۹ سپتامبر ۲۰۲۵
نوشته: آلیس اختِرمان (بررسی صحت اخبار NDR)، سارا اشمیت (رادیوی آلمان)، و کریستیان زاتهوف (بررسی حقایق ARD)
کمیته "ابتکار عمل" IPC (Integrated Food Security Phase Classification) در ماه اوت برای بخشی از نوار غزه وضعیت قحطی را تأیید کرد. دولت اسرائیل ادعا می‌کند که IPC برای این اعلام، معیارهای خود را پایین آورده است. و این ادعا نادرست است.
در ۲۲ اوت ۲۰۲۵ برای بخشی از نوار غزه بالاترین سطح هشدار IPC یعنی «قحطی» اعلام شد. استانداردهای IPC یک نظام طبقه‌بندی برای ارزیابی بحران‌های غذایی در سراسر جهان هستند.
اسرائیل به‌سرعت واکنش نشان داد: همان روز وزارت خارجه این کشور ادعا کرد که معیارها فقط برای غزه پایین آورده شده‌اند و مسئولان IPC استانداردهای خود را دستکاری کرده‌اند تا قحطی را «ساختگی» جلوه دهند. به گفته‌ی اسرائیل، در دیگر کشورها برای اعلام قحطی، ۳۰ درصد سوءتغذیه در میان کودکان مرز تعیین‌کننده است، در حالی که در غزه تنها ۱۵ درصد لحاظ شده است. اما این روایت درست نیست. در واقع، دولت اسرائیل به‌نظر می‌رسد که آستانه‌های دو روش کاملاً متفاوت برای سنجش سوءتغذیه را با هم خلط کرده است. پرسشگری برنامه‌ی «بررسی حقایق» شبکه ARD نیز از سوی دولت اسرائیل بی‌پاسخ ماند.
روش‌شناسی از پیش موجود
در ارزیابی وضعیت غزه از روشی استفاده شده که پیش‌تر در سال ۲۰۲۴ در سودان و در سال ۲۰۲۰ در سودان جنوبی نیز به‌کار رفته بود. این یک شیوه‌ی ساده‌شده‌ی گردآوری داده‌هاست که طبق استانداردهای IPC از سال ۲۰۱۹ به‌طور مشخص برای مناطق جنگی و بحران‌زده مجاز شناخته شده است. بنابراین استانداردها نه برای غزه تغییر کرده‌اند و نه پایین آورده شده‌اند.
نادر بودن اعلام قحطی
به طور کلی، بر پایه‌ی استانداردهای IPC، اعلام وضعیت قحطی بسیار نادر است. در حدود ۱۵ سال گذشته تنها در چهار مورد چنین حکمی صادر شده است.
IPC
مخفف Integrated Food Security Phase Classification (طبقه‌بندی یکپارچه مراحل امنیت غذایی) است. این یک روش‌شناسی برای ثبت ناامنی غذایی و نمایش آن بر روی یک مقیاس پنج‌سطحی است که بالاترین سطح آن «قحطی» به‌شمار می‌آید.
اعضای ابتکار عمل IPC سازمان‌های بین‌المللی همچون برنامه جهانی غذا (WFP)، صندوق کودکان ملل متحد (یونیسف) و سازمان جهانی بهداشت (WHO) هستند. هدایت این ابتکار بر عهده‌ی سازمان ملل متحد است.
دستورالعمل‌های دقیق برای اعلام قحطی
برای طبقه‌بندی یک منطقه بر اساس مقیاس IPC عوامل مختلفی در نظر گرفته می‌شود؛ از جمله:
* آمار مرگ‌ومیر،
* تغییر در شرایط زندگی،
* و وضعیت تغذیه‌ی افراد آسیب‌دیده.
IPC تنها زمانی وضعیت قحطی را اعلام می‌کند که:
۱. دست‌کم ۲۰ درصد خانوارهای یک منطقه دچار کمبود شدید مواد غذایی باشند،
۲. در هر ۱۰ هزار نفر، روزانه دو تا چهار نفر به‌دلیل گرسنگی جان خود را از دست بدهند،
۳. و درصد معینی از کودکان دچار سوءتغذیه باشند.
