زیست‌شناس ریچارد داوکینز کتاب تازه‌ای درباره‌ی روند پیدایش و تحول حیات بر روی زمین منتشر کرده است. او در این اثر نشان می‌دهد که چگونه میلیون‌ها سال فرایند تکامل، زندگی را تا به امروز شکل داده است. داوکینز با بررسی ساختار و طرح بدن موجودات زنده‌ی امروزی، اکوسیستم‌های نابودشده‌ی گذشته را بازسازی می‌کند.
ریچارد داوکینز در سال ۱۹۷۶ ژن‌ها را در مرکز نظریه‌ی تکامل زیستی قرار داد. دیدگاه او در میان زیست‌شناسان با استقبال و تأیید فراوان روبه‌رو شد، اما در علوم اجتماعی و در عرصه‌ی بحث‌های عمومی با انتقادهای شدیدی مواجه گشت، زیرا او طبیعت را «خودخواه» توصیف کرده بود. با این‌حال – یا شاید دقیقاً به همین دلیل – کتاب او "ژن خودخواه" هنوز هم از مهم‌ترین آثار علمی قرن بیستم به شمار می‌رود.
نزدیک به پنجاه سال بعد، داوکینز تکامل را از زاویه‌ای تازه می‌نگرد. او توضیح می‌دهد که چگونه میلیاردها سال تکامل زیستی، چهره‌ی زندگی را دگرگون کرده است. هر گیاه، هر جانور، و ما انسان‌ها نیز گذشته‌ی خود را در ژن‌هایمان حمل می‌کنیم. این گذشته در ساختار بدن، در ظاهر، و حتی در رفتار آشکار است؛ زیرا هر محیط از طریق گزینش طبیعی، موجوداتی را که در آن زیست می‌کنند شکل می‌دهد.
تکامل به‌مثابه‌ی «کتاب مردگان ژنتیکی»
همان‌گونه که زمین‌شناسان از لایه‌های زمین تاریخ یک چشم‌انداز را می‌خوانند، زیست‌شناسان نیز امروزه می‌آموزند که مسیر تکامل زیستی را از درون ژن‌های جانوران بخوانند. داوکینز «کتاب حیات» را همچون دست‌نوشته‌ای چندلایه (پالیم‌سِست) توصیف می‌کند که بارها و بارها بازنویسی شده است. عنوان اصلی کتاب تازه‌ی او نیز کتاب مردگان ژنتیکی است.
داوکینز دیدگاه خود درباره‌ی تکامل را با نمونه‌های فراوان و تصاویر و نمودارهای گویا مستند می‌کند. رنگ‌های استتاری یا شیوه‌های فریب در میان جانوران تنها نشانه‌ی زیستگاه کنونی آن‌ها نیست، بلکه نشان می‌دهد نیاکانشان در کجا می‌زیسته‌اند و چگونه خود را با محیط سازگار کرده‌اند. حتی کمردردهای انسان امروزی نیز بی‌ارتباط با این واقعیت نیست که ستون فقرات ما زمانی شکل گرفته بود که نیاکان بسیار دور ما هنوز بر چهار پا راه می‌رفتند.
رفت‌و‌برگشت لاک‌پشت‌ها
مسیر تکامل به ندرت خطی و مستقیم بوده است؛ تکامل نه هدفی دارد و نه جهتی مشخص. نیاکان لاک‌پشت‌ها زمانی از دریا به خشکی آمدند و با زندگی خشکی سازگار شدند، اما بعدها به دلایل نامعلوم دوباره به آب بازگشتند. لاک‌پشت‌های دریایی امروزی از همان بازگشت‌کنندگان‌اند، در حالی که گروهی دیگر دوباره به خشکی بازگشتند و از آن‌ها لاک‌پشت‌های زمینی امروز پدید آمدند. داوکینز وعده می‌دهد که زیست‌شناسان آینده خواهند توانست این مسیر پیچیده‌ی تکاملی را با جزئیات، از دل ژن‌های جانوران زنده بازسازی کنند؛ پژوهش‌هایی در این راستا هم‌اکنون آغاز شده است.
داستان بی‌پایان تکامل
کتاب تازه‌ی ریچارد داوکینز را می‌توان همچون دنباله‌ای بر ژن خودخواه پس از نزدیک به پنجاه سال خواند. این اثر آمیزه‌ای است از دیدگاه‌های کهنه و تازه‌ی نویسنده درباره‌ی تکامل حیات و خواننده را به اندیشیدن وامی‌دارد. داوکینز هنوز توانایی نگارش پرشور و گزیده‌گویانه را دارد، اما لحن او این بار بسیار کمتر از گذشته جنجالی است. کتاب بزرگ تکامل انبوهی از موضوعات بحث‌برانگیز برای متخصصان و دوست‌داران زیست‌شناسی فراهم می‌آورد، چرا که برخی از ایده‌های آن تنها به‌طور گذرا مطرح شده و راه را برای برداشت‌های گوناگون باز می‌گذارند.
تکامل همچنان سرچشمه‌ی شگفتی است و هنوز نیز رازها و شگفتی‌های فراوانی در خود نهفته دارد.
به نقل از Deutschlandfunk Kultur
