رئیس‌جمهور ترکیه، اردوغان، مهم‌ترین رقیب خود را به زندان انداخته است؛ او با تمام ابزارها و امکانات با اپوزیسیون می‌جنگد. و با این حال، این اپوزیسیون به‌نوعی جان گرفته است. علت اصلی آن، رهبر کاریزماتیکش، اکرم امام‌اوغلو است.
اکرم امام‌اوغلو و همسرش دیلک هنوز در خواب بودند که صبح زود روز نوزدهم مارس، ده‌ها پلیس ویلای محل سکونت آن‌ها در ساحل بُسفُر استانبول را محاصره کردند. دستیار دیلک امام‌اوغلو آن دو را بیدار کرد:
«پلیس‌ها جلوی در هستند. سراغ اکرم را می‌گیرند».
شهردار استانبول لباس پوشید و در همان حال پیامی ضبط کرد. در حالی‌که پلیس‌ها دم درِ خانه منتظر بودند، امام‌اوغلو جلوی کمد لباسش ایستاد، به ظاهر آرام کراواتش را بست و رو به دوربین تلفن همراه گفت:
«ما در برابر یک استبداد بزرگ قرار داریم، اما می‌خواهم بدانید که من تسلیم نخواهم شد. من همه شما را خیلی دوست دارم.» او این را با آرامش گفت. کمی بعد خودروهای تیره‌رنگ و ماشین‌های پلیس از محوطه خارج شدند و ویدیو به سرعت در شبکه اجتماعی «ایکس» پخش شد.
اکرم امام‌اوغلو، ۵۴ ساله، از سال ۲۰۱۹ شهردار استانبول، بزرگ‌ترین شهر ترکیه با حدود ۱۶ میلیون جمعیت، بود. در انتخابات محلی سال گذشته دوباره در سمت خود تأیید شد. از آن زمان به بعد، او مهم‌ترین رقیب رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه، به شمار می‌رود. امام‌اوغلو بارها مورد حمله دولت قرار گرفته است. مقام‌ها پرونده‌هایی علیه او به اتهام‌هایی چون «توهین» یا «تهدید یک مقام رسمی» گشوده‌اند. با این حال، دیلک امام‌اوغلو می‌گوید: هرگز تصور نمی‌کرده‌اند اردوغان واقعاً دستور بازداشت شوهرش را بدهد.
«من اصلاً نمی‌توانستم باور کنم که او تا این حد پیش برود».
دیلک امام‌اوغلو در یک روز تابستانی در اتاق کاری همان ویلا نشسته است؛ همان‌جایی که چند ماه پیش پلیس یورش برده بود. موهایش باز و تا شانه، با رگه‌هایی بور، کت‌وشلوار و کتانی پوشیده است. مقام‌ها شوهرش را به فساد مالی و کمک به تروریسم متهم کرده‌اند. با گذشت شش ماه، هنوز کیفرخواستی صادر نشده است. روند پرونده تقریباً فقط بر پایه شهادت شاهدان ناشناس استوار است. مشاور حقوقی امام‌اوغلو، تاشکین اوزر، این اتهام‌ها را «به‌کلی سیاسی» می‌داند. حسابرسان در سال‌های گذشته بارها امور مالی شهرداری استانبول را بررسی کرده‌اند. «آن‌ها هیچ‌گونه تخلفی پیدا نکردند.»
دیلک امام‌اوغلو می‌گوید ایده ضبط ویدیو جلوی کمد لباس، از او بوده است. دستش آن‌قدر می‌لرزیده که چند بار مجبور شده دوباره ضبط کند. «مردم باید می‌فهمیدند که اکرم تسلیم نمی‌شود.»
اردوغان در بیش از دو دهه حکومت خود، ترکیه را به یک خودکامگی بدل کرده است. او رسانه‌ها را یک‌دست و قوه قضائیه را تضعیف کرده است. با بازداشت امام‌اوغلو، گامی فراتر گذاشت و اکنون کسی را دنبال می‌کند که در مقاطعی حتی از او محبوب‌تر بوده است. همزمان دولت اردوغان کارزار تازه‌ای علیه حزب جمهوری‌خواه خلق (CHP)، حزب امام‌اوغلو، آغاز کرده است. ده‌ها تن از هم‌حزبی‌های امام‌اوغلو، عمدتاً به اتهام فساد، بازداشت شدند.
