در مورد مشکلات و پیامدهای روحی در دوران کرونا مطالب فراوانی ارائه شده و راهکارهایی برای کاهش این گونه ناملایمات نیز بیان شده است. در این نوشتار نگاهی کوتاه به جامعه پسا کرونا و پیامدهای روحی ـ روانی آن افکنده می شود.
کرونا در شرایطی جهان را غافلگیر کرده که جامعه جهانی پیشرفتها واکتشافات خیره کننده ای را درعرصه علم و تکنولوژی در دهه های گذشته پشت سر گذاشته است. علیرغم این پیشرفت ها، کرونا درطول چهارماه دنیا را با چالش بزرگ وعمیقی روبرو و میلیاردها انسان را خانه نشین کرده است، ده ها هزار نفر را به کام مرگ فرستاده، نظام کارکرد کشورها، تولید، مبادله کالا و روابط انسانها را بشدت مختل کرده و هنوز هم پایان آن روشن نیست. این بحران در کنار بسیاری پیامدهای سنگین آن، بشر را با این واقعیت عریان روبرو کرد که زندگی و امنیت بشربطور ناباورانه ای میتواند در روی کره زمین در خطر جدی قرار بگیرد. ویروس کرونا نشان داد که هزاران میلیارد دلار که سالانه به بهانه تامین امنیت کشورها صرف تولید جنگ افزارها، تسلیحات و ارتش ها میشود، در این شرایط که امنیت انسان ها در دنیا به خطر افتاده، کوچکترین نقشی وارزشی در تامین سلامتی وامنییت روانی بشر دارا نیستند و انسانها خود را بی دفاع و درمانده در مقابل این بیماری احساس می کنند. دراین شرایط شایعه های فراوانی مبنی بر دخالت عمدی انسان در تولید این ویروس به سرعت پخش می شود، جدا ازانگیزه های این نوع شایعات، دامنه آنها نشان دهنده آن است که انسانهای بیشماری از نیت و برنامه های دولت ها و رقابت های آنها با یکدیگر هراس دارند، خصوصا وقتی که سالها است که توسعه سلاحهای میکربی توسط برخی دولت مطرح است. در کنار آن، درشرایطی که مدیریت کشورها نتوانسته اند پیشبینی های لازم را برای اینگونه خطرات داشته باشند و در تامین امکانات ضروری ناتوان بوده اند، چه بسا بی اعتمادی عمومی تبدیل به یک چالش بزرگ برای دولتها بشود.
هنوز پیامدهای کرونا در عرصه های اقنصادی، سیاسی، اجتماعی وفرهنگی و به تبع آن روحی ـ روانی آن به وضوح مشخص نیست اما بدون شک پیامدهای آن در این عرصه گسترده خواهد بود. مشکلات روحی ناشی از آن در دوره پسا کرونا، مسئله ای فردی نیست بلکه به عنوان یک بحران همگانی باید دیده شود و چه بسا زلزله بزرگی که در دنیا اتفاق افتاده، سونامی مشکلات روحی ـ روانی آن، در دوران پسا کرونا خود را نشان دهد که در زیر به مهمترین آنها پرداخته می شود.
از آنجاییکه در تمام کشورها و شهرهای دنیا این ویروس گسترش یافته، بنابراین پیامدهای روحی آن نیز به عنوان یک موضوع جهانی باید مورد بررسی قرار گیرد و با برنامه ریزی جامع، بحرانهای ناشی از آن کاهش داده شوند.
