رویکرد بازگشت ایران به حکومت پادشاهی، پدیده ای است ناهمخوان با دمکراسی و از اینرو درخور چالشی دمکراتیک. خیز برای پادشاهی اما آنگاه چهره ناشایست به خود می گیرد و هشدار دهنده تر می شود که آقای پهلوی چشم به راه شاه شدن، خواسته باشند بر پایه این واپسین بیانیه شان تاج بر سر نهند. سخن در باره جانمایه و درونمایه نوشتاری است که ایشان به مناسبت سالگرد انقلاب بهمن با عنوان "از قرنطینه شدن و حصر ایران چهل سال گذشت" بیرون داده اند. نوشتاری نیازمند درنگ بسیار.
این مهم نیست که چه ناشناخته ای متن بیانیه را قلمی کرده است. چون کم نیستند آن گرد آمدگان سال های اخیر پیرامون "شاهزاده" که نوباوگی شان در فضای زهرآگین جمهوری اسلامی گذدشته و حالا میانسالی خود را می خواهند در پهنه سلطنت بگذرانند. درآمیزی دو واژه "حصر" و "قرنطینه" در تیتر بیانیه به روشنی می گوید که نگارنده از چه کسانی است و در پی چیست. "حصر"، برگرفته از برساخته های جمهوری اسلامی و "قرنطینه"، بیانگر رویکرد نوستالوژیک و آرزومندانه طیف سلطنت طلبان در نگاه آنان به دیروز و فردا. اینان، دلسوختگانی اند قربانی اقتدار اسلامی که اکنون با افتادن در دامن شیفتگی نسبت به اقتدار سلطانی، در آتش اشتیاق برگشت ایران به پادشاهی، هم می سوزند و هم می سوزانند.
سخن آنست که: یک) نوشتار را آقای رضا پهلوی امضاء کرده و بنابراین خود را در ترازوی سنجش و داوری برپایه همین نگاه نشانده است، و دو) بسی بیشتر چشمگیر و برآشوبنده اما، درونمایه و جوهر بیانیه، که نشان از واپسگرایی، برتربینی، مردم فریبی، نفرت افکنی، انتقام جویی و اقتدار منشی دارد.
بیانیه چه می گوید؟
سراسر نوشتار تکیه بر واقعیتی مسلم دارد تا بتواند در استناد و اتکاء به آن، ایده ای دروغین به خورد مخاطبان دهد. این واقعیت نهفته در آن: ایران و جمهوری اسلامی یک چیز نیستند و موجودیت و تداوم این نظام، علیه هستی کشور بوده و هست و امروزه آن را به "ابر بحران" کشانده و در آستانه فاجعه بزرگتر نشانده است. ولی سخن با این دو گزاره درست آغاز شده تا بنای پوشالی برپا شده از سوی نوشتار، در چشم ایرانیان به ستوه آمده از حکومت ولایی، کاخی شکوهمند جلوه کند.
بنا به رهنمود بیانیه، نجات ایران از جمهوری اسلامی، وابسته است به خود بازیابی در راستای "هویت ملی"، "گفتمان ایرانی" و "اراده ملی" و اینها نیز، زمانی نشسته به بر که "نیروی ملی" و "حکومت ملی" ایران را به "عظمت" گذشته اش برگرداند! بیهوده نیست که در یک بیانیه 70 سطری بیش از 60 بار واژه "ملی" و "ایران" و "ایرانی" زیر چتر پررنگ ترین ستایش ها از بزرگی های ایران باستانی و شیفتگی بی اندازه نسبت به "مرز پر گهر" آمده است! نوشتاری انباشته از آورده هایی همچون "کهن ترین چهار راه" تمدن و "کلیدی ترین چهار راه جغرافیایی و تاریخی" جهان! این آیا، چبز دیگری هم است جز سزاوار نام گرفتن گفتمان پوپولیستی به خود در اکنون ایران؟
بیانیه، رهیافت برای رهگشایی ایران را در گونه ای از "بازسازی" جسته و می نمایاند که خواسته باشد و بتواند کشور را دیگربار زیر درخشش "درفش کاویانی" برد. درفشی که، نام رمزی است برای نماد شاهنشاهی، پس گرفتن کیان فرهی از دست ضحاک غاصب و سپردن تاج سلطنتی به فریدون شاه! نشانه ای برای باز نشاندن آن "امانت" دار "هویت ایرانی" بر تخت "راستی"، که نماینده یزدان است در ایران زمین و پایان دهنده به هر "خیانت در دیانت"! درفشی که، به اهتزاز درآمدنش اگر دیرکرد یابد و هرگاه که "حکومت ملی" نتواند این بوم را بهنگام از "حصر" بیرون کشد و از "قرنطینه" به سوی "نور" و "عشق" گذر دهد، "ایرانستان" را باید چشم براه بود و چشم نگر "گسست" شد در "تمامیت" آن! درونمایه بیانیه اینهایند!
