۱۹ اوت ۲۰۲۵
بی‌شمار انسان در «رایش سوم» آدولف هیتلر قربانی پژوهش‌های پزشکی اجباری شدند. در میان آنان قربانیان برنامه اوتانازی بودند، اما همچنین اسیران جنگی و سربازان و غیر نظامیانی که اعدام شده بودند و مغز، چشم و دیگر اندام‌هایشان برای مقاصد پژوهشی برداشته شد. یک پایگاه داده آنلاین که از سوی «لئوپولدینا» و «انجمن ماکس پلانک» منتشر شده، سرنوشت ۲۹ هزار نفر را ثبت کرده است. در اینجا به یاد برخی از آنان پرداخته می‌شود.
ویلهلم کریتس، جوان ۲۰ ساله سودتنی-آلمانی، در ژانویه ۱۹۴۲ داوطلبانه به ارتش آلمان (ورماخت) می‌پیوندد. پس از گذراندن آموزش در گردان جایگزین زرهی شماره ۱ در اِرفورت، از ماه مه تا دسامبر ۱۹۴۲ همراه با لشکر یکم زرهی در نبرد «رژف» ــ حدود ۲۰۰ کیلومتر در غرب مسکو ــ شرکت می‌کند. این نبرد یکی از خونین‌ترین نبردهای جنگ جهانی دوم بود. تنها در جانب آلمانی بیش از ۱۶۰ هزار کشته و نیم میلیون زخمی بر جای گذاشت. جزئیات آنچه کریتس در جهنم رژف تجربه کرد، در منابع باقی نمانده است. با این حال، به نظر نمی‌رسد این تجربه اشتیاق او به ادامه جنگ را افزایش داده باشد. لشکر یکم زرهی پس از تحمل سنگین‌ترین تلفات، در کریسمس ۱۹۴۲ از خط مقدم بیرون کشیده شد و برای بازسازی به فرانسه اعزام گردید.
اعدام به اتهام تضعیف توان رزمی
پس از مرخصی در وطن و دوره بازسازی نیروها در فرانسه، کریتس در آوریل ۱۹۴۳ به میدان تمرین نظامی «گرافن‌وئر» اعزام می‌شود. در آنجا، در اواخر ژوئیه، گفته می‌شود که این اپراتور بی‌سیم آموزش‌دیده با استفاده از یک دستگاه فرستنده-گیرنده و میکروفون به یک برنامه خبری از فرانکفورت گوش داده است. بنا به شهادت هم‌رزمانش، او در فاصله‌های میان سخن‌گوی رادیو، جملاتی از طریق میکروفون بیان کرده بود، از جمله: «پرولتاریای تمام کشورها، متحد شوید!»، «آلمانی‌ها، مقاومت کنید، ما شما را آزاد خواهیم کرد!» و «حقیقت نیرومندترین سلاح در مبارزه علیه هیتلر است!».
کریتس دستگیر و در ۷ دسامبر ۱۹۴۳ توسط «دادگاه عالی نظامی رایش» به جرم تضعیف توان رزمی و تدارک برای خیانت بزرگ به مرگ محکوم شد. حکم در ۱۹ ژوئن ۱۹۴۴ در زندان «رُتر اُخسه» در هاله اجرا گردید. پس از اعدام، چشم‌های کریتس و ۲۰ تن دیگر که همان روز اعدام شدند، برداشته شد. این چشم‌ها در اختیار «انستیتوی جانورشناسی دانشگاه هاله» برای انجام آزمایش‌ها قرار گرفت. «گوت‌هیلف فون اشتودنیتس» (۱۹۰۸–۱۹۹۴)، رئیس این مؤسسه، به سفارش نیروی دریایی آلمان روی داروهایی پژوهش می‌کرد که بتوانند دید شبانه چشم انسان را تقویت کنند.
