ایران کشور پهناوری است در جنوب غربی قاره آسیا با جمعیت تقریبی هشتاد میلیون نفر و وسعت1.648.195 کیلومتر مربع که مقام هفده ام را از این لحاظ در میان کشورهای دنیا دارا می باشد .
ایران با قرار گرفتن در منطقه میانی اوراسیا با آذربایجان , ارمنستان , ترکمنستان , افغانستان , پاکستان , ترکیه و عراق همسایه است . همچنین دو مرز آبی نیز در شمال با دریاچه مازندران و در جنوب با خلیج پارس و دریای عمان دارد که این کشور را دارای موقعیت راهبردی در منطقه خاورمیانه نموده است . دو رشته کوه البرز و زاگرس که در دو جبهه شمالی و غربی ایران واقع هستند در واقع از لحاظ امنیتی , حفاظ مطمئنی را ایجاد نموده اند . ایران سرشار از معادن مختلف می باشد که از جمله آنان می توان به زغال سنگ , طلا , منگنز , سرب و مس اشاره کرد . گندم , جو و برنج از مهم ترین منابع غذایی در ایران می باشد . همچنین باید خاطر نشان کرد که ایران در صید ماهی و مروارید و صنایع نفت , گاز , پتروشیمی , نساجی و خودرو سازی حرف های بسیاری برای گفتن دارد . این کشور با دارا بودن 138.2 میلیارد بشکه نفت خام که یازده درصد ذخایر نفتی ثابت جهان را شامل می شود و در کنار آن 26 تریلیون متر مکعب گاز برابر با هجده درصد ذخایر گازی جهان در منابع نفت و گاز مقام دوم را در جهان به خود اختصاص داده است . کشور ایران در منطقه مهم خاورمیانه واقع گردیده است .
ابتدا به جایگاه و نقض منطقه خاورمیانه و خلیج پارس اشاره ای کوتاه می کنیم . بوردیس فون لوهازن ژنرال اتریشی می گوید که خاورمیانه مرکز دنیای قدیم بود و خلیج پارس مرکز خاورمیانه . این منطقه به علت حجم بالای معاملات انرژی کانون توجه قدرت های بزرگ به شمارمی آید . بازی های عمده سیاسی و اقتصادی در این منطقه انجام می پذیرد و همه کشورها برای تامین منافع ملی و امنیتی خود به فکر تحکیم موقعیت خود در خاورمیانه هستند .. هفتاد درصد از منابع شناخته شده انرژی دنیا در خلیج پارس است و بیش از نود درصد از انرژی مصرفی دنیا ازمنطقه خاورمیانه تامین می گردد . این منطقه بسیار استراتژیک سه قاره اروپا , آسیا و آفریقا را به هم پیوند می دهد و بازار فروش کالاهای مصرفی , سرمایه ای و خدمات است . تنگه هرمز نقطه متصل کننده خلیج پارس و دریای عمان مهم ترین کانال عبور منابع انرژی از یک نقطه از جهان به نقطه ای دیگر در آن سوی آبها است و نقش بسیار حساسی در متعادل کردن پرداخت های خارجی کشورهای جهان به خصوص کشورهای قدرتمند غربی و ژاپن بازی می کند .
