سرمایه داری در اصل یک نظام اقتصادی است که بر مالکیت خصوصی بر ابزار تولید ، بازار آزاد و انگیزه سود استوار است . از این جهت می توان گفت که یک نوعی از مدیریت اقتصادی است که منابع تولید و توزیع را از طریق بازار تنظیم می کند ، نه ازطریق برنامه ریزی دولتی .
١
نظام سرمایه داری نتنها فقط به اقتصاد محدود نمی ماند ، بلکه در ابعاد اجتماعی و سیاسی تاثیر گذار نیز هست . در طول زمان ، این نظام باعث شکل گیری نوعی خاصی از روابط اجتماعی ، فرهنگی و سیاسی شده است . برای مثال ، روابط طبقاتی ، فرهنگ مصرف گرایی ، شکل گیری نهادهایی مثل با نک ها ، بورس ، و شرکت های چند ملییتی ، تاثیر سرمایه بر سیاست و رسالنه ها . بنابراین از نطر اندیشمندان ( مثل مارکس و وبر یا پولانی ) معتقد ند سرمایه داری یک سیستم اجتماعی / اقتصادی است ، نه فقط یک مدل مدیریت اقتصادی . خلاصه سرمایه داری اقتصاد را شامل می شود ، اما صرفا به آن محدود نیست ، بلکه یک نظام گسترده اجتماعی و تاریخی است که روابط انسانی ، قدرت ، و فرهنگ نیز اثر می گذارد . .ویژه گی های این نطام مالکیت ابزار ( کارخانه ، زمین ، سرمایه ) در دست افراد خصوصی است . نیروی کار آزاد است ( کارگران می تولنند شغل خود را انتخاب کنند ، اما باید نیروی کارشان را بفروشند ) . در این سیستم اقتصاد بر پایه ی بازار آزاد و رقابت می چرخد ، انگیزه ی اصلی فعالیت اقتصادی ، کسب سود است . ، دولت نقش محدودی دارد ( در شکل کلاسیک سرمایه داری) . در این نظام علی رغم رشد سریع تولید ، نوآوری ، پیشرفت عظیم علمی و صنعتی که موجب می شود ، در عین حال نابرابری طبقاتی بین سرمایه دار و کارگران بوجود آورده و نیز به بحران ادواری ، همانند رکود ، تورم ، بیکاری در ناسی از نوسانات بازار دامن می زند و سود طلبی بی حد منجر به بی عدالتی اجتماعی و تخریب محیط زیست نیز میشود .
٢
در مقابل سیستم سرمایه داری ، نطام سوسیالیستی است که ویژه گی های آن ، ابزار تولید ( کارخانه ها ، منابع طبیعی ) متعلق به دولت یا نهاد های جامعه است ، نه افراد خصوصی . هدف اصلی این نظام ، توزیع عادلانه ثروت و رفع نابرابری است ، اقتصاد معمولا برنامه ریزی شده است ( نه مبتنی بر بازار آزاد ) ، نیروی کار و تولید در خدمت نیازهای اجتماعی قرار دارد ، نه صرفا سود . در نتیجه این نطام ، عدالت اجتماعی بیشتر ، اما از اینکه مالکیت شخصی حذف می شود ، انگیزه برای نوآوری یا کار بیشتر کم می شود . ، همچنین باعث بوجود آمدن بوروکراسی سنگین در ابعاد برنامه ریزی شده و تصمیم گیری ها متمرکز و کند می شود . و ممکن است تمرکز قدرت اقتصادی و سیاسی در دست دولت بیفتد و به دیکتاتوری منجر شود. گاهی کاهش کارایی و انگیزه در تولید بوجود می اید ،. مثال شوروی سابق.