برنامه‌های اوتانازی برای کشتن بیماران
کریتس یکی از بی‌شمار انسان‌هایی است که در دوران ناسیونال‌سوسیالیسم قربانی پژوهش‌های پزشکی اجباری شدند. کشتارهای سازمان‌یافته ده‌ها هزار کودک و بزرگسال در قالب برنامه‌های اوتانازی (اقدامات قتل بیماران) نازی‌ها که از اوت ۱۹۳۹ آغاز شده بود، شناخته شده است. انستیتوی پژوهش‌های مغزی در برلین و انستیتوی روان‌پزشکی در مونیخ ــ که هر دو وابسته به «انجمن کایزر ویلهلم» بودند و بعدها به‌عنوان نهاد علمی پیشین «انجمن ماکس پلانک» (MPG) شناخته شدند ــ بین سال‌های ۱۹۳۹ تا ۱۹۴۵ از نمونه‌های انسانی به‌دست‌آمده از قربانیان اوتانازی بهره‌مند شدند. در دهه ۱۹۸۰، تاریخ‌نگار «گوتس آلی» ثابت کرد که در مجموعه‌های «انستیتوی ماکس پلانک برای پژوهش‌های مغزی» در فرانکفورت همچنان برش‌هایی از مغز قربانیان اوتانازی وجود دارد.
بسیاری از قربانیان تاکنون نادیده گرفته شده‌اند
در حالی که قربانیان اوتانازی از آن زمان تاکنون در مرکز بررسی‌های مربوط به پژوهش‌های پزشکی اجباری دوران نازی‌ها قرار داشته‌اند، بسیاری دیگر از قربانیان به گفته تاریخ‌نگار پزشکی «پل واین‌دلینگ» «تاکنون نادیده گرفته شده‌اند». این استاد تاریخ پزشکی در دانشگاه آکسفورد بروکز و عضو آکادمی ملی علوم «لئوپولدینا»، یکی از بنیان‌گذاران و هم‌رهبران پروژه پایگاه داده «قربانیان پژوهش‌های زیست‌پزشکی در دوران ناسیونال‌سوسیالیسم» است. پایگاه داده‌ای که در چارچوب پروژه MPG و لئوپولدینا با عنوان «پژوهش‌های مغزی در مؤسسات انجمن کایزر ویلهلم در زمینه جنایات دوران نازی‌ها» تهیه شده، حاوی هزاران نام قربانیان پژوهش پزشکی اجباری در دولت نازی است. این فهرست شامل اسیران جنگی و ساکنان مناطق اشغال‌شده نیز می‌شود.
به گفته واین‌دلینگ، در موضوع پژوهش پزشکی اجباری در دوران نازی‌ها تاکنون توجه به قربانیان اوتانازی معطوف بوده و قربانیان نظامی یا افرادی که تحت سلطه اشغالگری آلمان قرار داشتند، مورد بررسی قرار نگرفته‌اند، «زیرا این افراد تنها پس از مرگشان به قربانیان پژوهش تبدیل شدند».
به گفته این تاریخ‌نگار پزشکی، گروه‌های قربانی شامل اسیران جنگی از فرانسه، بلژیک، بریتانیا، لهستان و اتحاد شوروی نیز می‌شدند. یکی از آنان، گروهبان فرانسوی «پل هِمسی» بود که در اکتبر ۱۹۴۰ در اردوگاه اسیران جنگی موزبورگ روی ایزر (Stalag VII-A) بر اثر حمله قلبی درگذشت و مغز او توسط یک آسیب‌شناس نظامی برداشته و به انستیتوی کایزر ویلهلم در مونیخ فرستاده شد.
به گفته واین‌دلینگ، در مناطق اشغال‌شده توسط آلمان نیز مغز افراد گرفته می‌شد. به عنوان مثال، در سال‌های ۱۹۴۰–۱۹۴۱ در مناطق لهستانی، در جریان آزمایش‌های انسانی اثر تب رگه‌ای بر مغز مورد بررسی قرار گرفت. قربانیان این آزمایش‌ها عمدتاً یهودیان لهستانی بوده‌اند.
