قشقایی‌ها: ایل یا قوم؟

چندی است که بین تحصیلکردگان و سالخوردگان قشقایی بحثی در گرفته است که : ما کی هستیم؟ ایل هستیم یا قوم؟ و آقای یونسی )مشاور رئیس جمهور در مورد اقوام و ملیت ها )در دولت تدبیر و امید، گویا هنوز نمی داند که با قشقایی ها چه سیاستی باید در پیش بگیرند.! که” اگر قشقایی ها را ایل بدانیم میبایست به آنها به صورت بخشی از عشایر نگاه کنیم و خدمات عشایری بدهیم و اگر قشقایی ها را قوم بدانیم، سیاست دیگری باید اتخاذ کنیم”.!

آقای یونسی سیاستمداری کار کشته است که از دهلیزهای امنیتی سیاست ۳۵ ساله ایران به سلامت گذشته است و در کابینه آقای محمد خاتمی هم خوشنام بیرون آمده است. ایشان نسبت به خواست های اقوام ایرانی آشناست .ترک ها را کورد ها را بلوچ ها را ترکمن ها را و بختیاری ها را خوب می شناسد ودر مورد تاریخ قشقایی ها و خدمات فرهنگی و مقاومت آنها در برابردست اندازی انگلیسی ها به جنوب ایران آگاه است . و نیز از سیاست های تبعیض آلود و امنیتی همه جانبه ای که نسبت به این اقوام اعمال شده ، با خبر است. .

ایشان خوب می دانند که در35 سال گذشته قشقایی ها، اگاهانه از صحنه سیاسی ایران حذف شده بودند. نه نماینده مستقیمی در مجلس داشتند و نه وزیری ونه وکیلی. نه در مجلس خبرگان ونه در شورای قضایی و نه در سیستم های عریض و طویل دانشگاهی و آموزش و پرورش هیچ فردی از قشقایی ها حضور نداشته است. هر صدایی هم که به فریاد رسیده، یا به زندان رفته یا فراری شده و یا به دار آویخته شده.

در سپهر فرهنگی و زبان مادری و موسیقی هم حتی یک قدم ابتدایی هم برداشته نشد. برای مثال نه رادیویی نه روزنامه ای ونه یک خانه فرهنگی . گویی ملیون ها قشقایی ایرانی به همان مختصر کوچ نشینانی خلاصه می شدند که هنوز از فرط ناچاری به زندگی پر مشقت شبانی روزگار می گذرانند . گاهگاهی تانکر آبی – چند تایی کیسه آردو کمک های تعاونی عشایری و چند مدرسه عشایری و هر از چندی سر کشی های بهداشتی و دیگر هیچ. اما تا بخواهی سپاه عشایر و بسیج عشایری ، چاق و چله تر شده اندو قدرت شان فزونی یافته و تا پستوهای خانه های عشایری سرک کشیده اند.

در ۳۵ سال گذشته ساخت جامعه و معیشتی ایلی قشقایی ها در هم پیچیده شده و ملیونها دامدار و کشاورز تولید کننده قشقایی به شهر ها و شهرک ها روی آورده اند و در حاشیه شهر ها و شهرک ها ساکن شده اندو به مصرف کننده بنجول های چینی تبدیل شده اند. . برای وارد شدن به جامعه شهری واستفاده از مختصر امکانات موجود ، و تنازع بقا تلاش مضاعف کردند تا گوشه ای دنج سکنی گزینند تا لااقل بچه هایشان را به تحصیل بفرستند. سال های اولیه تحصیل در مدارس روستا و شهر برای فرزندان ترک زبان آنها با فشارهای روحی و گاهی با افت تحصیلی و عدم توانایی لازم در رقابت با همسالان شهری خود همراه بود. همکلاسی های آنها فقط به لحاظ دانستن زبان فارسی و آشنایی به رموز فرهنگ مسلط، بسیار راحت تر از امکانات ویژه زبان برتر و زبان حاکم برخوردار بودند.اما برای فرزندان قشقایی ، گذراندن مدارج تحصیلی و به دانشگاه رفتن و جذب بازار کار شدن بسیارپیچیده ترو گاهی امکان نا پذیر تر بود . یا باید به طور استثنایی باهوش بود و یا این که دست و دلی در رانت های موجود داشت.