در قرن بیست و یکم انرژی حرف اول را در اقتصاد خواهد زد و جغرافیای سیاسی کم کم جای خود را به جغرافیای اقتصادی خواهد داد . پل راجرز استاد مطالعات صلح در دانشگاه برادفورد انگليس عقیده دارد ايران به دليل در اختيار داشتن منابع عظيم نفت و گاز طي چند سال آينده اهميت هرچه بيشتري براي غرب و آمريکا پيدا خواهد کرد زيرا تقاضا براي نفت آن کشور بسيار بيشتر خواهد شد. تغییرموازنه قدرت باعث شده است تا کشورهاي توليد کننده نفت قدرت هرچه بيشتري در جهان پيدا کنند و در اين ميان منطقه خاورميانه به دليل تمرکز منابع نفتي از اهميت بسيار زيادي برخوردار شده است . با وجود افزايش تقاضا براي نفت، بايد توجه داشت مساله تغييرات مخرب جوي و گرم شدن کره زمين نيز از مسائلي هستند که طي چند سال آينده بازار انرژي را شديدا تحت تاثير قرار مي دهند . درک به وجود آمده در عرصه سیاست بین المللی سبب گردیده است تا قدرت های بازیگر اصلی در عرصه جهانی , نگاه ویژه ای را به منطقه خاورمیانه و کشورهای موثر در معادلات این منطقه معطوف دارند . منطقه خلیج پارس و خاورمیانه در آینده نقش بسیار اساسی تری را در معادلات سیاسی – اقتصادی دنیا ایفا خواهد نمود .
ضمن اینکه تامین امنیت انرژی , آرام بودن منطقه خاورمیانه و سیاست های اتخاذ شده برای انتقال سالم انرژی مورد توجه بازیگران جهانی سیاست های اقتصادی بین المللی است . امروزه کشورهای قدرتمند , سیاست خط لوله و دیپلماسی انتقال نفت و گاز را هم در برنامه ریزی های خود لحاظ نموده اند و سعی دارند تا امن ترین , آسان ترین و مقرون به صرفه ترین راه ممکن برای انتقال انرژی از شرق به غرب , غرب به شرق , شمال به جنوب و جنوب به شمال را پیدا کنند . ایران با قرار گرفتن میان دو انبار مهم انرژی یعنی دریاچه مازندران و خلیج پارس اهمیت فوق العاده ای را در ژئوپولتیک جهانی دارد . این اهمیت فوق العاده را می توان با گفته های کارشناسان خبره انرژی سنجید که معتقد هستند ایران امن ترین و آسان ترین راه انتقال انرژی می باشد . این کشور می تواند با نگاه صحیص به بازارهای جهانی , رویکرد جدید در سیاست خارجی و تغییر برخی رفتارها در عرصه بین المللی و همچنین برنامه ریزی راهبردی جایگاه خود را در منطقه تحکیم بخشد و بتواند منافع ملی و بین المللی خود را بیش از پیش تامین نماید . ایران بزرگترین پل زمینی میان دو منبع مهم انرژی است و می بایستی با همکاری های بیشتر اقتصادی با سازمان های منطقه ای , فرا منطقه ای و جهانی , عماهنگی و تعادل را در منطقه ایجاد نماید و از این طریق منافع ملی و امنیت انرژی را به حداکثر برساند .
ذکر این نکته لازم به نظر می رسد که افزایش سطح کنش گری ها و تاثیرگذاری فزاینده انرژی خاورمیانه به جز با دخالت ایران در معاملات اقتصادی منطقه امکان پذیر نمی باشد .
ایران می تواند با سازماندهی نیروهای متخصص خود و به کار گیری رویکرد موازنه مثبت در عرصه سیاست های اقتصادی بازیگر مهم منطقه خاورمیانه به شمار رود و امکان پذیر به نظر می رسد که با برنامه ریزی صحیح و گسترش همکاری های منطقه ای و جهانی , از یک سو بدبینی همسایگان خود را کمتر کند و از سوی دیگر با ارائه راهبردهای کاربردی و اصولی از رقبای بالقوه خود یعنی عراق و ترکیه پیشی بگیرد . امروزه دیگر قدرت نظامی به تنهایی عامل برتری کشوری بر کشور دیگری نیست و به جای آن ثبات سیاسی , اقتصادی و امنیتی فاکتورهای مهم برتری کشورها محسوب می شوند .
حامد ابراهیمی
اکتبر 2009-10-16
*ترجمه آلمانی مقاله درشماره آینده مجله سازمان پزشکان ایرانی مقیم اتریش ( ابن سینا ) منتشرخواهد شد*
http://www.avicenna.at