در مورد غزه، شاخصی که برای سنجش میزان سوءتغذیه کودکان به‌کار رفت، MUAC بود. این واژه‌ی اختصاری به معنای Mid Upper Arm Circumference یا «اندازه‌گیری دور بازوی میانی» است.
بر اساس معیارهای IPC، آستانه‌ای که بر پایه‌ی MUAC می‌تواند به اعلام قحطی منجر شود، زمانی است که ۱۵ درصد از کودکان زیر پنج سال دچار سوءتغذیه باشند.
طبق راهنمای IPC، شاخص MUAC به‌ویژه در شرایط اضطراری کاربرد دارد و تنها در صورتی مجاز است که در کنار عوامل دیگر و با توجه به بستر و شرایط منطقه برای اعلام قحطی استفاده شود.
دو شاخص مختلف
خارج از شرایط اضطراری، روش‌شناسی IPC شاخص دیگری به نام WHZ (Weight-for-Height Z-Score؛ وزن نسبت به قد) را ترجیح می‌دهد. این شاخص نسبت وزن به قد کودک را اندازه‌گیری می‌کند. در این روش، بیش از ۳۰ درصد کودکان دچار سوءتغذیه به‌عنوان آستانه اعلام قحطی در نظر گرفته می‌شود.
شاخص WHZ نسبت به اندازه‌گیری دور بازوی میانی (MUAC) پیچیده‌تر است و به همین دلیل در مناطق بحران‌زده کاربرد آن دشوارتر است.
بررسی مستقل
هر طبقه‌بندی قحطی توسط IPC مجدداً توسط یک هیئت مستقل به نام Famine Review Committee بررسی می‌شود. در بازبینی گزارش غزه آمده است که در صورتی که هر دو شاخص موجود باشند، WHZ اولویت دارد. آستانه MUAC دقت کمتری دارد و صرف داشتن بیش از ۱۵ درصد کودکان دچار سوءتغذیه برای تمایز بین دسته‌ی ۴ (وضعیت اضطراری) و ۵ (قحطی) کافی نیست. به همین دلیل، این شاخص همیشه در کنار سایر عوامل و با توجه به شرایط کلی منطقه به کار می‌رود.
عوامل دیگر
این عوامل در گزارش غزه مورخ ۲۲ اوت ۲۰۲۵ ذکر شده‌اند. به عنوان مثال:
از پایان سال ۲۰۲۳ بیش از ۱۱,۵۰۰ مصاحبه تلفنی در غزه انجام شده است،
دسترسی به غذا، قیمت بازار و دسترسی به آب و بهداشت مورد بررسی قرار گرفته‌اند،
و برآوردهایی از میزان مرگ‌ومیر انجام شده است.
در گزارش IPC اشاره شده که داده‌های قابل اعتماد مرگ‌ومیر از غزه در دسترس نیست.
گردآوری داده‌ها در شرایط دشوار
ابتکار IPC همچنین توضیح می‌دهد که تلاش‌ها برای جمع‌آوری داده‌های دقیق‌تر WHZ کودکان در غزه بارها به دلیل تشدید درگیری‌ها با شکست مواجه شده است. برای این کار، تیم‌ها باید مدت طولانی‌تری در منطقه حضور داشته باشند، که از نظر امنیتی بسیار خطرناک است.
بنابراین، اینکه در غزه تنها داده‌های دور بازوی میانی (MUAC) و نه نسبت وزن به قد جمع‌آوری شده، ناشی از شرایط دشوار کاری امدادگران انسانی در این منطقه است. تورستن شرور، که به نمایندگی از سازمان امدادی Cadus چند هفته در غزه فعالیت کرده است، وضعیت موجود را «بسیار خطرناک» توصیف می‌کند.
او می‌گوید: حرکت آزادانه امدادگران در غزه غیرممکن است، زیرا حملات مکرر در سراسر منطقه رخ می‌دهد. علاوه بر این، بخش‌های بزرگی از نوار غزه تنها با مجوز ارتش اسرائیل قابل دسترسی است، که همیشه صادر نمی‌شود. بنابراین، دسترسی به جمعیت نیازمند کمک به‌شدت محدود است.
