نمای بیرونی از تخریب ساختمان‌ها در بخش‌های شمالی زندان اوین پس از حملات اسرائیل در ۲ تیر ۱۴۰۴ در تهران، ایران. عکس گرفته شده در ۱۰ تیر ۱۴۰۴. © ۲۰۲۵ مجید سعیدی / Getty Images
* نیروهای اسرائیلی در روز ۲ تیر ۱۴۰۴ بدون هیچ هدف نظامی آشکار حمله‌ای غیرقانونی به زندان اوین در تهران انجام دادند و ده‌ها غیرنظامی از جمله زندانیان، بستگان آنها، و کارکنان زندان را کشتند یا زخمی کردند.
*این حملات، در ساعات ملاقات زندانیان، به چندین ساختمان، از جمله در محوطه‌هایی از زندان که به نگهداری بسیاری از فعالان و مخالفان شناخته می‌شوند، آسیب‌های شدیدی وارد کرد.
* نقض قوانین بین‌الملل بشردوستانه توسط نیروهای اسرائیل و ایران در ۱۲ روز منازعات مسلحانه، بین ۲۳ خرداد تا ۴ تیر باید به شکل جامع مورد تحقیق قرار گیرد و افراد مسئول جنایات جنگی مورد پیگرد قرار گیرند.
(بیروت) – دیده‌بان حقوق بشر امروز گفت حملات اسرائیلی به مجموعه زندان اوین در تهران در ایران در روز ۲ تیر ۱۴۰۴ به شکلی غیرقانونی و در مغایرت با اصل تمایز صورت گرفته و یک جنایت جنگی مشهود است. این حملات چندین ساختمان در نقاط مختلف مجموعه را مورد اصابت قرار دادند و در غیاب هر گونه هدف نظامی آشکار منجر به کشته شدن دست‌کم ۸۰ نفر، بنا بر گزارشات رسمی مقامات ایران، از جمله زندانیان، بستگان آنها، و کارکنان زندان شدند.
تصور می‌رود که در زمان حمله، بیش از ۱۵۰۰ نفر زندانی در زندان اوین نگاهداری می‌شدند، از جمله بسیاری از فعالان و مخالفان سیاسی که حکومت ایران در نقض حقوقشان دست به حبس آنها زده است. این حملات، در طول ساعات ملاقات، آسیب شدیدی به سالن ملاقات، آشپزخانه مرکزی، بهداری، و بخش‌هایی که زندانیان، از جمله زندانیان سیاسی در آنها حبس بودند، وارد کردند.
مایکل پیج، معاون مدیر بخش خاورمیانه دیده‌بان حقوق بشر گفت «حملات اسرائیل به زندان اوین در روز ۲ تیر بدون هیچ هدف نظامی آشکاری، بر خلاف قوانین بشردوستانه، ده‌ها غیرنظامی را کشته و مجروح کرد، و یک جنایت جنگی مشهود است». او اضافه کرد «حمله اسرائیل زندگی از پیش پرمخاطره زندانیان اوین را با خطر جدی مواجه کرد. بسیاری از آنها مخالفان و فعالانی هستند که به ناحق زندانی شده‌اند».
دیده‌بان حقوق بشر بین ۳ تیر و ۷ مرداد با ۲۲ نفر، از جمله بستگان قربانیان و زندانیان، زندانیان سابق اوین، و دیگر افراد با اطلاعات گسترده درباره زندان در رابطه با حمله مصاحبه کرد. دیده‌بان حقوق بشر برای کسب اطلاعات با مقامات ایران و اسرائیل به ترتیب در روزهای ۱۱ تیر و ۱۶ تیر مکاتبه کرد اما پاسخی دریافت نکرده است.
دیده‌بان حقوق بشر همچنین ویدیوها و عکس‌های حملات اسرائیل که در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی منتشر شده‌اند، و همچنین محتوایی که مستقیماً در اختیار پژوهشگران قرار گرفت، و تصاویر ماهواره‌ای قبل و بعد از حملات را مورد تحلیل و راستی‌آزمایی قرار داد. دیده‌بان حقوق بشر موفق به دیدار از محل نشد، زیرا ایران به سازمان‌های مستقل حقوق بشری اجازه دسترسی به کشور را نمی‌دهد.