کوچ قشقایی‌ها ( دیروز) نقاشی از: پرویز کلانتری

در حال حاضر حدود ۸۰ تا ۹۰ درصد جمعیت چند ملیونی قشقایی ها ساکن شده اند و دیگر زندگی شبانی و کوچروی را کنار گذاشته اند . ساختمان ایلی و اداره سنتی ایلی هم به تاریخ پیوسته و قدرت سیاسی و نظامی انها هم متلاشی شده. زمین ها – قشلاق ها و ییلاقها و محیط طبیعی و زیستی آنها هم در اثر تحولات ۳۵ ساله اخیرنیز ازهم پاشیده شده است . نه از کنفداراسیون قشقایی ها خبری هست و نه از نظام طایفه ای و روابط منسجم ایلی قشقایی ها. از نطام سنتی ایلی و شیوه تولید و امرار معاش از طریق دامداری گذشته اند ودر دوره گذار از زندگی ایلی به زندگی شهروندی اند گرچه هنوز به مقصد نرسیده اند. بنابراین دیگر ایلاتی نیستند گرچه کاملا شهری هم نشده اند . و به قول معروف ” سر با سکندر و دل به دارا دارند” از نظر احساسی و هویتی قشقایی اند و لی از نظر زندگی واقعی روزانه ، روستایی و یا شهری اند.

انچه که هنوز قشقایی ها را به هم پیوند می دهد و برای انها تبار و هویت متفاوت می سازد همان ویژگی هایی هستند که از یک توده مردم مشابه یک قوم(Ethnic ) می سازند: زبان مشترک – تاریخ مشترک- تبار قومی مشترک- تجربه زندگی مشترک –موسیقی مشترک و لباس و مراسم و آداب وسنن مشترک و زیستگاه مشترک است که به بخشی از مردم هویت قومی می دهد. مثل قوم کورد، ترک ، بلوچ، ترکمن و بختیاری وغیره. سوال این است که آیا قشقایی ها نیز به این هویت قومی رسیده اند و تعریف مشخصی هم برای قومیت خود دارند و یا این که هنوزدر ایلاتی بودن و قوم بودن خود در نوسان هستند؟ گرچه این توده عظیم انسانی پراکنده اند و در استان های مختلفی ساکنند ولی چنان مشترکات فرهنگی تاریخی ریشه داری را در ذهن و زندگی روزانه خود حمل می کنند که حل شدن آنها در فرهنگ های دیگر مشکل و گاهی بنظر ناممکن می شوند.

هنوز هیچ آمار دقیقی از قشقایی های ساکن شده در فارس و اصفهان و خوزستان و کرمان در دست نداریم و هیچ تحقیق میدانی مبتنی بر شیوه های علمی هم در دست نیست تا با اتکا بر آنها در مورد ساخت ایلی و یا قومی این توده عظیم انسانی قضاوت کنیم. به قول زنده یاد بهمن بیگی (در گفتگوی خود با خانم تامپسون رییس انجمن ایران و آمریکا در سال ۱۳۵۴) ” اگر دولت بخواهد چیزی به قشقایی ها بدهد ، جمعیت آنها ۴ ملیون است و اما اگر بخواهد چیزی بگیرد ، جمعیت قشقایی ها فقط یک ملیون می شود” اما تعداد وب سایت هاو وب لاگ های قشقایی ها که عمدتا اعضاه قشقایی دارند وتنوع گروه های متعدد و خود جوش جوانان و دانشجویان- معلمان و نویسندگان وهنر مندان قشقایی گواه این است که این توده چند ملیونی پراکنده ازهم، به دنبال یافتن ریشه های خود و احیاه زبان و فرهنگ مشترک خود هستند وبرای یافتن هویت خود و معنا دادن به خود ، گاهی به قبیله گرایی و طایفه گرایی افراطی چنگ می اندازند و و گاهی هم با بزرگ کردن غیر واقعی شخصیت های سیاسی و فرهنگی خود دلخوش می شوند……