اما اینها همراه یک" روانپریشی" تکاندهنده در آنجایی که بیانیه فریبکارانه سراغ مرز کشی میان نسلی می رود و بر آن می شود تا در هیمه ملی دلسوزان کشور آتش دشمنی و رودررویی برافروزد. آنهم در زمانه ای که گستره کشور را نیاز به همبستگی گسترده و اراده ای یگانه برای گذار از جمهوری اسلامی به آزادی و دمکراسی است؛ و در این هنگامه نیاز به درآمیزی همه اندوخته های ارزشمند نسل دیروز با نیروی جوشان جوان امروز. چنین رویکردی در چهل سالگی انقلاب، نه روشنگری "ملی" که یک جدا سازی ناساز است!
از نگاه ناظر براین "روانپریشی"، پیشینیان زیسته در زمانه سال 57 گویا جملگی "بداندیشانه" راه "انحطاط" در پیش گرفتند و با "انتخاب" خود برای "سقوط ایران"، پیامد "انقراض ایران" را فراهم آوردند و در برابر این سرتاپا گنهکاران، یک "نسل نو" بپاخاسته است که تا به امروزش دست نا یافته به "فرصت شکل گیری فکری، سیاسی و اجرایی منسجم" بوده و در اکنونش رها از هرگونه "انحصار محافل سنتی صد ساله اخیر" است. نسلی که بر آن شده چونان آلترناتیو "مکاتب مارکسیستی و مذهبی و جهان سومی و ائتلاف‌های اختلاطی" یک "دولت ملی" برپا کند و "حکومت ایرانی" همچون "برابر نهاد حکومت اسلامی" را بر سرکار آورد. پیشینیان همگی سر شکسته و ورشکسته، "نو"آمدگان ولی، پاک سرشت هایی همه ناجی "ایران" و گرد آمده دور نماد "نجات ایران"! این داوری، اگر راه انداختن کارزار برای بیزار سازی نیست، پس چیست؟
برگشت به آن دو: پدر بزرگ و پدر تاجدار؟
آقای رضا پهلوی، از سی و اندی سال پیش که گام در چهره نمایی سیاسی گذاشته تا همین امروز، در یک زمینه بسیار گفته و در زمینه دیگر کاملاً ساکت نشسته است. به فراوانی، از آزادی و دمکراسی و حق مردم برای گزینش سخن رانده اند و پی در پی، خود را مشروطه خواهی از طراز نوین شناسانده اند. اما از سوی دیگر، ایشان تاکنون یک کلمه هم در باره استبداد و دیکتاتوری خاندانش بر زبان نیاورده و کوشیده است تا این میدان پر از مین را دور بزند. ایشان به پرسش مبنی بر کیستی خود نیز هیچگاه پاسخ نداده اند که اگر نماد شاه مشروطه اند پس چرا از جایگاه رهبری سیاسی فراخوان می دهند و اگر می خواهند سیاست بورزند، دیگر این ارث و میراث بری از سلطنت پهلوی برای چیست؟ به اینهم نپرداخته اند که اگر برای همه طیف سلطنت از اقتدار طلب تا مشروطه خواه یک نماد اند که چنین هم هست، چگونه به خود این حق را می دهند که نماد همگان و از جمله جمهوریخواهان باشند؟ پدر و رهبر همه ملت، هم این و هم آن؟!
این دوگانگی در ایشان و این سیاسی کاری، بازتاب گرایش های پایه اجتماعی سلطنت پهلوی است. بیشترینه آنها، رضا شاه و محمد رضا شاه را می پرستند و آشکارا به اقتدار گرایی پادشاهی در ایران درود فرستاده و آفرین می گویند. بخش دیگری از این طیف اما در پسا انقلاب به هر دلیلی گرایش به مشروطه طلبی یافته اند و دارند. خموشی گزینی آقای رضا پهلوی در باره سیاهکاری های پدر بزرگ و پدر خویش، برای دلجویی از اولی ها بوده است. در مشروطه خواه نمایی اش اما، کنار خرد جویی های خودش و رهنمایان هوشیار و آگاه به نیاز زمان دوستدار خویش، در واقع بازتاب گرایش سلطنت مشروطه.
