاي تمدن بشري محسوب مي شود . اولين گرو هاي انساني كه از آفريقا به آسيا ماجرت كردند ، با عبور از درياي سرخ در يمن مستقر شدند . در دوران زن- مادر سالاري یک زن ، بلقیس،ملكه سبا-، امپراطور يمن بود، كه داستان وي و سليمان پيامبر در قرآن كريم آمده است . يمن در دوران اسلامي ، يكي از حاصلخيز ترين و آبادترين كشورها بوده است . به همين مناسبت اين كشور را يِمِن خوانده اند و يُمن به معناي خيرو بركت و فراواني است. روميان يمن را " عربستان خوشبخت " مي خواندند. مورخ معروف اسلامي در " مروج الذهب " مي نويسد آبادي يمن در دوران اسلامي آنچنان بود كه مسافري كه از شمال به جنوب سفر مي كرد آفتاب را نمي ديد . درختان سر بهم تابیده آنچنان بود که مانع عبور آفتاب میشد. یکی از قدیمی ترین سد های جهان، سد مآرب ، در يمن ساخته شده بود كه در قرن سوم فرو ريخت. برغم این سوابق، یمن در نیمه دوم قرن بیستم از فقیرترین کشورهای عربی- اسلامی بود. آمار و ارقام زیر، که بعد از سقوط امام بدر و خروج انگلیس از یمن تهیه و منتشر شده است، میزان بوسعه نیافتگی یمن را نشان می دهد: بیسوادی در کل جمعیت در یمن شمالی 86% ، در مردان 73% و در زنان97% و در یمن جنوبی58% در کل جمعهیت، در مردان 41% و در زنان 75%. تعداد بالای تلفات نوزادان در هر دو یمن؛ تعداد بسیار کم پزشک( یک پزشک برای هر 7000نفر)؛ یک پرستار برای هر 3400 نفر؛ یک بیمارستان برای هر 1800 نفر. بودجه برای آموزش 17%، برای بهداشت 5% و برای ارتش 37%. متوسط هزینه سرانه نظامی 50 دلار در سال. ( آمار ها مربوط به سالهای 1975 – 1984 است، برگرفته از منابع سازمان ملل متحد. برای اطلاعات بیشتر نگاه کنید به: ابراهیم یزدی." نفت در جهان اسلام- کنفرانس بین المللی پیوستگی اقتصاد ی جهان اسلام" ، در :" دکترین امنیت ملی1384، انتشارات سرائی.)

به موجب آمار های موجود از جمعيت 23 ميليوني يمن (هر دو يمن ) 60 درصد سني (اكثرا شافعي) و 40 درصد شيعه (زيدي و اندكي دوازده امامي و اسماعيلي ) است . شيعيان يمن از سه خانواده معروف و بزرگ تاريخي هستند كه مهمترين آنها "گروه الحوثي " است كه در حال حاضر در جنگ با دولت مركزي است .

4-در قرن نوزدهم استعمار انگليس در منطقه خاورميانه و هندوستان و اقيانوس هند و خليج فارس بسيار فعال شد . در 1839 نيروهاي انگليس بندر عدن در جنوب يمن را اشغال كردند. دولت زيديان تحت فشار نظامی انگلیس مجبور شد به يمن شمالی ( صنعا ) عقب نشيني كند. هدف دولت انگليس از اشغال يمن جنوبي ( عدن ) كنترل تنگه باب المندب بود كه اقيانوس هند را به درياي سرخ و كانال سوئز و درياي مديترانه متصل مي كرد . از آن زمان يمن دو قسمت شد : يمن شمالي( صنعا )، تحت حکومت زیدیان و يمن جنوبي ( عدن ) تحت اشغال انگلیس ها. با فروپاشي عثماني در جنگ جهاني اول سرتاسر يمن شمالي زير نفوذ دولت زيديان كه امام بدر حاكم آنان بود، قرار گرفت.

