تقدیم به پویای مطبوعاتی محمد قوچانی
و تلاشگر مطبوعات بهمن امویی
چرایی راه سبز امید می تواند مورد بررسی قرار بگیرد، اما باید توجه داشت كه راه سبز امید نیاز به رهبری، نه به معنای هژمونی طلبی بلكه به معنی هدایت و ارائه معیارهای كلی و مصداق ها دارد.
این رهبری می تواند غیر متمركز باشد، اما وجود آن لازم است. این رهبری باید به رسمیت شناخته شود، البته بر اساس معیارها و اصول و اهداف مشخص.
سازمان راه سبز امید مسئله مهمی است. بیگمان حزب و جبهه، مدل مناسبی برای راه سبز امید نیست، اما منظور از تشكیلات شبكه اجتماعی چیست؟
اگر منظور این است كه افراد در همه سطوح و هر جا و مكانی اعم از اداره، محله، دانشگاه، دبیرستان و هر نوع جمعی كه می تواند داوطلبانه شكل بگیرد، فعال شوند و خود یك ستاد باشند. البته این گونه اقدام لازم است، اما كافی نیست.
چون به فرض حتی یك رسانه مستقل قوی در اختیار اصلاح طلبان قرار ندارد و در چنین شرایطی رفتار شبكه ای موفق نخواهد بود، بلكه رفتار شبكه ای به معنی وجود محافل دوستی و خانوادگی باید تبدیل به شبكه ای اجتماعی مركب از نهادهای مدنی، محافل خود جوش و احزاب گردد. باید توجه داشت كه شبكه های مدنی غیر رسمی در جوامعی كه احزاب و نهادهای مدنی وجود دارد، به نوعی نهاد مدنی جدید به شمار می آیند كه از نهادهای صنفی، قومی و مذهبی كلاسیك فراتر عمل می كنند.
این نهادهای مدنی شبكه ای با اعلام اعتراض و دادن ایده نو و جدید، نظام دموكراتیك و نهادهای آن را كه دچار وقفه یا بوروكراسی شده است را به خود می آورند.
به عنوان نمونه در یك سندیكای كارگری كلاسیك كه تحت سلطه رهبری محافظه كار آن است و حاضر نیست به حقوق زنان به عنوان كارگر توجه لازم داشته باشد، چند زن كارگر با ایجاد یك تشكل غیر رسمی مدنی در درون كارخانه یا بیرون از آن با سندیكا و قوانین حاكم وارد تعامل شوند تا حق خود را به دست آورند.
این نهادهای مدنی غیر رسمی در عمل به عنوان جریانات انرژی بخش در جوامع دموكراتیك یا نیمه دموكراتیك و به عنوان نیروهای بن بست شكن تحجر و محافظه كاری نهادهای مدنی، صنفی، احزاب سیاسی و حكومت عمل میكنند. بارزترین آن مسائل جنبش دانشجویی ۱۹۶۸ فرانسه و اروپاست كه منجر به تحولی بزرگ در جوامع اروپایی شد. به عبارتی این نهادهای مدنی غیر رسمی، به عنوان مكمل عمل می كنند و نقش هشدار دهنده و یاری كننده بازی می كنند. چون نهادهای اصلی و مرجع اعم از احزاب و نهادهای مدنی و صنفی و ساختار اداری و آموزشی وظیفه خود را خوب انجام نمی دهند.
اما سؤال این است كه نهادهای غیر رسمی مدنی بدون نهادهای كلاسیك جامعه مانند نهادهای مدنی، صنفی و احزاب، ادارات و ساختار قدرت نقش تعیین كننده خواهند داشت؟ بی گمان چنین نیست و نقش مهمی نخواهند داشت. چون همین نهادهای رسمی و كلاسیك جامعه دموكراتیك هستند كه در نهایت با بیداری خود تغییر در وضع موجود را ایجاد می كنند.
در جوامع غیر دموكراتیك، نهادهای مدنی غیر رسمی به عنوان صدای اعتراض عمل می كنند و به دلیل نداشتن امكان رابطه تعاملی با نهادها، احزاب و حاكمیت در عمل تأثیر اعتراضی و نه اثباتی خواهند داشت. در این عمل مورد تجربه نهادهای غیر رسمی مبارز در آرژانتین و برزیل قابل ملاحظه است. در اواخر قرن بیستم به خصوص در دهه ۸۰ و ۹۰ م به دلیل استبداد و فشار همه جانبه و محافظه كاری احزاب سیاسی و سندیكاها و نهادهای مدنی، جنبش های كوچك اعتراضی در آرژانتین و برزیل شكل گرفت كه در عمل به نتیجه اثباتی نینجامید.
این تشكلات مخالف تمركز و هر نوع رهبری در رابطه با احزاب و نهادهای مدنی كلاسیك جامعه بودند و بیشتر اعتراض می كردند. این نهادهای اعتراضی كه از انواع فعالیت های مبارزاتی و فعالیت های مدنی و مادران داغ دار یا مفقودالاثرها را شامل می شدند، در عمل بدون تحول اصولی و فضای ایجاد شده از سوی دیگران راه به جایی نبردند و فقط در حد اعتراض بودند. در این مورد مطالعه كتاب ترجمه شده میشل بن سایق جالب توجه است.