اکنون اما همزمان با چرخش ها در گرانیگاه سیاسی جهان و امریکا، دگرگونی هایی در نیروی پشتیبان ایشان پدید آمده است. نیرویی نو نفس پر و بال ایشان را گرفته که اگر از موضع رادیکالیسم سیاسی، ضد جمهوری اسلامی است از جایگاه برنامه ای اما، راست ترین دیدگاه های اقتصادی و ایدئولوژیک را دارند و از زاویه کاربردی نیز چشمشان دوخته به ترامپیسم. ویژگی شناساننده این اکنون شاهپرستان، ملی گرایی باستان گرایانه، آریایی پرستی تند، چپ ستیزی و خود برتر بینی فرا ناسیونالیستی است: ایران، مرکز جهان؛ فارسی، شیرین ترین زبان دنیا؛ بالیدن به تمدن چند هزار ساله تا حد باد کردن؛ بازگشت به "ایرانیت" و "اصالت" و نفرت پراکنی به عرب و پیشه کردن ترک ستیزی؛ بهترین خوبرویان در غرب و خاور میانه آنانی که با جمهوری اسلامی بیشتر بدند؛ و چپ ها اول و آخر هر بدبختی در این سرزمین! جهان برای آینان، ایران است و ایران نیز بگفته بیانیه "آوردگاه" میان دو اردو: اردوی "نور و راستی" و جیش اسلامگرایان. یکسو، اهورا مزدا و دیگرسو اهریمن! مانده نیز همگی، "جهان سومی" و کارشان تمام! این رویکرد، در زبان بر اقتدار گرایی است و پس زننده "حصر" آدمی، ولی با نگاهی که در خود دارد به کردار در پی اقتدار گرایی نوین و آماده برای برکشاندن آن.
آقای رضا پهلوی در این بیانیه، به نگهبانی چنین نگاهی برخاسته و پاسدار متنی شده که در آن، یک تار مو هم از زبان و ادبیات تا چندی پیش خودشان به چشم نمی خورد. تهی از آن گفتارهایی که، سخن همه از آزادی و دمکراسی می راند و گاه آنچنان بزرگنمایانه که دست ساز نیز می نمود! میان این بیانیه اما، در برابر 60 بار به کارگیری سه واژه "ایران"، "ایرانی" و "ملی"، ولو برای یکبار هم که باشد از دو واژه آزادی و دمکراسی سخن نرفته است!! حتی برای یک بار هم چیزی از این فراموش شده ها به چشم نمی آید! حتماً بخوانید این بیانیه را. و این، چه می تواند باشد مگر رساننده پیامی که بنا به آن، ایشان هنوز ننشسته بر تخت سلطنت، در همان غلتکی افتاده اند که دو پهلوی پیشین با سوار بر آنها پسامدهایش را دیدند و دیدیم!
رضا شاه به قانون اساسی مشروطیت سوگند خورد که پایبند آن بماند ولی تا به سلطنت رسید شرط و شروط زیر پا گذاشت و بساط دیکتاتوری "ایرانی" راه انداخت و پشتگرم به ایدئولوژی باستانگرایانه "ایرانشهری" شد. محمد رضا شاه برخوردار از آموزش سویسی نیز که در آغاز سلطنتش با زبانی "متمدن" زیر پیمان نامه پسا استبداد پدر، پایبندی خود به قانون اساسی مشروطه را انگشت وفاداری نهاده بود، تا بر خر مراد سوار شد سلطان بازی اش را به راه اندازی جشن های دو هزار و پانصد ساله دوخت و خود را جانشین کوروش شاه شاهان نامید. او در پاسارگارد سخنانی گفت که همانندهای آنها اکنون در همین بیانیه موج می زنند! بیانیه ای بیانگر حلول روح خاندانی وارث "باستانگرایی" ایرانی و به تمرین نشستن پیشاپیش فرجام پدر بزرگ و پدر در آن. سخن بر سر آن نگاه راهبردی کهنه اندیش با پیامدهایی شوم است که حالا در سیمایی "نو" و "ملی" و از هم اکنون نیز برخاسته به حصارکشی، دارد اقتدار پروری، نادیده انگاری و "حصر" به نمایش می نهد!
