بی‌بی‌سی - شبنم شعبانی: یک بار دیگر نمایندگان عالی کشورها برای برگزاری نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، به محل سازمان ملل در وین آمده‌اند.
دو هفته پس از آن که آلمان، بریتانیا و فرانسه، سه کشور اروپایی طرف برجام، شورای امنیت سازمان ملل را رسما از تصمیم خود برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه باخبر کردند.
در نشست فصلی پیشین، این جا قطعنامه‌ای جدی علیه ایران صادر شد که ایران را متهم به کوتاهی در انجام تعهدات پادمانی‌اش می‌کرد: قطعنامه‌ای که هشدار داده بود اگر تهران با آژانس در این ارتباط همکاری نکند، پرونده‌اش از طرف شورای حکام آژانس به شورای امنیت سازمان ملل متحد ارجاع خواهد شد.
یکی از نمایندگان عالی‌رتبه اروپایی در وین اما می‌گوید، سه کشور اروپایی قصد ندارند قطعنامه تازه‌ای را روی میز شورای حکام آژانس بگذارند و فعلا هم قصد ندارند، پرونده ایران را در آن زمینه به شورای امنیت بفرستند.
کمتر از ۲۴ ساعت پس از صدور قطعنامه دور پیش علیه ایران، اسرائیل به خاک ایران و تاسیسات هسته‌اش حمله کرد و کمتر از ده روز پس از آغاز حمله، آمریکا هم به این آن پیوست و تاسیسات هسته‌ای ایران را به سنگینی بمباران کرد.
آن چه که نه تنها معادلات روی زمین را درباره برنامه هسته‌ای ایران و رویکرد سیاسی‌اش در مذاکره درباره آن تغییر داد که خروج بازرسان آژانس از ایران را هم رقم زد: ابتدا به صلاحدید این نهاد بین‌المللی برای حفاظت از جان بازرسانش طی جنگ در ایران و سپس به دلیل تصمیم تهران در تعلیق همکاری با بازرسان آژانس.
هرچند که این بازرس‌ها در این مدت، دست‌کم یک بار به ایران برای رسیدگی به موارد فنی، از جمله در نیروگاه بوشهر بازگشتند اما هرگز اجازه بازدید از سایت‌های مورد حمله قرار گرفته ایران را نیافتند. حتی گزارش شده که تمام این بازرسان به درخواست ایران اهل روسیه بوده‌اند: با این که آژانس بارها تاکید کرده که بازرسانش از صافی‌های گوناگونی گذشته و ورای ملیت مورد اعتماد هستند و مساله بازرس کشور دوست و دشمن بلاموضوع است.
با این که کشورها به ویژه سه کشور اروپایی اصرار دارند که ایران ملزم است به تعهداتش در قبال آژانس عمل کند، اما قابل درک است که در این دوره کوتاه سه ماهه که با جنگ و آشوب سیاسی همراه بود، انتظار از تهران برای برآورده کردن درخواست‌ها تنها در چند هفته واقع‌بینانه نباشد.
به گفته یکی از نمایندگان عالی اروپایی این جا، هدف از ارجاع ندادن ایران به شورای امنیت، در نظر گرفتن همین مساله و فراهم آوردن فرصت برای دسترسی به راه حل سیاسی است.
این جا اما شماری از کشورها بر بازگشت هر چه سریع تر بازرسان به ایران تاکید دارند: به ویژه با در نظر گرفتن این مساله که شماری از سایت‌های هسته‌ای ایران اصولا هدف حمله قرار نگرفته و آسیب ندیده‌اند.
با این همه نمایندگان عالی‌رتبه کشورها این جا در وین می‌گویند، بسیاری از پایتخت‌ها با ایران برای حمله به خاکش و تاسیسات هسته‌ای‌اش همدلی دارند. با این پرسش بنیادین که ورای مساله ایران، آیا ایده حمله به تاسیاست هسته‌ای یک کشور قابل قبول است؟
آن چه که ایران به نظر آن را زیربنای جلب آرا کشورها چه این جا در وین و چه در نیویورک، محل شورای امنیت سازمان ملل در پیشبرد نقطه نظراتش قرار داده است.