در 1962 نظاميان يمن ( شمالي) با تحريك و كمك دولت مصر و جمال عبدالناصر عليه امام بدر كودتا و حكومت جمهوري اعلام كردند . جنگ ميان طرفداران جمهوري و امام بدر بالا گرفت . دولت مصر علنا به جمهوري خواهان كمك مي كرد و دولت عربستان به امام بدر . اما درگيري و دخالت دولت هاي خارجي در يمن به مصر و عربستان محدود نماند . دولت انگليس ، آمريكا ، فرانسه و اردن نيز به طرفداري از امام بدر و رساندن كمك هاي مالي و نظامي پرداختند . شاه ايران و اسرائيل،كه هر دو به شدت مخالف ناصر بودند، نيز وارد صحنه شدند . این دولت ها در مقابله با جمهوری جدید التاسیس یمن و متحدش دولت مصر برنامه مشتركی را به نام " عمليات مانگو " برنامه ریزی کردند و به اجرا گذاشتند. نويسنده كتاب ام.آي.6 درباره اين عمليات مي نويسد :

" استرلينك ( از افسران ام .آي.6) كه ارتباطات وسيع و گسترده اي در آفريقا داشت ، جك مولوك، شركت خدمات هوايي رودزيا را براي جابجايي اسلحه به يمن به خدمت گرفت . همكار ديگرش اريك بنت با نيروي هوايي اردن كار مي كرد . استرلينك با استفاده از اين تماس ها ، از طريق شركت TIEكه متعلق به خود او بود ، با مقامات ايراني ، كه نيروي هوايي آنها از نزديك در يك طرح ويژه اي در يمن همكاري مي كردند ، نيز به مذاكره پرداخت . شاه در ماه مي 1962 ( اردي بهشت 1341 ) از مراكز ام . آي . 6 در انگليس ديدن كرد . اين ديدار در همكاري دو جانبه بسيار موثر بود . شش سال بعد ، داستان كمك هاي مخفي به سلطنت طلبان يمن به خارج درز كرد و در روز نامه انگلیسی سندي تايمز به چاپ رسيد . استرلينك مجبور شد راه چاره اي براي قضيه پيدا كند . او از طريق يك دوست روزنامه نگار ارشد ، يك سري مقالات در روزنامه تلگراف لندن چاپ كرد كه مقاله سندي تايمز را مخدوش و ماست مالي مي كرد و حمايت ام . آي . 6 و ايران در جنگ يمن همچنان مخفي مي ساخت . داود استرلينك موسس شركت خدمات ويژه هوايي و بين المللي تلويزيوني بود كه براي انجام عمليات پنهاني ، جمع آوري فيلم هاي تبليغاتي و بعضي اوقات تحت پوشش محرمانه تشكيل شده بودند . همانطور كه قبلا اشاره شد ، اسرائيل نيز در عمليات مانگو در يمن شركت داشت . رابطه و همكاري جاسوسي و امنيتي بين اسرائيل و ايران از سال هاي 1960 و 1961 ( سال اي 1339 و 1340 ) از هنگامي كه تيمي از افسران موساد جايگزين تيم آموزشي آمريكا در ساواك گرديد ، آغاز شده بود . با تشويق سيا و ام . آي . 6 اين تيم تا 1965 (1344) به كارش در ايران ادامه داد . از همين زمان بود كه موساد و ساواك عمليات محرمانه مشتركي را عليه دولت ها و سازمان هاي راديكال عرب به اجرا گذاشتند . در اواسط دهه 1960 (1340) اسرائيل سلاح هاي غربي و سلاح هاي ساخت شوروي تصاحب شده را ، در بسته بندي هاي جديدي كه منشا اصلي را پنهان نمايد ، براي انتقال به يمن ، جهت مصرف نيروهاي سلطنت طلب عليه جمهوري خواهان در اختيار ايران قرار داد".(برای اطلاعات بیشتر نگاه کنید به: ابراهیم یزدی کالبد شکافی توطئه- کودتای نظامی مرداد 1332. انتشارات قلم 1381)

برغم اين كمك ها ، دولت جمهوري عربي يمن به حيات خود ادامه داد . همزمان در يمن جنوبي نيز جبهه آزادي بخش يمن جنوبي ( يك گروه چپ گرا) عليه اشغال گران انگليسي دست به مبارزه مسلحانه زد . در 1967 نيروهاي انگليسي بندر يمن و يمن جنوبي را تخليه كردند و جبهه آزادی بخش یمن جنوبی تشکیل جمهوري دموكراتيك خلق يمن جنوبي را اعلام کرد.