زمینه و پسزمینه این بیانیه
این بیانیه، پسزمینه دارد و زمینه. اولی مایه گرفته از گذشته و دومی برخاسته از دل هم شرایط ایران همروزگار که جمهوری اسلامی باشد و هم موقعیت روز شاخص در ترامپیسم. پسزمینه اش برگشت به "ایرانشهری" و در اکنون خویش البته بس کمیک، و زمینه اش اما همانا در بهره برداری نیروی سلطنت از فاجعه بار آمده توسط حکومت دینی از یکسو و به شادی نشستن اش از برخاستن بوی کباب از حباب رودررویی ترامپ و جمهوری اسلامی از سوی دیگر.
مشروطه در ایران، جوهراً ورود کشور بود به دولت – ملت مدرن با همه تناقضاتش، که چه در دوره روشنگری و چه بعد 1285، بر پایه الگوهای نهادینه شده در اروپا به ترویج و تشویق گفتمان ملی گرایی رو آورد و برای زایش روح نوین ملی، نوستالوژی باستان را فراخواند. این سیر اما در دوره رضا شاه هم جنبه دولتی به خود گرفت و هم با پیدا کردن خصلت نژاد محوری، گفتمان ملی گرایی را تا سطح ستایش نژاد آریایی و "اصالت ایرانی" بالا کشید تا بتواند تجدد آمرانه رضا شاه پهلوی را یاری رسان افتد. در برسازی این آئین حکومتی برای پهلوی، بسیاری از روشنفکران برخاسته از دل مشروطیت و یا زاده آن نقشی چشمگیر داشتند. بی یاری اندیشه سازان و ذهن پرورانی چون فروغی، تقی زاده، کاظم زاده ایرانشهر، افشار، داور، تیمورتاش و کسروی و بسیاری دیگر، ایران پهلوی در برابر ساخته هایی مانند "انیران" نیز جا نمی افتاد! روشن است که اینجا برای بررسی چند و چون این رویکرد مجال نیست و پرداختن به آن و پیامدهایش، سخن بسیار نیاز دارد. قصد، فقط انگشت گذاشتن بر این نکته است که رفتار ایران گرایی و تز "ایرانشهری" چیزهای تازه ای نیستند. داغی بازار آن در امروزه روز را، تنها باید یک برگشت به تاریخی دانست که با کژی ها و بدکرداری هایش نوشته شد؛ اما با این تفاوت که امروز جای آن بهرحال "افق نگر"های رضا شاهی را کوته فکران بنیادگرایی "مدرن" گرفته اند.
محمد رضا شاه که در دهه بیست هنوز توان آن نداشت تا خط پدر برافتاده از قدرت را در سیمای پیشین ادامه دهد که البته بی بهره از برایی نیازین به آن نیز بود، از نیمه های دهه سی و در پی از میدان بدر بردن همه آنانی که برای خود جایگاهی داشتند، به آنی برگشت که از پدر به ارث داشت. این بار البته و بویژه پس از اصلاحات دهه 40، در ترازی نو و زیر ایدئولوژی "به سوی تمدن بزرگ" بر پسزمینه "تمدن ایران باستان". "دروازه هایی" که از یکی شان در مراسم 2500 ساله شاهنشاهی رونمایی شد. همان پسزمینه ای که، نگاه و رویکرد همین بیانیه را جان داده و تار و پودش رشته و آن را بافته است!
زمینه سازی و بستر آفرینی برای چنین بیانیه ای اما، به تراوش زهر خانمان برانداز در روزگار کنونی ایران بر می گردد و نیز در واپسین ایستگاه، به چیستی لحظه سیاسی حاضر. فراهم آورنده ظهور جدی و دگرباره گرایش جان سخت ایران پرستی، همین حکومت جمهوری اسلامی است! حکومتی واپسگرا و هستی سوز ایران. تاکید بر ملت در برابر امت یک واکنش همگانی پیش ایرانیان در برابر حکومتی است تبعیض بنیاد که قانوناً و عملاً حقوق شهروندی و ملی را لگد مال ولایت فقیه کرده است. هم از اینرو، ناسیونالیسم ایرانی را باید طبیعی ترین گرایش در برابر این حکومت مبتنی بر دین دانست. رو آوردن به کوروش در این سال ها، پیش از هر چیز یک واکنش ملی است. بهره گیری همه جانبه طیف سلطنت چه سپید موهای آن و چه نوکیشان اش از همین حس و واکنش ملی به سود برگشت سلطنت، یک واقعیت است. اما نه در معنی حقانیت سلطنت که سلطنت طلبان و نمادشان این چنین بر آن می کوبند.