در هفته‌های آینده ممکن است حتی اوزگور اوزال، رهبر CHP نیز برکنار شود. اتهام این است که در کنگره حزب در نوامبر ۲۰۲۳ رأی‌ها خریداری شده است. اگر بزرگ‌ترین حزب مخالف ترکیه واقعاً زیر قیمومت اجباری قرار گیرد – آن‌طور که اردوغان در سر دارد – ترکیه به‌طور نهایی آستانه دیکتاتوری را پشت سر خواهد گذاشت. آنگاه اردوغان همانند الگوی ایران یا روسیه عمل خواهد کرد، جایی که حاکم تصمیم می‌گیرد چه کسی می‌تواند در انتخابات در برابر او قرار بگیرد.
برای بیشتر منتقدان دولت در ترکیه روشن است که موضوع، «خرید رأی» نیست، بلکه موفقیت حزب بزرگ مخالف، یعنی CHP است. این حزب قدیمی، که همزمان خشک و نخبه‌گرا هم بود، تا پیش از رهبریت دوگانه امام‌اوغلو–اوزال، هرگز چنین موفق و باز نبود. پس از بازداشت امام‌اوغلو، رهبر حزب، اوزال، هر هفته موفق می‌شود شمار زیادی از هواداران را بسیج کند.
سال‌ها، حزب CHP – حزبی مطیع دولت و قانون‌مدار – در حدود ۲۵ درصد آرا درجا می‌زد. برای مسلمانان دیندار، این حزب که روزگاری به شدت لائیک و گاهی ملی‌گرا بود، اصلاً قابل انتخاب نبود. همچنین، تقریباً هیچ حرکت اپوزیسیونی جدی نداشت؛ نه هواداران را به خیابان می‌آورد، نه به نافرمانی مدنی فرا می‌خواند، حتی اگر اردوغان هرچه بیشتر ساختار دولت را اقتدارگرایانه تغییر می‌داد. اما از زمان بازداشت امام‌اوغلو اوضاع تغییر کرده است – ناگهان CHP سیاستی خلاق و قدرتمند پیش گرفته که هواداران تازه‌ای هم جذب می‌کند.
در یک عصر سپتامبر، اوزگور اوزال در اتوبوس حزبی خود در محله زیتون‌بورنو استانبول به گفت‌وگو می‌نشیند. این‌که حزب او زیر فشاری بی‌سابقه در تاریخ بیش از صدساله خود قرار دارد، در چهره او نشانی ندارد. او در مواجهه با اردوغان حتی نیرویی تازه یافته است.
از زمان بازداشت امام‌اوغلو، حزب جمهوری‌خواه خلق (CHP) هر چهارشنبه در استانبول و هر شنبه در یکی از شهرهای دیگر ترکیه تجمع اعتراضی برگزار می‌کند. اوزال می‌گوید: «فرقی ندارد کجا برویم، همیشه رکورد می‌شکنیم.» حتی در یوزگات، در قلب آناتولی، جایی که دو سال پیش در انتخابات ریاست‌جمهوری بیش از ۷۰ درصد مردم به اردوغان رأی داده بودند، کشاورزان با تراکتورهایشان به صف معترضان پیوستند. به گفته CHP، تاکنون حدود ۲۵ میلیون شهروند ترک طوماری در حمایت از شهردار استانبول امضا کرده‌اند.
اوزال همان شب در زیتون‌بورنو، همراه با دیلک امام‌اوغلو، از بالای اتوبوس حزبی خطاب به جمعیت سخن گفت. او خطاهای دولت اردوغان را برشمرد: از تضعیف نهادها گرفته تا سیاست‌های اقتصادی شکست‌خورده که به رکورد تورم منجر شده است. هر بار که نام امام‌اوغلو را به زبان می‌آورد، جمعیت با شور و فریاد تشویق واکنش نشان می‌داد.