با اعلام استقلال يمن جنوبي ، تماس و مذاكره ميان دولت يمن شمالي( صنعا) و جنوبي( عدن) براي وحدت دو يمن آغاز و در نهايت در سال1990بیانیه وحدت دو يمن توسط روسای جمهور در یمن امضا شد. اما عمر اين وحدت بسيار كوتاه بود و بزودي جنگ و گريز ميان دولت های يمن شمالی و جنوبی آغاز شد. از آن زمان بار دیگر يمن ميدان رقابت و زور آزمايي دولت هاي منطقه شد . در حالي كه آمریکا و عربستان از يمن شمالي حمايت مي كردند ، يمن جنوبي مورد حمايت دولت سوريه ، عراق ، ليبي و الجزيره ( جبهه رفض) بود. با فروپاشي اتحاد جماهير شوروي و پايان جنگ سرد ، نزاع هاي داخلي در يمن نيز به طور موقت فروكش كرد. اگر چه دولت چپگراي يمن جنوبي با استفاده از موقعیت و شرایط بعد از جنگ سرد، توانست بر دولت يمن شمالي غالب شود و رئیس جمهور آن را مجبور به فرار از کشور سازد، اما هرگز نتوانست سيطره نفوذ خود را بر شيعيان زيدي شمال يمن كامل كند و جنگ و گريز با آنان، با شدت و ضعف ، ادامه پيدا كرد. در سال هاي اخير مجددا درگيري ها بار دیگر شدت یافته اند. اما به نظر مي رسد ماهيت با درگيري هاي فعلی با گذشته متفاوت باشد و اين بار زخم هاي كهنه دشمني مذهبي نيز سرباز كرده است .

با پيروزي انقلاب اسلامي ايران ، نگاه هاي شيعيان زيدي يمن به طور طبيعي متوجه ايران شد . جنبش انقلابي زيد يه و مبارزات مسلحانه انان عليه خلفاي ظلم و جوربني اميه و بني عباس ريشه و سابقه ای طولاني در ایران دارد. بنابراین طبيعي بود كه شيعيان يمن به ايران روي آورند . اما درگيري هاي اخير شيعيان يمن با دولت یمن بیش از هر چیز، برخاسته از تاريخ و جايگاه خود انان در يمن است و نه تحريك شده از جانب ايران. اگر چه اين امرواقعیت دارد اما مانع از ترس و و حشت كشورهاي عربي، بخصوص عربستان سعودي از قدرت گرفتن شيعيان يمن و در نهايت شيعيان منطقه نمي باشد . از حسني مبارك نقل شده كه گفته است رشد شيعيان براي خاورميانه خطرناك است.

در جنگ اخير عربستان مجددا نقش كليدي پيدا كرده است. عربستان از اردن، مصر، قطر ، مسقط و عمان و پاكستان خواسته است كه از دولت يمن حمايت كنند. اردن در كنار عربستان به شدت درگير شده است. گفته مي شود كه دولت ايران و گروه مقتدا صدر و جيش المهدي به گروه الحوثي كمك مي كنند. دولت يمن در اعتراض به ایران حتي سفير ايران در صنعا را اخراج و بزغم ايران بيمارستان ايرانيان را تعطيل كرد . شواهد منتشر شده حاكي از آن است كه اسرائيل نيز در گروه حاميان دولت يمن عليه شورشگران شيعه يمني قرار گرفته است.