تحقیق درباره حمله ۲ تیر به زندان اوین بخشی از پژوهش گسترده‌تر دیده‌بان حقوق بشر درباره منازعات اسرائیل و ایران بین روزهای ۲۳ خرداد و ۴ تیر، از جمله حملات موشکی بالستیک ایران به مناطق پرجمعیت در اسرائیل است.
نیروهای اسرائیلی حملات به زندان اوین، مجموعه‌ای ۴۳ هکتاری در منطقه ۱ تهران، را بین ساعات ۱۱:۱۷ ق.ظ. و ۱۲:۱۸ ب.ظ. در روز ۲ تیر انجام دادند. اطلاعی از هشدار پیشین در دست نیست. تصاویر ماهواره‌ای، ویدیوها، و گزارش‌های شاهدان حاکی از آسیب زدن حملات به ساختمان‌هایی است که صدها متر از یکدیگر فاصله داشتند.
این حملات ورودی اصلی در جنوب زندان و ورودی دیگری در شمال را نابود کردند. ساختمان اطلاع مراجعین جنب ورودی اصلی، کاملاً تخریب شد. اعضای خانواده زندانیان و زندانیان سابق گفتند که بسیاری از خانواده‌ها برای کارهایی نظیر تحویل لباس و دارو مرتباً به ساختمان اطلاع مراجعین می‌روند. حملات همچنین سالن ملاقات و یک مجتمع قضایی که دادیاران در آن مستقر بودند را مورد اصابت قرار دادند و به چندین ساختمان در محوطه مرکزی زندان آسیب رساندند یا آنها را تخریب کردند. بهداری و چندین بند زندان در این محوطه واقع شده‌اند.
دو زندانی سیاسی محبوس در بند ۴ زندان، ابوالفضل قدیانی و مهدی محمودیان، در گزارشی که در دسترس عموم قرار گرفته‌است «صدای چند انفجار پیاپی» را در ظهر نزدیک بند خود توصیف کردند. آنها مشاهده کردند که ساختمان بهداری در حال سوختن است و انبار کالاهای غذایی و بهداشتی تخریب شده است. آنها گفتند که تا ساعت ۲ بعد از ظهر، زندانیان پیکر ۱۵ تا ۲۰ از پرسنل بهداری زندان، زندانیان، کارکنان انبار، و نگهبانان و مأموران بند ۲۰۹ را از زیر آوار خارج کرده بودند. بند ۲۰۹ بازداشتگاهی تحت کنترل وزارت اطلاعات است که مخالفان اغلب در آن نگاهداری می‌شوند.
دکتر سعیده مکارم، که داوطلبانه در بهداری کار می‌کرد، در اینستاگرام نوشت که پس از حملات، زندانیان او را از زیر آوار نجات داده‌اند. او سپس تحت جراحی‌های پیچیده‌ای نظیر پیوند دست قرار گرفت. رسانه‌های حکومتی خبر دادند که یک پزشک نیز در بهداری کشته شده است.
حملات همچنین به ساختمان‌ها و وسایل نقلیه بیرون قسمت‌های شمالی مجموعه زندان آسیب زدند و سبب مرگ و جراحت بعضی از ساکنان، از جمله مهرانگیز ایمن‌پور، هنرمند ۶۱ ساله، شدند. رسانه‌های داخلی گزارش دادند که علی اصغر پازوکی، کاسب ۶۹ ساله بازار، در بیرون مجموعه کشته شده است.
دیده‌بان حقوق بشر آسیب‌هایی، در برخی موارد به بندهای زندان و در مواردی در نزدیکی این بندها مشاهده کرد که محل نگاهداری افراد متهم به جرایم سیاسی امنیت ملی، از جمله فعالان و مخالفان سیاسی است. این بندها شامل بندهای ۴، ۸، ۲۰۹، ۲۴۰، ۲۴۱، ۲-الف، و بند زنان می‌شوند. بند قرنطینه اصلی، که زندانیان ترنس در آن نگاهداری می‌شوند، نیز آسیب دید. مقامات ایران از شرایط یا محل بسیاری از زندانیان این بندها خبر نداده‌اند، که مصداق ناپدیدسازی قهری و نقض قوانین بین‌المللی حقوق بشری است.