اوزال امیدوار است فشار افکار عمومی سرانجام آن‌قدر زیاد شود که دولت چاره‌ای جز توقف پرونده علیه حزبش و آزادی امام‌اوغلو نداشته باشد. او یادآوری کرد که خودِ اردوغان هم نخستین بار پس از آن‌که در سال ۱۹۹۹ به اتهام تحریک مردم به زندان افتاد، در سیاست ملی مطرح شد. دو سال بعد حزب عدالت و توسعه (AKP) را تأسیس کرد و یک سال و نیم بعد نخست‌وزیر شد. از آن زمان تاکنون در رأس دولت و کشور ایستاده است. اما احتمالاً هیچ‌گاه رقیبی به این اندازه نیرومند نداشته است.
گرچه انتخابات ریاست‌جمهوری آینده برای سال ۲۰۲۸ برنامه‌ریزی شده است، اما حزب CHP امام‌اوغلو را از بهار گذشته رسماً به‌عنوان نامزد خود معرفی کرده است. اوزال «طولانی‌ترین کارزار انتخاباتی در تاریخ جمهوری» را وعده می‌دهد. اگر امام‌اوغلو به‌موقع از زندان آزاد نشود، مشخص نیست چه کسی می‌تواند جایگزین او به‌عنوان نامزد شود. یکی از گزینه‌ها خود اوزال است – اما او هم ممکن است در صورت گماردن قیم قضایی با ابزارهای حقوقی از میدان خارج شود.
تا اینجا نشانه‌ای اندک وجود دارد که اردوغان در کشاکش قدرت با CHP عقب‌نشینی کند. هفته گذشته امام‌اوغلو به اتهام داشتن مدرک تحصیلی دانشگاهی جعلی در دادگاه حاضر شد. اگر مدرک او به‌طور قطعی باطل اعلام شود، طبق قانون ترکیه از نامزدی در انتخابات ریاست‌جمهوری آینده محروم خواهد شد.
برای درک این‌که چگونه امام‌اوغلو به چنین تهدیدی بنیادین برای نظام اردوغان تبدیل شد، باید به منطقه بیلیکدوزو نگاه کرد. او در این منطقه، که آن زمان محله‌ای کم‌توجه‌شده در استانبول بود، در سال ۲۰۱۴ کار سیاسی خود را به‌عنوان شهردار منطقه آغاز کرد.
نزدیک به نیم میلیون نفر در این منطقه حاشیه‌ای شهر زندگی می‌کنند. بیلیکدوزو برای سال‌ها بیشتر به خاطر زباله‌دانی و جرم‌وجنایتش شناخته می‌شد و رانندگان تاکسی از رفتن به آن پرهیز داشتند. امروز اما بیلیکدوزو با پارک‌ها و مسیرهای دوچرخه‌سواری‌اش به‌عنوان الگویی معرفی می‌شود. سیاستمدار CHP، مولایم دمیرتاش، سوار بر یک خودروی برقی کوچک از میان فضاهایی با درختان، زمین‌های ورزشی، کافه‌ها و کتابخانه‌ها عبور می‌کند؛ همه آن‌ها را امام‌اوغلو در دوران شهرداری‌اش ساخته و نامشان را «دره‌های زندگی» گذاشته بود. هرکس استانبول را بشناسد، می‌داند این کلان‌شهر از نظر فضای سبز و مکان‌های تفریحی فقیر است.
دمیرتاش، که معاون امام‌اوغلو در دوران شهرداری منطقه بود، درباره او می‌گوید: «از همان ابتدا آشکار بود که او می‌خواهد چیزی فراتر از یک سیاستمدار محلی باشد.» او امام‌اوغلو را «جاه‌طلب، ریسک‌پذیر و منضبط» توصیف می‌کند.