شرایط بعد از یافتن راههای درمان و کنترل کرونا :
۱- آسیب های روحی کادر درمانی در دوره کرونا
شیوع کرونا در شرایطی اتفاق افتاده که نظام بهداشت جهانی و سیستمهای درمانی در اغلب کشورها هیچگونه آمادگی برای رویارویی با آن نداشته اند. پزشکان و پرستاران (خصوصا در کشورهای توسعه نیافته از جمله ایران)، نیرویی با کمترین وسایل و امکانات درمانی برای کمک به بیماران و همچنین برای دفاع از خود بوده اند. در این شرایط پزشکان، پرستاران و سایر نیروهایی که بطور مستقیم با درمان و پرستاری بیماران ارتباط داشته اند، در طول این دوره علاوه بر خستگی مفرط، خود همواره در معرض ابتلا بوده اند، یا مبتلا شده اند و یا همکارانشان را ازدست داده اند و با استرس شبانه روزی روبرو بوده اند. علاوه بر آن شاهد مرگ انسانهای متعددی بوده اند که از امکان کمک و نجات آنها خود را عاجز دیده اند. این کار طاقت فرسا و طولانی پیامدهای روحی ـ روانی شدیدی را برآنها برجای میگذارد و بسیاری ممکن است به افسردگی دچار شده و یا آسیب روانی* دیده باشند. این انسانهایی که از جان و دل در راه وظیفه خطیر انسانی مایه گذاشته اند، بعد از کرونا احتیاج به دوره استراحت و مرخصی درمانی، جهت بازیابی توان از دست رفته و در بسیاری از موارد نیاز به رواندرمانی خواهند داشت .
۲- رویارویی با جای خالی قربانیان
کسانی که عزیزانی را بر اثرویروس کرونا از دست داده اند، با وجود این بیماری و خطرات و مراقبت ها و محدودیتهای پیش آمده، نتوانسته اند آخرین دیداروعیادت ها را از آنها داشته باشند، اغلب در تدفین آنها حضور نداشته اند، بعد از فوت آنها امکان سوگواری نداشته اند، خود را در مقابل بیماری، درد، رنج و مرگ آنها مستاصل یافته اند. در دوره سلطه کرونا، آنها درمرحله انکار و شوک قرار دارند وبطور ناخوداگاه نمی خواهند که خود را با حقیقت روبرو کنند و قبول کنند که عزیزی را از دست داده اند و از آن بطور ناخوداگاه فرار می کنند. این دوره میتواند شرایط قبل از طوفان درونی برای فرد باشد.
وقتی که زندگی کارکرد عادی خود را بازیابد، تازه جای خالی آنها خود را به مانند چاهی عمیق نشان می دهد. بازماندگان از دوره بهت و ناباوری وارد دوره خشم می شوند. فرد ممکن است در مرگ جانباخته خود را و یا دیگری را مقصر بداند. خشمی که می تواند متوجه خود شخص، اطرافیان و یا دربعد اجتماعی اتفاق بیفتد. چنانچه جانباختگان کرونا در جامعه ای زیاد باشند، ممکن است که خشم بازماندگان در برخی از موارد بهم بپیوندد و موج اعتراضات و نا آرامی ها را، در قالب اعتراضات اجتماعی به همراه داشته باشد.
بعد از دوران خشم، دوران اندوه است و آن زمانی است که بازماندگان خود را ناتوان در مقابل مرگ عزیزشان می بینند و مایوس در غم خود فرو می روند و در واقع به عزاداری درونی میپردازند. در این دوره افسردگی فرا میرسد و با توجه به تواناییها و موقییت فردی، طول این دوره و عمق افسردگی در افراد متفاوت خواهد بود. از آنجایکه این واکنش در بین بازماندگان نسبتا همزمان است، موج عزاداری و افسردگی میتواند گروههای زیادی را درجوامع در برگیرد و به افزایش چشمگیر بیماران افسرده بیانجامد.
آخرین مرحله، دوره پذیرش است که معمولا بعد از طی شدن دوره های قبل فرا میرسد و فرد و یا افراد بازمانده با مرگ فرد از دست رفته کنار می آیند و به زندگی روزمره خود میپردازد اما آسیب روحی ناشی از آن اگر درمان نشود، می تواند همه عمر در فرد باقی بماند.
۳ـ نجات یافته گان
تجربه نشان داده است که سیر بیماری درافراد مختلف متفاوت است. در برخی که دوران سختی را طی کرده اند و خود را با مرگ روبرو دیده اند و بعد بهبود یافته اند، ممکن است که دچار ضربه روحی شدید شده باشند. اینگونه افراد ممکن است از کابوس بیماری رهایی پیدا نکنند و به تنهایی نتوانند با ترسها و بیقراریهای خود کنار بیایند و در اغلب موارد نیاز به رواندرمانی خواهند داشت تا از طریق روشهای بخصوص** درمان یابند.