نکته اینست که واکنش از نوع ملی در این چهل سال، و همواره نیز رو به پروارشدگی بیشتر، در برابر هنجارها، باورها و رفتارهای جمهوری اسلامی، خود را درچهره های گوناگون نشان داده و می دهد. این واکنش ملی، آمیزه ای است از خردجویی شهروندانه ایرانی تا بنیادگرایی "ایرانی"؛ و در یک جا بودن شان، چونان جنبش ملی چند رنگه برای ایستادگی برابر این حکومت هستی سوز. جنبشی آنسان فراگیر که تا درون جمهوری اسلامی هم سر کشیده و به ویژه میان اصلاح طلبان یارگیری هایی نیز کرده و می کند! باز بر همین بستر است که خط فریبنده "ایرانشهری" را کسان بسیاری در برونمرز و درونمرز پیش می برند و در زمره آنها آقای سید جواد طباطبایی "ایرانشهر" جدید و مجلاتی همانند "اندیشه پویا" و مکمل های آنها در برونمرز از طریق رسانه ها و شبکه های جمعی متنوع. جملگی نیز همدم یکدیگر در چپ ستیزی به اندازه های متفاوت! این نگاه که پیش برخی از "ملیون" پیشینه تاریخی دارد، در سال های گذشته برخاً و بگونه ای تا درون خانه چپ هم راه یافته است! از اینروست که همه واکنش گرایان ملی علیه حکومت ولایی، چه دچار آمده به شوینیسم و چه در اندازه های مختلف آلوده به آن، خواسته یا ناخواسته همراه و همسوی این واکنش گری همه گستر و رو به گسترش اند و باید بدانند که خوشه چین سیاسی آن نیز، بیش و پیش از همه، سلطنت طلب عظمت گرای "ایرانی" و بنیادگرای "ملی" است!
آری، انگیزه اصلی برای به نگارش درآمدن فراخوان تازه آقای رضا پهلوی، خیمه زدن ایشان و همراهانش است بر این روانشناسی ملی. رمز و راز گره خوردگی نیروی تازه نفس "شوینیست" و ایشان را، در پدیدایی این روانشناسی بر سپهر سیاسی کشور، می باید جست و یافت! پایه کوشای سیاست سازی، سمت دهندگی و پیشبردی "شاهزاده" در حال حاضر، این جریان و نگاه است. کهنه پایگاه اقتدارگرای سلطنت، بیشتر به درد چماق کشی می خورد. شمشیر تیز اکنون، به دست این نوآمدگان فرود آمده بر زمین سلطنت خواهی است. بیانیه اخیر آقای پهلوی، نماد اینهاست.
مقابله با این رویکرد اندیشگی – سیاسی بنیادگرای مدرن "ایرانی" و بیگانه با مشروطه طلبی، از مبارزه پیگیر با جمهوری اسلامی می گذرد. هیچ از یاد نباید داشت که چنین رویکردی، از نظر سیاسی بیشتر هم از ناپیگیری های سیاسی برخی از جریان های دمکرات سکولار جمهوری خواه است که نان می خورد. این رویکرد از چنین ناپیگیری ها بهره برداری می کند تا بتواند با چهره سیاسی ضد جمهوری اسلامی، کالای راست گرایانه و شوینیستی خود را بفروشد.
جامعه ایران در برابر این نظام ضد ملی، آزادی کش، دمکراسی ستیز و تبعیض بنیاد، نیروی سترگی از دمکراسی خواهان سکولار را در دل خود دارد و نیز پرورانده است که بر خرد بنیادی شهروندی ایستاده اند. اینان پایگاه اجتماعی جریان های باورمند به گذر از جمهوری اسلامی به مدرنیته، آزادی و دمکراسی هستند. درست بر این باید ایستاد تا ایران بر نگین فردای آن ساخته شود و نه در دیروز اسیر دست سلطنت یا دیانت و یا هر دو باهم.
بهزاد کریمی
21 بهمن 1397 برابر با 10 فوریه 2019
نظر شما پس از بازبینی توسط مدير سايت منتشر خواهد شد