آيا انگيزه هاي اقتصادي در اين جنگ نقش دارند . روشن نيست يمن جنوبي فاقد منابع طبيعي زير زميني قابل توجه است . اشغال آن توسط انگليسي ها بيشتر به خاطر موقعيت سوق الجيشي بندر عدن و باب المندب و شاخ آفريقا بود . تنها نهاد اقتصادي قابل توجه و ارزشمند در يمن جنوبي پالايشگاه نفت عدن است كه در سال 1954 توسط انگليس ساخته شده است . در يمن شمالي معدن نمك آهن و منابع نفتي وجود دارد . براي استخراج نفت شركت نفت يمن تاسيس شده است علاوه بر اين يمن شمالي يكي از عمده ترين مراكز توليد و صادرات قهوه بخصوص به آمريكا است . قهوه معروف مارک موشا محصول يمن شمالي است . علاوه بر قهوه، توليد تنباكو و پنبه نيز قابل توجه است . اما مهمتر از همه اين ها لوله هايي است كه از كويت و عربستان به بندر عدن براي انتقال بخش عمده اي از نفت اين دو كشور كشيده شده است. امنيت اين لوله ها براي دولت هاي كويت و عربستان و نيز غرب از اهميت بسياري برخوردار است .

5- سياست دولت ايران در رابطه با جنگ يمن بايد بگونه اي باشد كه به جنگ ميان شيعه و سني تبدیل نشود . برخی از قدرت هاي منطقه تلاش مي كنند تا اختلافات مذهبي شیعه و سنی در عراق، در يمن، در افغانستان، در هند و پاكستان دامن زده شود. این سیاست متاسفانه تا حدودی موفق شده است و ما شاهد این نوع در کیری ها در هستیم. اين نوع جنگ و ستیز ها ، به نفع هيچ گروه مذهبي اعم از سني و شيعه و هيچ كشوري نمي باشد و بايد به شدت از آن پرهيز كرد .

6- اين جنگ با هر انگيزه و يا هدفي ، نظیرجنگ ايران و عراق، افغانستان ، بوسني و هرزه گوين و يا سودان هزينه سنگيني را بر مردم غير نظامي تحميل كرده است. يكي از پيامد هاي این جنگ ها بی خا نمانی آواره گي مردم غير نظامي است. درجنگ يمن نيروهاي عربستان سعودي به مناطق شمال يمن بمب هاي فسفري پرتاب كرده اند و دها هزار زن و مرد پير و جوان و كودك از خانه و کاشانه خود آواره شده اند. اين آوارگان از كمترين امكانات بهداشتي و غذا محروم هستند . به موجب گزارش ديدبان حقوق بشر و يونيسف و ساير نهادهاي وابسته به سازمان ملل متحد وضع اين آوارگان بسيار وخيم و رقت بار است . در گزارش يونيسف آمده است كه سربازان دولت يمن به زنان در اين اردوگاه ها تجاوز مي كنند . كودكان از كمبود غذا عموما رنجور و بيمارند . اگر چه جنگ پديده اي همزاد با انسان است اما مي توان، بخصوص در قرن بيست ويكم، حتي در جنگ ها هم برخي از موازين و معيارهاي انساني را رعايت كرد .

سازمان هاي بين المللي بخصوص سازمان ملل متحد مي تواند و بايد در اين جنگ دخالت كند و با صدور قطعنامه آتش بس طرفين را به مذاكره براي حل اختلافات دعوت و وادار سازد . سازمان ملل مي تواند و بايد دولت يمن را به اجراي همه جانبه اصول مصرح در قانون اساسي يمن، مصوب 1971، وادار سازد . در اين قانون حقوق و آزادي هاي اساسي مردم در چارچوب بيانيه جهاني حقوق بشر، تصريح و برسمیت شده است ، تمام مردم يمن زن و مرد حق راي دارند اما دولت يمن به بهانه هاي مختلف از اجراي اين قانون سرباز زده و مي زند . در همين راستا ارسال نامه ای توسط جمعي از روشنفكران و فعالان سياسي ايران براي یان کی مون دبير كل سازمان ملل متحد و اعتراض به وضعيت غير انساني آوارگان در جنگ يمن بسيار بجا و اميد است موثر واقع گردد .

22 / 9 /1388 اعتماد