شمارش معکوس فعال شدن مکانیسم ماشه: چه در انتظار است؟
سه کشور اروپایی، بریتانیا، فرانسه، آلمان در ۲۸ اوت فعال شدن مکانیسم ماشه را کلید زدند. تنها کمی پیش‌تر، در ماه ژوئیه، در یک دور مذاکره درباره برنامه هسته‌ای ایران پس از جنگ دوازده روزه در استانبول، ترویکای اروپایی به معاونان وزیر خارجه ایران چند پیشنهاد برای پیش بردن روند حل اختلاف‌ها ارائه دادند.
این که ایران به میز به گفت‌وگو با آمریکا بازگردد، همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی را از سر گیرد، و درباره روشن شدن سرنوشت ذخایر اورانیوم با غنای بالای خود همکاری کند. ذخایری که بخش عمده آن اورانیوم ۶۰ درصدی است که دیگر تحت نظارت نیست و از نظر کشورهای اروپایی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خطر جدی اشاعه به حساب می‌آید و باید هر چه زودتر تحت نظارت قرار بگیرد.
سه کشور اروپایی در استانبول به ایران پیشنهاد دادند در ازای این اقدامات، امکان فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت تحریم‌های ایران، شش ماه به تاخیر بیفتد. تهران این پیشنهاد را نپذیرفت.
علاوه بر اختلاف نظرهای اساسی در بدنه حکومت درباره امکان مذاکره دوباره آمریکا، پس از بمباران ایران، صداهایی که از تهران به گوش می‌رسید، این پیشنهاد را غیرمنصفانه و حداکثری خواند: تسلیم تقریبا همه چیز از طرف تهران، آن هم پس از تخریب گسترده برنامه هسته‌ای در حملات اسرائیل و آمریکا به ایران و در ازای آن شش ماه دیگر ادامه تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران.
حالا اما یک مهلت ۳۰ روزه در جریان است که نزدیک به نیمی از آن گذشته است: در پایان آن، شش قطعنامه شورای امنیت و تحریم‌های اتحادیه اروپا بازخواهد گشت. سه کشور اروپایی گفته‌اند، این تحریم‌ها را وارد قوانین داخلی خود هم خواهند کرد.
مگر در این مهلت باقی مانده برای حل اختلاف، راهی برای حل حقیقی اختلاف روی میز بیاد و مورد پذیرش همه طرف‌ها قرار بگیرد: آن چه که پس از چند سال و ده‌ها دور مذاکره برای احیای برجام یا حصول توافقی دیگر، اتفاق نیفتاده است، بعید است تنها در چند روز آینده رقم بخورد.
دیپلمات‌های اروپایی این جا می‌گویند، دیگر برای هر توافقی به منظور تعویق فعال شدن مکانیسم ماشه، زمان به نظر بسیار تنگ می‌نماید.
روسیه و قطعنامه‌ای برای رای نیاوردن؟
در چند هفته گذشته، روسیه پیش‌نویس قطعنامه‌ای برای تمدید زمان فعال‌سازی مکانیسم ماشه را آماده کرده است: بر خلاف پیشنهاد سه کشور اروپایی، بدون تقریبا هیچ پیش‌شرطی برای ایران. قطعنامه‌ای که با توجه به اختلاف نظرهای طرف‌ها بر سر برنامه هسته‌ای ایران و علاوه بر آن موضع مسکو پس از جنگ اوکراین، اقبال چندانی نداشته باشد.
تهران در روزهای گذشته تلاش کرده تا پکن را هم همراه قطعنامه کند تا شاید امکان جلب نظر دیگر کشورها به آن بالاتر رود. گزارش شده که پیش‌نویس قطعنامه تاکنون چند بار تغییر کرده اما هنوز به رأی گذاشته نشده است.
هرچند که با اقبال فعلی به نظر نمی‌رسد این قطعنامه ۹ رای مثبت شورای امنیت سازمان ملل را داشته باشد اما حتی در این صورت هم شمشیر وتوی اعضای شورای امنیت که با آن مخالفند، بر سر آن باقی خواهد ماند.