با وجود موفقیت‌های اولیه‌اش، امام‌اوغلو تا سال ۲۰۱۹ که برای سمت شهردار استانبول نامزد شد، تقریباً ناشناخته بود. دمیرتاش می‌گوید: «طبق نظرسنجی‌ها تا آن زمان تنها یک نفر از هر ده استانبولی حتی نام او را شنیده بود.» در حزب جمهوری‌خواه خلق (CHP) آن کارزار انتخاباتی در ابتدا نوعی مأموریت ناممکن تلقی می‌شد. از دهه نود میلادی که اردوغان به مقام شهردار استانبول انتخاب شد، احزاب اسلام‌گرای محافظه‌کار پیوسته اداره شهر را در دست داشتند. این جایگاه بسیار حیثیتی است؛ بسیاری از شرکت‌های بزرگ ترکیه در استانبول مستقر هستند. خود اردوغان گفته بود: «هر کس استانبول را اداره کند، ترکیه را اداره می‌کند.» او برای انتخابات ۲۰۱۹ یار نزدیکش، بنعالی ییلدریم، نخست‌وزیر پیشین ترکیه را وارد میدان کرد.
به گفته دمیرتاش، در CHP تا سه ماه مانده به انتخابات هیچ‌کس جرئت نامزد شدن نداشت. حتی دوستان امام‌اوغلو او را تحت فشار گذاشته بودند که هرگز در شهر اردوغان نامزد نشود. اما امام‌اوغلو همان زمان آغاز به تغییر چهره حزب کرد. او یک کارزار خانه‌به‌خانه به راه انداخت؛ روشی که تا آن زمان بیشتر از حزب عدالت و توسعه (AKP) دیده می‌شد. او در یک روز تا پنج گردهمایی انتخاباتی برگزار می‌کرد، آگاهانه به مسجدها و قهوه‌خانه‌ها سر می‌زد، همانند اردوغان بارها بر ریشه‌های خود در سواحل محافظه‌کار دریای سیاه تأکید می‌کرد، اما در عین حال با اقلیت‌ها، از جمله رأی‌دهندگان کرد، نیز سخن می‌گفت. اردوغان سبکی بر پایه قطبی‌سازی و تقسیم جامعه به دوست و دشمن بنا کرده بود، و شعار بزرگش «ما در برابر آن‌ها» بود. در مقابل، با امام‌اوغلو لحن تازه‌ای به سیاست ترکیه بازگشت: او از آشتی، تفاهم و مصالحه سخن می‌گفت. شعار انتخاباتی‌اش بسیار ساده بود: «همه‌چیز خیلی زیبا خواهد شد.» بسیاری در ترکیه این را نوعی رهایی احساس کردند.
با این حال، همه اعضای حزب طرفدار امام‌اوغلو نیستند. اردوغان از این نقطه ضعف نیز بهره می‌برد، زیرا در درون CHP کشمکشی بر سر خط‌مشی وجود دارد. رهبری حزب به رهبری امام‌اوغلو و اوزال خواستار حزبی بازتر و لیبرال‌تر است، اما نسل قدیمی بر اصول سنتی مانند لائیسیته سخت‌گیرانه یا ناسیونالیسم پافشاری می‌کند. منتقدان، امام‌اوغلو را به بی‌اصولی متهم می‌کنند. یک سیاستمدار CHP (که نمی‌خواهد نامش فاش شود) او را «فرصت‌طلبی» می‌خواند که مواضعش صرفاً تابع منافع شخصی است.
همسرش اما می‌گوید او با امام‌اوغلو رابطه‌ای مدرن و برابر داشته است. هر دو تحصیل‌کرده‌اند: او در رشته مدیریت دولتی و امام‌اوغلو در رشته مدیریت بازرگانی. در دهه نود در یک عروسی با هم آشنا شدند. پس از تولد سه فرزندشان، دیلک امام‌اوغلو کارش را کنار نگذاشت، در حالی‌که او به شرکت ساختمانی خانوادگی پیوست. دیلک می‌گوید: «او می‌خواهد جامعه را تغییر دهد، می‌خواهد آن را عادلانه‌تر کند.» با این حال او در آغاز با ورود شوهرش به سیاست مخالف بود. برادرش در سیاست محلی فعالیت می‌کرد و او از نزدیک دیده بود که این شغل چطور می‌تواند خانواده را فرسوده کند.