٣
برای تعادل میان سرمایه داری و نطام سوسیالیستی ، از این جنبه که فقط نکات مثبت آن مورد قبول واقع گردد ، چگونگی ترکیب این دو در نطام های سوسیال دمکراسی یا سرمایه داری رفاهی است . ویژه گی های این نطام ، مالکیت خصوصی و بازار ازاد حفظ می شود( همانند سرمایه داری ) و اما دولت نقش فعالی در توزیع ثروت ، خدمات اجتماعی و کنترل بازار دارد ، همانند نطام سوسیالیستی . هدف اصلی در اینجا ، ترکیب آزادی اقصادی با عدالت اجتماعی است . نمونه های آن ، کشورهایی همانند نروژ ، دانمارک ، آلمان ، فنلاند . نکات قوت این نطام ، سطح بالای رفاه اجتماعی همانند آموزش و درمان رایگان و یا ارزان ، بیمه بیکاری ، بازنشستگی مناسب ، ثبات اقتصادی و اجتماعی بالا ، کاهش فقر و نابرابری از طریق مالیات تصاعدی بطوریکه افراد ثروتمند تر مالیات بیشتری می پردازند ، در اینجا دمکراسی سیاسی حفظ می شود ، قدرت در دست مردم است ، نه دولت متمرکز . و اما نکات ضعف آن این هست که ، مالیات های بالا ممکن است انگیزه سرمایه گذاری و یا نوآوری کاهش یاید ، هزینه های سنگین خدمات عمومی می تواند بودجه ی دولت را تحت فشار بگذارد ، در صورت سوه مدیریت ، بوروکراسی دولتی زیاد می شود .
٤
یکی دیگر از نطام های جهانشمول می توان به ” نطام سرمایه داری رفاهی ” اشاره کرد . این نظام البته به سوسیال دمکراسی شباهت بیشتری دارد ، اما تاکید بیشتر بر بخش خصوصی . ویژه گی های این نطام ، این هست که بازار آزاد و شرکت های خصوصی نقش اصلی را دارند ، دولت تنها در موارد ضروری مداخله می کند ، مثلا در ابعاد بهداست ، آموزش رایگان یا بیمه اجتماعی . هدف اصلی این نطام جلوگیری از بی عدالتی شدید بدون از بین بردن پویایی بازار . نمونه های این نطام می توان در کشورهایی از جمله آیالات متحده ، کانادا ، ژاپن ، بریتانیا پس از جنگ جهانی دوم را نام برد . نقطه قوت این نظام این هست که می تواند رشد اقتصادی بالا ، و فضای نوآوری پویا را بوود آورد ، سطح قابل قبولی از حمایت اجتماعی برای اقشار اسیب پذیر را فراهم سازد . ولی در کنار آن ، همچنان نابرابری اجتماعی قابل توجهه ایی باقی می ماند ، و بویژه فشار زیادی بر طبقات متوسط در پرداخت هزینه های خدمات اجتماعی وجود دارد .
٥
آنچه که تصویر جهان واقعی به ما نشان می دهد ، در بیشتر کشورها یک نطام یک دست سرمایه داری و سوسیالیستی خالص وجود ندارد . بطور مثال آمریکا سرمایه داری تر است ، اما بیمه بیکاری و تامین اجتماعی وجود دارد . در سوید بازار آزاد دارد ، اما آموزش و درمان کاملا عمومی است .
٦
سیستم جهانی و نطام های جهاشمول ، برخلاف تصورات ، روندی دیگری را طی می کنند . یکی نطام ” سرمایه داری دیجیتال ” و ” نطام سوسیالیسم فناور محور ” و سرمایه داری پایدار ” و یا ترکیب انها در یک نظام اجتماعی .