نقد علمی اساسی
هم‌اکنون دیگر استدلال‌ها بر بحث درباره گزارش IPC سایه افکنده‌اند. دولت اسرائیل دیگر ادعای نادرست مربوط به کاهش معیارها را در اولویت قرار نمی‌دهد، بلکه به نقد اساسی روش‌شناسی می‌پردازد. در وب‌سایتی که ویژه این موضوع ایجاد شده، ادعا شده است که آستانه MUAC برای خاورمیانه نباید ۱۵ درصد باشد و باید بالاتر باشد.
به گفته لوکاس کورنر، کارشناس امنیت غذایی و پژوهشگر موسسه آلمانی توسعه و پایداری (IDOS)، این نقد از منظر علمی تا حدی موجه است. ابتکار IPC استدلال می‌کند که شاخص WHZ با ۳۰ درصد تقریباً معادل MUAC با ۱۵ درصد است (نسبت تقریبی ۲:۱).
با این حال، کورنر می‌گوید که نمی‌توان این نسبت را به‌صورت کلی اعمال کرد. یک مطالعه از سال ۲۰۱۹، که خود IPC نیز به آن استناد می‌کند، برای منطقه خاورمیانه نسبت دقیق را ۱.۸۵:۱ و نه ۲:۱ یافته است. این نسبت بر اساس میانگین سه کشور عراق، اردن و یمن محاسبه شده است.
کارشناس: درصد دقیق اهمیت زیادی ندارد
با این حال، کورنر تأکید می‌کند که در ارزیابی وضعیت کلی، عدد دقیق درصدها اهمیت ندارد. هدف از این تحلیل‌های داده‌ای همیشه تعیین محدوده احتمالات است. او می‌گوید: «چه ۲۹ درصد باشد و چه ۳۰ درصد، برای گرسنگان اهمیتی ندارد.»
کورنر توضیح می‌دهد که همه مدل‌ها دارای عدم قطعیت هستند، اما در دوره‌های طولانی برای رصد روندها مفید هستند. گزارش IPC برای غزه بر داده‌هایی متکی است که از نوامبر ۲۰۲۳ به‌طور مداوم جمع‌آوری شده‌اند و به‌ویژه با وخامت سریع وضعیت تغذیه استدلال می‌کند. طبق شاخص MUAC، سهم کودکان دچار سوءتغذیه در بخشی از نوار غزه از مه ۲۰۲۵ سه برابر شده است.
واکنش دولت اسرائیل و کمک‌ها
سازمان دولتی اسرائیل COGAT، که مسئول تأمین نیازهای غزه است، تأکید می‌کند که اسرائیل اقداماتی برای ثبات وضعیت منطقه انجام داده و کمک‌های انسانی را نسبت به ماه‌های گذشته افزایش داده است. با این حال، سازمان‌های امدادی مانند Cadus انتقاد می‌کنند که ماه‌هاست غذای کافی به غزه نمی‌رسد.
کمپین تبلیغاتی چند میلیون یورویی در پس‌زمینه
وب‌سایت اسرائیل که اتهاماتی علیه گزارش IPC مطرح کرده است، اخیراً در جستجوهای گوگل درباره IPC به‌صورت تبلیغ پرداخت‌شده نمایش داده شد. بر اساس گزارش‌های Faktenfuchs (رادیوی بایرن) و Deutsche Welle Faktencheck، دولت اسرائیل هفته‌هاست یک کمپین آنلاین برای ایجاد شک درباره قحطی در غزه اجرا می‌کند. طبق گزارش‌ها، از اواسط ژوئن، قراردادهایی بین Israeli Government Advertising Agency و گوگل به مبلغ بیش از ۴۲ میلیون یورو امضا شده است.
رادیوی بایرن گزارش داده که گوگل به این پرسش پاسخی نداده است. سفارت اسرائیل در برلین تنها به یک نامه سرگشاده و یک پست در X (توئیتر سابق) از وزارت خارجه اسرائیل ارجاع داده است. در این پست، وزارت خارجه روش تحلیل IPC درباره تأمین غذا در غزه را نقد کرده است.
به نقل از سایت رسانه ARD
https://www.tagesschau.de/faktenfinder/israel-falschmeldungen-hungersnot-100.html