در هفته گذشته مرکز پژوهش‌های مجلس ایران خبر داد، در تلاش برای رایزنی بر سر این است که بر مبنای این قطعنامه، حق غنی‌سازی ایران به رسمیت شمرده شود و در ازای آن امکان فعال شدن مکانیسم ماشه سه تا پنج سال به تعویق بیفتد.
از یک نماینده ارشد اروپایی این جا در این باره پرسیدم و او چنین پیشنهادی را غیرقابل قبول خواند: این که تمدید سه تا پنج ساله مکانیسم ماشه، به زعم او، فشار را از روی ایران برای بازگشت به میز مذاکره برمی‌دارد و به رسمیت شناختن حق غنی‌سازی برای ایران نیز در عمل «امتیازی» است بدون این که ایران امتیازی در مقابل» بدهد.
رایزنی در دقایق پایانی برای رسیدن به چارچوب تازه همکاری ایران و آژانس
در روزهای گذشته چند دور مذاکرات در سطوح مختلف برگزار شده است: از بالاترین سطح سیاسی بین وزیر خارجه ایران و و مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که در دوحه قطر برگزار شد تا مذاکرات فشرده سیاسی و فنی در وین بر سر تعیین چارچوب تازه‌ای از روابط ایران و آژانس. جزئیات این مذاکرات و دستاوردهایش هنوز روشن نیست. این جا در وین شنیده می‌شود که پیشرفت‌هایی حاصل شده است. سوال بزرگ همه اما این است: آیا کافی و به موقع است؟
تهران اما می‌گوید به توافق با آژانس نزدیک‌تر شده است.
از نظر اروپا اما فشار سیاسی تنها راه وادار کردن ایران به مذاکره جدی است.
در هفته‌های گذشته در بین اروپایی‌ها نگرانی‌هایی از استفاده از مکانیسم ماشه، این آخرین برگ جدی مذاکره در فصل «برجام» و نتیجه‌بخش نبودن آن هم وجود داشته است. این که ایران با این برگ هم در مذاکره با آن‌ها به نتیجه نرسد و گره این کلاف سردرگم، کورتر از قبل شود.
اروپایی‌ها این جا اما می‌گویند، بازگشت تحریم‌ها پایان دیپلماسی نیست و می‌تواند ایران را دوباره به میز مذاکره بکشاند.
قطعنامه پیشنهادی ایران در کنفرانس عمومی آژانس
منابع دیپلماتیک اروپایی این جا می‌گویند، باخبر شده‌اند که ایران، احتمالا با کمک روسیه، پیش‌نویس قطعنامه‌ای درباره حملات به تأسیسات هسته‌ای‌اش را در اختیار نمایندگان بعضی کشورها گذاشته است.
اروپایی‌ها می‌گویند، این پیش‌نویس رسما در اختیار آن‌ها قرار داده نشده اما آن‌ها این متن را دیده‌اند، و معتقدند بسیار «ایران‌محور» است و پیشنهاد یک معاهده جدید را می دهد که به باور اروپایی‌ها اساساً «خارج از صلاحیت آژانس» است.
گزارش شده، روسیه و چین از متن استقبال کرده‌اند اما آمریکا به شدت با این پیش‌نویس مخالف است و هشدار داده که این متن می‌تواند به محدودیت حقوق اسرائیل در آژانس منجر شود و حتی براساس قوانین داخلی، واشنگتن را مجبور به قطع بودجه یا خروج از آژانس کند.
چشم‌انداز: شکاف در ۱+۵ و آوار جنگ بر برنامه هست‌ای ایران
برخلاف سال ۲۰۱۵، گروه شرکای توافق هسته‌ای بای ایران، گروه ۱+۵ دیگر یکپارچه نیست. روسیه و ایران پس از جنگ اوکراین به هم نزدیک‌ترهم شده‌اند.
با این حال مسکو و پکن هم می‌گویند هدف نهایی توافق است، هرچند مسیر متفاوتی پیشنهاد می‌کنند.
اروپا معتقد است تنها مذاکره مستقیم آمریکا و ایران می‌تواند راه حل باشد. دولت دونالد ترامپ بر مبنای اظهار نظرها بر گفت‌وگوی مستقیم پافشاری دارد. از تهران اما صداهایی شنیده می‌شود، که این واشنگتن است که وقت‌کشی می‌کند و پای مذاکره نمی‌آید.