هنوز به درستی نمی توان نظر داد که آیا قشقایی ها به این باور عمومی رسیده اند که در حکومت جمهوری اسلامی با آنها چون شهر وندان فارس برخورد شده است یا خیر ؟ وآیا درعمل، دارای حقوق مساوی شهروندی با شیرازی ها واصفهانی و یا جهرمی ها هستند یا خیر؟ و آیا میزان بی سوادی و کم سوادی بین قشقایی ها، در مقام مقایسه با سایر شهروندان تفاوت چشمگیری وجود دارد یا خیر؟همین پرسش در مورد زنان قشقایی نیز مطرح است. چه درصدی از دختران قشقایی با سوادند و جه درصدی به دانشگاه ها و مراکز علمی راه یافته اند و چه درصدی از فارغ التحصیلان قشقایی توانسته اند بدون تبعیض جذب بازار کار شوند و یا ازهزاران هزار بورسیه های تحصیلی مملکتی سهمی داشته باشند ؟ یا ازشهر های قشقایی نشین چند نماینده قشقایی به مجلس رفته اند ؟ قشقایی های وابسته به جناح های حکومتی را نمی گویم. . چند تا از مسئولان درجه یک استان از قشقایی ها هستند ؟ در ۳۵ سال گذشته، چند تا مدیر کل آموزش و پرورش و چند تا رئیس دانشگاه و چندتا استاندار و حتی فرمان دار از قشقایی ها انتخاب شده اند؟ و آیا قشقایی ها توانسته اند در اداره امور روزانه و جمعی خود نقش موثری داشته باشند یا خیر؟

اگر بگویند که آدم هایی دراین درجه از صلاحیت نداشته اند، که فابل قبول نیست . چرا نداشته اند و جرا در 35 سال گذشته تربیت نشده اند؟ پس تبعیض تلخی در فرصت های موجود جامعه بوده است که حدود 3 ملیون قشقایی ایرانی نتوانسته اند حتی یک نماینده واقعی از خودشان در مجلس جمهوری اسلامی داشته باشند .چرا در زمان قاجار ها و پهلوی ها داشته اند و حالا ندارند؟ در صورتی که قانون اساسی جمهوری اسلامی تصریح می کند که ” ۱۵۰ هزار نفر ساکن یک منطقه حق انتخاب یک نماینده در مجلس را دارند.

درپاسخ به چنین تبعیض آشکار، ممکن است دلیل بیاورند که خیر . دشمنان و معاندین این حرف ها را می زنند . همه امکانات فراهم بوده و قشقایی ها نخواسته اند و یا نتوانسته اند به این صلاحیت ها برسند تا مصدر امور مملکتی و حتی مسئول اجرایی مناطق خودشان باشند. در جواب چنین استدلال غیر واقعی از یک تجربه استفاده می کنم و تبیعیض های ساختاری را در حکومت جمهوری اسلامی نشان می دهم.

یک استاد جوان دانشگاه در کلاس خود دست به یک آزمایش ساده ولی بسیار تکان دهنده زد .این استاد جوان به تمام دانشجویان خود (دختر و پسر- ترک و تاجیک) یک برگ کاغذ مشابه داد و از آنها خواست که کاغذ را به هر شکلی که می خواهند مچاله کنند. آنگاه سطل خالی را در جلو کلاس نزذیک میز خودش قرار داد و تک تک از دانشجویان ردیف اول تا ردیف هفتم خواست تا کاغذ مچاله شده خودشان را به درون سطل اشغال بیندازند. و هرکس که موفق بشود کاغذ خود را به سطل اشغال بیندازد جایزه بگیرد. خب معلوم است که دانشجویان ردیف اول ودوم و حتی سوم شانس موفقیت بیشتری خواهند داشت و بهتر می توانند کاغذ مچاله شده را به درون اشغال بیندازند چرا که به هدف نزدیکترند. و ردیف های آخر موفق نشوند.

استاد با کمال خونسردی جایزه ها را بین دانشچویان ردیف اول و دوم و تعدادی از ردیف سوم تقسیم کرد . باقی دانشجویان که در ردیف های آخر نشسته بودند، به اعتراض برخاستند که ردیف های اول و دوم به سطل اشغال نزدیک تر بودند و طبیعتا بیشتر امتیاز می گیرند و این آزمایش عادلانه نیست.

استاد جوان با لحنی مطمئن پاسخ داد که اعتراض شما بجاست . ببینید جامعه ای که شما در آن زندگی می کنید امکانات را به همین شکل غیر عادلانه در اختیار گروه ها می گذارد . گروهی دارای حق ویژه هستند که در صف اول نشسته اند و گروهی از این حق فرسنگها فاصله دارند و هرچه تلاش می کنند نمی رسند . این حقوق ویژه برای گروه های خاص و تبعیض برای گروه های دیگر ساختاری است و حتی صاحبان حق ویژه خود به درستی نمی دانند که از چنین حقوق ویژه ای استفاده می کنند.و به غلط فکر می کنند که با هوش ترند.!!!