بر اساس حقوق بین‌الملل بشردوستانه، که به نام حقوق منازعات مسلحانه نیز شناخته می‌شود، زندان‌ها تاسیسات غیرنظامی مفروض می‌شوند. بررسی‌های دیده‌بان حقوق بشر هیچ مدرکی مبنی بر وجود اهداف نظامی در مجموعه زندان اوین در زمان حملات اسرائیل پیدا نکرد. هیچ‌کدام از منابع مصاحبه‌شونده، از جمله زندانیانی که به تازگی آزاد شده‌اند، اعضای خانواده، و وکلایی که بارها به زندان مراجعه کرده‌اند، هیچ اطلاعی از حضور پرسنل، سلاح، یا وسایل نظامی درون مجموعه نداشتند.
اعلامیه‌های وزرای اسرائیل پس از حمله هیچ ادعایی مبنی بر وجود اهداف نظامی درون زندان نداشتند و حملات را به عنوان بخشی از حملات اسراییل به نهادهای سرکوبگر ایران معرفی کردند. اسراییل کاتس، وزیر دفاع اسرائیل، بلافاصله بعد از حمله اسرائیل که اسرائیل به خاطر نقش زندان اوین به عنوان «نهادی از سرکوب حکومت» آن را هدف حمله قرار داده است. پست گیدون سعر، وزیر امور خارجه، در ایکس حاکی از آن بود که زندان اوین در تلافی‌جویی حملات ایران به غیرنظامیان در اسرائیل هدف حمله قرار گرفته است.
چند ساعت پس از حملات نیروهای اسرائیل این حمله را تأیید کردند و یک سخنگوی نظامی بدون مدرک یا جزییاتی ادعا کرد که ایران در زندان دست به «عملیات اطلاعاتی علیه دولت اسرائیل، از جمله ضدجاسوسی» می‌زده است. یک سخنگوی نظامی اسرائیلی همان روز همین ادعاها را در یک مصاحبه رسانه‌ای تکرار کرد. بیانیه ارتش اسرائیل بیانات قبلی دولت را تکرار کرد که زندان اوین «نماد سرکوب مردم ایران» است.
حقوق بین‌الملل بشردوستانه که ناظر به منازعات مسلحانه بین‌المللی بین اسرائیل و ایران است حملاتی را که غیرنظامیان و اهداف غیرنظامی را هدف بگیرند، بین غیرنظامیان و نظامیان تمایز قائل نشوند، و یا انتظار برود که به غیرنظامیان یا تاسیسات غیرنظامی به شکلی نامتناسب با هر گونه مزیت نظامی پیش‌بینی‌شده آسیب بزنند، ممنوع می‌کند. حملات مغایر با اصل تمایز شامل حملاتی می‌شود که به سمت هدف نظامی مشخصی هدایت نمی‌شوند. حتی اگر بعضی افراد در زندان اوین پرسنل نظامی ایران بوده‌اند، حمله در چنین مقیاس وسیعی مغایر با اصل تناسب و غیرقانونی خواهد بود.
موارد نقض جدی حقوق بین‌الملل بشردوستانه که توسط افراد با قصد مجرمانه – یعنی تعمدی یا با سهل‌انگاری – صورت بگیرند، جنایت جنگی هستند. دولت‌ها ملزم به انجام تحقیقات درباره جنایات جنگی گزارش شده از سوی نیروهای خود، یا در قلمرو خود، و پیگرد متناسب افراد مسئول هستند. هم اسرائیل و هم ایران کارنامه‌ای از مصونیت و خودداری از انجام تحقیقات منطبق با حقوق بین‌الملل، و طبعاً پیگرد جنایات جنگی ارتکابی احتمالی از سوی نیروهایشان دارند. تمامی دولت‌ها متعهد به همکاری با یکدیگر تا حد امکان برای تسهیل تحقیقات و پیگرد متناسب جنایات جنگی مورد ادعا هستند.