چرا كه مخالفت با هر نوع وحدت رهبری و عدم تمركز گرایی رادیكال، به اعتراض و نه اثبات و تحول ختم می شود و ارائه اثبات و تحول نسبت به جریان های دیگر كه قدرت اثبات یا ارائه مدل یا اعمال آن را دارند، منتهی می شود.
در جوامع غیر دموكراتیك به دلیل عدم تعامل نهادهای مدنی غیر رسمی با نهادهای مدنی، احزاب و حاكمیت، امكان ایفای نقش مؤثر از سوی این نوع تشكلات منتفی میشود.
این دو تجربه در پیش روی ماست.
اما جامعه ما به چه نوع رابطه شبكه ای و تشكل های غیر رسمی مدنی نیاز دارد.
بیگمان جامعه شبكه ای باید دارای نهادهای مختلف مخصوص به خود باشد. در جامعه ما نهادهای مدنی مرجع و احزاب دارای زنجیره منطقی رابطه با جامعه نیستند، اما حضور دارند و می توانند مؤثر باشند.
شكل گیری نهادهای غیر رسمی مدنی به عنوان مكمل، حیات بخش و متحرك و مؤثر می تواند راه سبز امید را شكوفاتر كند. این نهادها در محله، مدرسه، دانشگاه، محیط كار و میان دوستان و خانواده ها می تواند به وجود آید. اما ایجاد همین نهادها، بدون هدایت و كمك و تشویق افراد با تجربه امكان پذیر نیست. از طرفی این نهادها به رسانه قوی نیاز دارند و به آموزش مؤثر كه دچار افراط و تفریط نشوند و هم نا امید نگردند. تجربه نشان داده كه بدون كمك نهادهای مدنی مرجع و احزاب سیاسی و رهبری با شور و حال و خلاق و جان دار، چنین نهادهایی پا نمیگیرند و با توجه به سنت منفی كار جمعی در ایران، این عارضه شدیدتر می شود.
به عبارتی دیگر این مدل، رابطه افقی مجموعهای است كه بدون رابطه عمودی، مؤثر واقع نمی شود و بدون هدایت و بدون كمك رهبری، احزاب، نهادهای مدنی و شخصیت ها حتی امكان شكل گیری این نهادهای مدنی غیر رسمی وجود ندارد و یا بسیار زود این نوع نهادها منفعل خواهند شد.
از همین روست كه باید "راه سبز امید" با رهبری، نه هژمونی طلبی بر سر معیارها به كمك نهادهای مدنی مرجع سنتی و مدرن و احزاب و شخصیت ها و نهادهای مدنی غیر رسمی شبكه اجتماعی خود را تعریف كند و شكل دهد.
همان گونه كه احزاب و نهادهای مدنی بدون نهادهای غیر رسمی مدنی، مؤثر نیستند، نهادهای غیر رسمی مدنی هم بدون آنها چندان مؤثر نخواهند بود.
باید توجه داشت كه در همین مدت نیز حركت تودهای شهری و رسانه ای و موضع نهادهای مدنی مرجع و احزاب و شخصیت های اثر گذار خود را بیشتر از نهادهای مدنی غیر رسمی واقعی تر نشان داده است.
باید از شكل گیری این نهادها استقبال و به آن كمك كرد تا رابطه با مردم مدنی تر و ارگانیك تر شود. اما تأثیر هر نهاد را باید در جای خود سنجید چرا كه همیشه خطر عدم محاسبه صحیح به توان و امكان یك نهاد، جایگاه واقعی این نهاد و نقش حقیقی آن را به درستی نشان نمی دهد.
در خاتمه باید گفت رابطه شبكه ای با اجزاء خود كامل می شود كه عبارتند از رهبری خلاق و جان دار، رسانه مؤثر و فراگیر، نهادهای مدنی غیر رسمی، نهادهای مدنی مرجع و احزاب و شخصیت های مؤثر.
البته لازم به توضیح است كه مهندس موسوی در آخرین بیانیه خود شبكه اجتماعی را شامل حزب، نهادهای مدنی و غیره تعریف كرده است كه این نگاه با برداشت برخی از فعالان متفاوت است كه دیدگاه شبكه های افقی غیر متمركز و بدون رهبری را طرح می كنند و متأثر از نگاه میشل بن سایق هستند.
بیانیه اخیر مهندس موسوی جای تأمل، نقد و بررسی و روشن شدن بیشتری دارد كه در آینده به آن خواهیم پرداخت. چون در نهایت تعامل راهبردی، سازمان مناسب و نقش رهبری و حتی رهبری مدنی سیاسی غیر متمركز جایگاه ویژه خود را خواهد یافت كه باید به لزوم ایجاد آن پرداخت.
نظر شما پس از بازبینی توسط مدير سايت منتشر خواهد شد