اعدامی‌های نظام قضایی نازی‌ها
به گفته لئوپولدینا، گروه بزرگ دیگری از قربانیان شامل افرادی بود که توسط نظام قضایی نازی‌ها اعدام شدند. از جمله آنان، «کریستینا ویتوسکا» لهستانی بود که در آوریل ۱۹۴۳ توسط دادگاه عالی نظامی رایش به اتهام جاسوسی و آماده‌سازی خیانت بزرگ به مرگ محکوم شد. پس از گردن‌زدن او در ژوئن ۱۹۴۴ در زندان «رُتر اُخسه»، انستیتوی آناتومی دانشگاه مارتین لوتر هاله-ویتنبِرگ از جسد ویتوسکا برای اهداف آموزشی استفاده کرد.
سرنوشت مشابهی نیز برای «تئودور گرهاردز»، مبارز مقاومت اهل زابرن در آلزاس پیش آمد؛ جسد او پس از اعدام در «رُتر اُخسه» در اواخر اکتبر ۱۹۴۳ ابتدا توسط انستیتوی پزشکی قانونی و اجتماعی دانشگاه مارتین لوتر هاله-ویتنبِرگ منتقل شد.
«شبکه‌ای از همکاران داوطلب»
به گفته واین‌دلینگ، یک «شبکه همکاران داوطلب» باعث شد که مؤسسات پژوهشی در دوران نازی‌ها به مغز قربانیان دسترسی پیدا کنند. به‌عنوان مثال، آسیب‌شناسان نظامی مغزهای منتخب را به آکادمی پزشکی نظامی برلین ارسال می‌کردند و این مغزها سپس به انستیتوی کایزر ویلهلم برای پژوهش‌های مغزی منتقل می‌شدند. این تاریخ‌نگار پزشکی می‌گوید: «انستیتوی کایزر ویلهلم برای روان‌پزشکی در مونیخ نیز با نوروپاتولوژیست‌ها ارتباط برقرار کرد، برای نمونه در هیلدبورگ‌هاوزن در تورینگن. این روند برای هر دو مؤسسه بسیار خوب سازمان‌دهی شده بود».
قربانیان مؤسسه بهداشتی و درمانی ایالتی هیلدبورگ‌هاوزن شامل «متا بئرولف» بیمار روانی از سوندرسهاوزن نیز می‌شدند. این معلم پیانو پس از ۱۶ سال بستری در بیمارستان روانی در سال ۱۹۴۳ بر اثر یک اقدام اوتانازی احتمالی ناشی از دارودرمانی درگذشت.
پایگاه داده برای پژوهش و یادبود
بیش از ۲۰۰ مؤسسه در آلمان و اروپا با جنایات پزشکی دوران نازی‌ها در ارتباط بودند که ۳۵ مورد آن تنها در آلمان میانه قرار داشت. ده‌ها هزار نفر در دولت نازی قربانی پژوهش پزشکی اجباری شدند. پایگاه داده آنلاین «قربانیان پژوهش‌های زیست‌پزشکی در دوران ناسیونال‌سوسیالیسم» اطلاعات ۱۶۰۰۰ قربانی را شامل نام و تاریخ زندگی و همچنین ۱۳۰۰۰ مورد دیگر که هنوز به‌طور کامل روشن نشده‌اند، ثبت کرده است. لئوپولدینا و انجمن ماکس پلانک این پایگاه داده را در هاله معرفی کردند. هدف آن «نمایان ساختن سرنوشت قربانیان» و خدمت به پژوهش، بازتاب تاریخی و یادبود است.
این یادبود شامل افرادی مانند سرباز ورماخت «ویلهلم کریتس» نیز می‌شود که به جرم تضعیف توان رزمی اعدام شد و پس از
مرگش چشم‌هایش برداشته شد.
به نقل از رسانه mdr آلمان