در سیستم های نطام سرمایه داری دیجیتال ، بر خلاف سرمایه داری کلاسیک ، ” سرمایه ” دیگر فقط پول یا کارخانه نیست ، بلکه اطلاعات و داده ی کاربران است . ویژ گی این نطام ، این هست که ، شرکت های بزرگ فناوری کنترل بخش عظیمی از اقتصاد را در دست دارند ، کاربران ، با هر کلیک و هر خرید آنلاین ، داده هایی تولید می کنند ، که تبدیل به منبع سود و قدرت می شود ، هوش مصنوعی و الگوریتم ها ، بازار ، تبلیغات و حتی تصمیم های اجتماعی را شکل می دهد . نکات قوت این نظام ، می توان به رشد بی سابقه در نوآوری و بهره برداری ، خدمات جهانی و دسترسی آسان به اطلاعات و بازار ، شکل گیری اقتصاد های جدید مثل اقتصاد گیگ اتونومی و کارها ی موقت آزاد امثال شرکت های اوبر و فیاور اشاره داشت . و اما نکات ضعف این نطام ، می توان بر تمرکز قدرت در دست چند شرکت فناوری ، نقص حریم خصوصی و کنترل اطلاعات شخصی ، بی ثباتی شغلی ، همانند کارهای پاره وقت ، بدون امنیت شغلی و شکل گیری ” طبقه داده ای ” ( کسانی که داده تولید می کنند ، اما از آن سودی نمی برند ) را نام برد .
٧
در سوسالیسم فناوری محور ، برای رسیدن به فناوری از برنامه ریزی اقتصادی هوشمند استفاده می کنند . ویژه گی های این نظام ، ترکیب سرمایه داری با عدالت اجتماعی است . در این سیستم ، دولت بازار آزاد را تا حدی مجاز می داند ، اما بر آن نظارت هوشمندانه دارد . یعنی ، سیستم ” اعتبار اجتماعی ” نظارت بر قیمت ها ، تحصیص منابع با داده های واقعی .
نکات قوت این نظام ، توانایی پیش بینی بحران ها ، مدیریت سریع منابع ، کاهش اتلاف و فساد از طریق شفافیت داده ای ، امکان تحقق عدالت اقتصادی با ابزارهای فناوری .
نکات ضعف سیستم سوسیالیسم فناوری محور ، می توان به خطر نظارت شدید دولت بر شهروندان ، کاهش آزادی فردی و کنترل دیچیتال و امکان سوه استفاده از داده ها برای کنترل سیاسی اشاره داشت . مثال درکشور چین .
٨
در سرمایه داری پایدار ، سرمایه داری صنعتی بحران زیست محیطی را ایجاد می کند . ویژگی های این سیستم ، تمرکز بر اقتصاد سبز ، انرژی های تجدید پذیر و تولید پایدار . بطوریکه شرکت ها به جای فقط سود مالی ، به اثرات اجتماعی و محیطی توجه خواهند داشت و از چرخش اقتصاد بازیافت ، کاهش ضایعات و بازطراحی محصولات حمایت می کنند .
نکات قوت این سیستم ، کاهش فشار بر محیط زیست و مقابله با تغییرات اقلیمی ، ایجاد شغل های سبز و پایدار و ارتقای آگاهی اجتماعی و اخلاق اقتصادی .
و اما نکات ضعف این سیستم ، هزینه های بالای گذار به فناوری سبز ، مقاومت شرکت های سنتی و کشورهای نفتی ، و خطر تبدیل ” پایداری ” به شعار تبلیغاتی موجب می شود .
٩
در مجموع می توان از داده های این نظام ها نتیجه کلی گرفت : نطام های اقتصادی آینده ، دیگر صرفا سرمایه داری یا سوسیالیسم نخواهند بود . بلکه به سمت ” سرمایه داری هوشمند و اخلاقی ” با ” سوسیالیسم داده محور ” می روند . جایی که فناوری ، تصمیم های اقتصادی را هدایت می کند ، ولی چگونه نه بطور مطلق چالش بزرگ همانند عدالت ، آزادی و انسانیت برطرف خواهد شد ، باید امید داشت .
١٦ / ١١ / ٢٠٢٥
نظر شما پس از بازبینی توسط مدير سايت منتشر خواهد شد