حالا در مورد ما قشقایی ها و بلوچ ها و کورد ها هم همین طور است . البته که فارس های شیعه در ردیف جلو نشسته اند و از مواهب زبان رسمی ، مذهب رسمی، مدارس رسمی و دانشگاه های رسمی به شکلی ساختاری بهره مندند و حتی خودشان هم متوجه نیستند که ار حقوق نا عادلانه ای برخوردارند و تمام موفقیت ها و مدارج به دست آمده را به حساب سخت کوشی و تحصیلکرده بودن خود می گذارند و تازه بیشتر و بیشتر برای خودشان حقوق ویژه دست و پا می کنند واین حقوق را در خانواده های خود هم موروثی میکنند یک نگاه ساده به ترکیب بورسیه های دولت ایران در زمان احمدی نژاد بیندازید تا ببینید از این موهبت باد آورده چند تا بلوچ چند تا کورد چندتا ترکمن و چندتا قشقایی نصیب برده اند؟ با کمی انصاف و با کمی اندیشیدن می توان ، تبعیض آموزشی – تبعیض زبانی- تبعیض جنسیتی – تبعیض قومی و حتی تبعیض استانی را با گوشت و پوست خودتان لمس کنید و اگر منصف باشید ، این تبعیض های ساختاری را غیر عادلانه بدانید.

چند پیشنهاد

یک ضرب المثل قشقایی می گوید ( بالوغی هر زامان سودان توتانگ تازادور)

یعنی ماهی را هر وقت که از آب بگیرید تازه است.

اکنون که خوشبختانه حجت الاسلام یونسی وهمکاران ایشان در سازمان امور عشایر و سازمان اقوام و ملیت ها علاقمند هستندکه در مورد قشقایی ها بیشتر بدانند تا بهتر به در خواست های آنها جواب بدهند ، چند پیشنهادعملی مطرح می شود که شاید راهگشا باشند .
۱. از تعدادی از فرهیختگان قشقایی و غیر قشقایی که به تاریخ و جامعه شناسی و امار آشنایی دارند دعوت کنند و با یک مطالعه میدانی حساب شده و آماری از قشقایی های استان های مختلف نمونه گیری آماری کرده و آز آنها( مرد-زن-جوان-سالخورده-بی سواد-باسواد –کوچرو-ساکن شده وحتی خارج رفته…) بخواهند تا ( خودشان را تعریف کنند) که آیا احساس می کنند هنوز ایلاتی اند و یا دارای ویژگی های قومی اند ؟ و سوال دیگر این باشد که آیا جمهوری اسلامی در 35 سال گذشته فرهنگ – زبان و شیوه زندگی و تعلقات قومی آنها را به رسمیت شناخته و از حقوق یک ایرانی به طور مساوی برخوردار بوده اند یا خیر؟

۲.بخشی از پرسشنامه شامل پرسشهایی باشد تا افراد مورد مطالعه به راحتی بتوانند در خواست های خود را از دولت تدبیر و امید ، به ترتیب اولویت( 1و2و3و4و5) بیان کنند. برای مثال سوالات می توانند در رابطه به در خواست ها و نیاز های زیر باشند.

الف- نیاز به ایستگاه تلویریونی برای قشقایی ها

ب- حق امتیاز یک هفته نامه با دو زبان (فارسی و ترکی قشقایی) برای اخبار و مسایل فرهنگی و عمومی قشقایی ها

پ- ایجاد یک خانه فرهنگ و موسیقی در جهت آموزش و حفظ میراث فر هنگی قشقایی ها با بودجه معین از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

ج- سرو سامان دادن به ایل راهها ی مناطق عشایری و مشخص کردن محدوده چراگاههاو مراتع برای کوچندگان قشقایی

د- باز پس دادن مدارس – آزمایشگاهها، کتابخانه ها و تاسیسات آموزش عشایر به خانه فرهنگ قشقایی ها جهت استفاده فرزندان قشقایی ها

د- به رسمیت شناختن حق انتخاب شدن و حق انتخاب کردن نمایندگان قشقایی در شهرهای قشقایی نشین بر اساس هر ۱۵۰ هزار نفر یک نماینده.

و شاید در خواست های دیگر .

.این در خواست ها هم عملی هستند و هم عدالتمندانه و شاید هم امیدوار کننده و. مدبرانه..

سیز ساغ منده سالامت.

نقل از : زمانه