معرفت شناسی(0) به مطالعۀ روشهایِ شناخت که در علم بکار گرفته میشوند میپردازد. کانت و پس از وی هرمان کهن(1) که فیلسوفی از اهالیِ آلمان بود(متولّدِ ۴ ژوئیهٔ ۱۸۴۲ و متوفّی ۴ آوریل ۱۹۱۸ ) آغازگرانِ معرفت شناسیِ امروزی بودند که اصول و روشهایِ فیزیک نیوتنی را جمع آوری و روشن کردند.
در ادامه، ارنست کاسیرِر(2) فیلسوف نوکانتی آلمانی و تاریخ‌نگار فلسفهٔ غرب و از شاگردان هرمان کوهن به کامل کردنِ نظریۀ علوم در کتابِ مسائلِ شناخت در فلسفه و علمِ امروز(3) پرداخت.
پس از آن لئون برونشویگ(4) متولّدِ ۱۸۶۹ در پاریس است که در کتابِ خود "مراحلِ فلسفۀ ریاضی"(5) به توضیحِ اشکالِ تفکّرِ ریاضی، بویژه توانائیِ بی نهایت فکردر آفرینشِ میپردازد.
گاستون باشلار (6)فیلسوف و معرفت‌شناس قرن بیستم میلادی اهل فرانسه و نظریه پردازِ علم امروزین در کتابِ "ذهنِ علمیِ نو" منتشر شده در هزارو نهصدو سی و چهار نشان میدهد که تفکّرِ منطقی و تلاش برای ساماندهی اندیشه پیش از تجربه صورت میگیرد ولی تجربه همیشه این ساماندهیِ منطقی را باژگون میکند. چیزی که موضوع کتاب او "عقل‌گرایی کاربردی" (7) منتشر شده در سالِ هزارو نهصدو چهل و نه است.
باشلار معرفت شناس معروف، نحوۀ رسیدن به کشفیّات بزرگ علمیِ فیزیک و شیمی در اواخر قرن نوزده و اوائلِ قرن بیست را بررسی نمود. وی با مشاهدۀ مقاومتهای موجود در برابرِ پیشرفتها نظریۀ "تحلیلِ روانیِ شناخت عینی"(70) را با الهام از کارهایِ کارل گوستاو یونگ طرح کرد. وی در این باره از موانع معرفت شناسانه صحبت میکند و میگوید این موانع که روان شناسانه هستند در فضای فکری دانش پژوه و دانشمند آنهارا از پیشرفتن در شناختِ پدیده ها باز میدارند. برای مبارزه با موانع معرفت شناسانه، باشلار چهار ضرورت را توصیه می کند:
- پالایشِ فکری و عاطفی
- بازسازیِ ذهن
- ردِّ گواه آوری های بن مایه ها و مراجعِ پیشین
- انجام پژوهشِ هایِ فردی.
در اینجا باید از ژول ووی مَن(8) فیلسوفِ فرانسوی که در هزارو نهصدو بیست زاده شده و در دوهزارو یک از دنیا رفته صحبت کرد. وی در کتابِ خود " فلسفۀ جبر"(81) که در هزارو نهصدو شصت و دو منتشر شده با الهام از آثار کاوایس(9) در زمینۀ بدیهیات(10) و شکل گرائی در جبر، تاریخِ شیوه هایِ مختلفِ تحلیلِ ریاضی را نقل میکند.
کاوایس که در هزارو نهصدو سه بدنیا آمد فیلسوف، مبارز و یک قهرمانِ جنبشِ مقاومتِ فرانسه بود و در فوریۀ هزارو نهصدو چهل و چهار توسطِ گشتاپو کشته شد. او یکی از بنیان گذارانِ شبکۀ آزادیِ جنوب در دورانِ جنگ جهانیِ دوّم بود.
معرفت شناسی به ما اجازه میدهد که دو شکلِ اساسیِ آگاهی را از یکدیگر تشخیص دهیم.
شکلِ اوّل که ذات آن حسّی، روش آن تجربی و پایۀ آن واقع گرائی است.
شکلِ دوّم که ذاتِ آن عقلانی، روش آن تفکّر و پایۀ آن پندارگرائی است.
علم گرائی در اواخرِ قرنِ نوزدهم فلسفه را به معرفت شناسی محدود میکند. علم گرائی باور دارد که علم میتواند حقیقتِ مطلق را به ما بشناساند. معرفت شناسی تأمّلی است بر علوم و کوشش میکند روشی معتبر برایِ همۀ علوم بیابد تا کارِ دانشمندان را ساده تر و همانند نماید.
واژه ها:
0-épistémologie
1-Hermann Cohen
2-Ernst Cassirer
3-Le Problème de la connaissance dans la philosophie et la science des Temps modernes
4-Léon Brunschvicg
5-Les étapes de la philosophie mathématique
6-Bachelard
7-Le Rationalisme appliqué 1949
70-psychanalyse de la connaissance objective
8-Jules Vuillemin
81-La Philosophie de l'Algèbre
9-Cavaillès
10-axiomatique
از دریافتِ نظراتِ شما خوشحال خواهم شد.
homaeeomid@yahoo.fr