۴ـ بحرانهای خانوادگی، افسردگی و خودکشی به دلیل شکستهای اقتصادی و بیکاری
بنابر اظهار نظر بسیاری از کارشناسان اقتصادی در سطح جهان، کرونا آسیبهای بسیار شدیدی را به بنیانها و ساختارهای اقتصادی دنیا وارد خواهد کرد و پیامد آنها فروپاشی بسیاری از بنگاههای اقتصادی و بحران فراگیری خواهد بود که بیکاری و ناامنی شغلی را بدنبال خواهد آورد. در چنین شرایطی بسیاری از ورشکستگان اقتصادی، تهیدستان، بیکار شدگان و خانواده های آنها به خیل افراد با درجه ریسک پذیری بالا برای افسردگی و در مواردی خودکشی افزوده خواهند شد. (همانگونه که بعد از بحران مالی سال 1929 امریکا، بحران اقتصادی 2008 و بحرانهای مالی در ایران بدلیل نوسانات نرخ ارز در طی چند دوره، برخی از ورشکستگان دست به خودکشی زدند)همچنین این عامل می تواند سبب افزایش بحرانهای خانوادگی و افزایش گسست های ناخواسنه شود.
۵ـ افزایش جرم و پرخاشگری
دوران قرنطینه چنانچه طولانی بشود و انسانها از برنامه های روزانه و معمول خودشان فاصله بگیرند، امکان حضور در مجامع، رفتن به مسافرت، مکانهای تفریحی و دیدار دوستان را نداشته باشند و یا کار خود را از دست داده باشند، علاوه برافسردگی، با خطر پرخاشگری و روی آوردن به جرم و اعتیاد روبرو می شوند.
۶ـ برگشت بیماریهای قبلی
در افراد مستعد که پیشینه ترسهای مختلف دارند و یا سابقه اختلالاتی از قبیل وسواس و یا خودبیمار پنداری داشته اند،*** در دوران کرونا و بعد از آن، ممکن است که بیماری آنها تشدید شود.
۷- افراد تنها
افرادی که دوران قرنطینه را به تنهایی سپری می کنند، بویزه افراد مسن و کسانی که با بیماریهای جسمی روبرو هستند، هم در این دوره و هم دوره بعد از آن با شرایط روحی دشواری روبرو می شوند. این گونه افراد به دلیل ترس از مرگ در تنهایی و نبود همدم و هم صحبت خود را منزوی و تنها احساس می کنند. اختلالات مربوط به افسردگی همراه با کابوسهای شبانه آرامش را از آنها میگیرد. این گونه افراد در صورت مبتلا شدن به افسردگی حاد با امکان اقدام به خودکشی روبرو خواهند بود. افراد تنها بعد از پایان خطر کرونا نیز از آثار روحی برجای مانده از آن دوره در رنج خواهند بود.
بنابراین بعد از یافتن راههای درمان و کنترل بیماری کرونا، پایان ماجرا نیست وجوامع باید هزینه های سرسام آوری را برای بازپروری روحی انسانهای آسیب دیده تقبل کنند. بهترآن است که ازهم اکنون سیستم های درمانی و ارگانهی دولتی و اجتماعی به تدوین راهکار های مناسب برای کاهش این آلام بپردازند تا جامعه در آن شرایط با خلاء برنامه و منابع لازم روبرو نشود.
در کنار مشکلات روحی ـ روانی و پیامدهای حاصل از کرونا، شاید این چالش بزرگ، انسان امروزی را وادار به تجدید نظر در شیوه پیشبرد معادلات جهانی و نحوه اداره آن کند بطوریکه تامین سلامت جسمی و روحی ـ روانی ساکنین کره زمین به عنوان یک مقوله مشترک جهانی مد نظر قرار گیرد.
________________________
Trauma*
Traumatherapie**
Hypochondrie***