تنها مذاکره نسبتا جدی که پس از جنگ دوازدهه روزه خبرش به رسانه‌ها آمده به واسطه مصر میان وزرای خارجه اروپایی و ایران و استیو ویتکاف، نماینده آمریکا در مذاکرات و از سوی دیگر رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صورت گرفته است. مذاکراتی که جزئیات و دستاوردهایش منتشر نشده است.
به نظر ایران خواهان تضمین علیه حملات احتمالی آینده علیه خود است، اما از دید اروپا تنها تضمین واقعی یک توافق با نظارت و راستی‌آزمایی آژانس است. با این که سه کشور اروپایی تصمیم ندارند، در این دور از نشست، قطعنامه‌ای علیه ایران روی میز شورای حکام ببرند اما احتمالا بیانیه‌ای تند و تیز علیه تهران منتشر کنند.
هرچند پرونده ایران در این دور به شورای امنیت ارجاع نخواهد شد اما قطعنامه عدم پایبندی ایران به تعهداتش که در ماه ژوئن صادر شد، همچنان روی میز است و می‌تواند در آینده نزدیک به آن ارجاع شود: شاید به زودی نشست فصلی بعدی در ماه نوامبر.
این جا در وین همه پیچیدگی‌های پیشین در همزمانی با روند فعال‌سازی مکانیسم ماشه حالا چند برابر پیچیده شده است و بر تصمیم‌گیری‌ها سایه انداخته است.
گام‌های حداقلی درخواستی از ایران برای برداشتن انگشتان اروپا از روی ماشه
بیش از هفت سال است که قطار برجام با خروج آمریکا از توافق، از ریل خارج شده است و در این مدت با سرعت به سمت دره حرکت کرده است. چند تلاش در مقاطعی به ویژه در تابستان ۲۰۲۲ در حال مهار شرایط و احیای برجام بود اما حالا این قطار در لبه پرتگاه در آستانه سقوط است. نگاه‌ها حالا برای حصول راه حلی فنی به وین و راه حلی سیاسی به نیویورک دوخته شده است. طرف‌های روبروی ایران شروطی گذاشته‌اند که پذیرشش برای ایران اگر نه ناممکن که به اراده‌ای بلند برای تغییر رویکرد کنونی نیاز دارد:
* از سرگیری همکاری با آژانس، بازگشت بازرسان و فعالیت‌های روتین.
* تعیین چارچوبی تازه برای همکاری با آژانس برای ارزیابی وضعیت سایت‌های آسیب دیده در حملات اسرائیل و آمریکا.
* ارائه گزارش معتبر درباره محل ذخایر اورانیوم با غنای بالا و بازگرداندن آن به نظارت آژانس.
برداشتن گام‌هایی برای بازگشت به گفت‌وگو با آمریکا.
چشم‌انداز پیش رو اما روشن به نظر نمی‌رسد: ایرانی که هنوز از بهت جنگ بیرون نیامده، فشار کمرشکن اقتصادی زیر سایه تحریم‌های طولانی، ادامه سیاست سرکشانه دولت دونالد ترامپ در تمامی جهات، از روابط با متحدان سنتی تا مذاکره با مسکو بر سر جنگ اوکراین، اروپایی که بیمناک عواقب ادامه جنگ است، ادامه جنگ اسرائیل در غزه و مشکلات پایه‌ای آژانس بین‌المللی انرژی اتمی که با کسری بودجه حدود ۱۲۰ میلیون یوروی روبه‌رو و آسیب‌پذیر است: آن چه که تعلیق حضور بازرسان این نهاد در ایران هم آن را پیچیده کرده است.
چشم‌انداز روشن نیست. اما آن طور که هنری کیسینجر می گوید، نبود راه حل جایگزین، ذهن را در دیدن تنها مسیر باقی مانده روشن می‌کند: توافقی ناگزیر که همه به نظر به نوعی به آن احتیاج دارند.
نظر شما پس از بازبینی توسط مدير سايت منتشر خواهد شد