این‌که به چالش کشیدن اردوغان چه معنایی دارد، خانواده نخستین بار در انتخابات استانبول ۲۰۱۹ تجربه کرد. وقتی امام‌اوغلو به‌طور غیرمنتظره ییلدریم، یار نزدیک اردوغان را شکست داد، رئیس‌جمهور به بهانه «تخلفات» دستور تکرار انتخابات را صادر کرد – و نتیجه این شد که امام‌اوغلو رأیی به‌مراتب بیشتر به دست آورد.
به‌عنوان شهردار استانبول، امام‌اوغلو برخی از استراتژی‌هایی را به کار گرفت که پیش‌تر در منطقه بیلیکدوزو او را محبوب کرده بودند: توسعه حمل‌ونقل عمومی، برنامه‌های مراقبت بعدازظهر برای کودکان و نوجوانان. طبق نظرسنجی‌ها، اکثریت مردم ترکیه دوست داشتند که امام‌اوغلو در انتخابات ریاست‌جمهوری ۲۰۲۳ نیز به‌عنوان نامزد CHP در برابر اردوغان شرکت کند. با این حال، رهبر وقت حزب اصرار داشت خودش نامزد شود و امام‌اوغلو تابع بود. همسرش دیلک بعدها این را اشتباه می‌داند و می‌گوید: «اردوغان از جمله به‌خاطر بحران اقتصادی به‌شدت آسیب دیده بود. اکرم شانس پیروزی داشت.»
CHP در آن انتخابات نیز شکست خورد و در ابتدا به نظر می‌رسید که اردوغان قدرت خود را تحکیم کرده باشد، اما امام‌اوغلو توانست در انتخابات محلی سال بعد در استانبول، سمت خود را حفظ کند. از آن زمان به بعد، ظاهراً در کاخ ریاست‌جمهوری در آنکارا نگرانی بزرگی حکم‌فرماست. مصطفی یِنِروغلو، مشاور سابق اردوغان که از حزب جدا شده، می‌گوید: «در اطراف اردوغان این باور شکل گرفته که امام‌اوغلو در انتخابات آزاد تقریباً شکست‌ناپذیر است.»
همانند بسیاری از زندانیان سیاسی در ترکیه، امام‌اوغلو نیز در زندانی با امنیت بالا در سیلیوری نزدیک استانبول نگهداری می‌شود. مشاور حقوقی او، اوزر، می‌گوید که او در انفرادی است و تماس با دیگر زندانیان به‌طور گسترده ممنوع است. او در سلولی پنج در پنج متری نگهداری می‌شود، دارای تلویزیون است و روزنامه دریافت می‌کند. به گفته دمیرتاش، یکی از نزدیکان او، امام‌اوغلو سلول خود را به نوعی دفتر کار تبدیل کرده است. او به‌طور منظم از سوی وکلای خود، خانواده و همچنین هم‌حزبی‌هایش در زندان ملاقات می‌شود.
او در یک نامه سرگشاده بار دیگر چشم‌انداز خود برای ترکیه را تشریح کرده است. او وعده داده که در صورت ریاست‌جمهوری‌اش، کشور به جدایی قوا بازخواهد گشت، اصلاحات قضائی اجرا خواهد شد و رسانه‌های آزاد حمایت خواهند شد.
انفرادی در سیلیوری تاکنون ظاهراً اثر زیادی بر او نداشته است. هفته گذشته، هنگام حضور در دادگاه به اتهام داشتن مدرک دانشگاهی جعلی، امام‌اوغلو مانند کسی ظاهر شد که به پرونده خود بسیار اطمینان دارد: با روحیه خوب و مبارزه‌طلبانه. او به‌طور نمایشی کراوات خود را باز کرد و آستین‌هایش را بالا زد، همان‌طور که در شب انتخابات ۲۰۱۹ در استانبول انجام داده بود، وقتی خبر ابطال انتخابات اعلام شد. در جایگاه‌های تماشاگران دادگاه، مردم نام او را فریاد می‌زدند و شعار می‌دادند: «رئیس‌جمهور اکرم! رئیس‌جمهور اکرم!»
به نقل از هفته نامه اشپیگل شماره ۳۹
