خیل بیشمار گدایان در سرزمین آقازاده ها

جامعه بشری از آغاز تاکنون همواره با تقسیم ناعادلانه ثروت و بیعدالتی روبرو بوده است و از اینرو نتایج فاجعه بار و رنج آوری را برای تهیدستان و افراد کم درآمد ببار آورده است، یکی از پیامدهای فقدان عدالت اجتماعی رواج پدیده حقارت بار گدائی یا تکدی گری است. در سرزمین محنت زده ما مردم میهن مان هر روز در هر خیابان و کوی و برزن و در هر مکان و هر زمان با چهره های فلاکت زده و ژنده پوشی از زن و مرد پیر و جوان و کودک روبرو میشوند که عاجزانه و با التماس و اصرار و دعا تقاضای کمک دارند و فضای استبداد زده جامعه را رنجبارتر و غیرقابل تحمل تر میسازند.
تعریف گدائی :گدائی یکی از دیرینه ترین آسیب ها و دردهای اجتماعی است که با عناوین، متکدی، فقیر، مسکین، عاجز و دریوزه نامیده میشود که با توسل به شیوه های گوناگون برای جلب ترحم و همدردی مردم بتوانند حداقل هزینه های زندگی خود را از راه در خواست کمک مالی از مردم تامین کنند، میزان جمعیت متکدیان در هر جامعه ای با گسترش عدالت اجتماعی در آن جامعه ارتباط دارد.
علل و عوامل گدائی
۱-معلولیت ذهنی و جسمی، معلولین ذهن و جسمی که تحت پوشش کمیته های امداد و دیگر نهادهای کمک رسانی نیستند و قادر به کار کردن نمی باشند و در خانواده های فقیر و کم در آمد زندگی می کنند ناچار به حرفه گدائی روی میآورند مانند نابینایان یا ناقص العضوها و فلج ها که با نمایش اندام ناقص خود ترحم مردم را برای کمک مالی جلب می کنند.
۲- معتادان: معتادانی که در باندهای تولید و توزیع مواد مخدر عضویت ندارند و با توجه به وضع ظاهری و جسمی خود امکان کاریابی ندارند برای تامین هزنیه مصرف مواد مخدر به گدائی روی میآورند
۳- سالمندان: سالمندانی که در دوران جوانی و میانسالی هزنیه های زندگی خود و خانواده را از طریق حرفه هائی مانند باربری ،عملگی و دستفروشی بدست آورده اند، در سنین کهولت دیگر قادر بانجام آن کارها نیستند و چون تحت پوشش بیمه های بازنشستگی و بنیادهای امداد نیستند پس از سالها کار طاقت فرسا و نداشتن هیچگونه اندوخته ای با تنی فرسوده و روحیه ای تحقیر شده، دست نیاز به سوی مردم دراز میکنند .
۴- قهر طبیعت: وقوع حوادث طبیعی مانند زلزله، سیل و خشکسالی که باعث از بین رفتن امکانات اقشار کم در آمد می شود و حتی در بعضی موارد برخی خانواده ها را از هستی ساقط می کند، برخی از این آسیب دیدگان احتمالاً به خیل عظیم متکدیان می پیوندند.
۵- مهاجرت: در سالیان اخیر سیل مهاجرت از روستاها و شهر های کوچک به تهران و دیگر شهر های بزرگ افزایش یافته است، برخی از مهاجرین که امکان کار کردن ندارند به گدائی روی میآورند
۶- موروثی بودن: درمیان بعضی خانواده ها و یا اقشار خاص تکدی گری به شکل موروثی ادامه می یابد و افراد آموزش لازم را از اعضای خانواده فرا میگیرند مانند کولی ها که شاخص ترین این اقشار هستند، زیرا در میان آنان گدائی امری نابهنجار نیست و بعنوان یک شغل پذیرفته شده است.
ویژگی های مکانی و زمانی گدائی : انتخاب مکان برای گدایان از اولویت برخوردار است و مکانها را بر اساس تجربه و ازدحام جمعیت انتخاب می کنند. مهمترین و مناسبترین این مکانها عبارتند از
الف: گورستان: در گورستان ها احساسات عاطفی و همدردی مردم تشدید میشود و از اینرو به متکدیان کمک بیشتری میکنند.
ب: امامزاده ها: باورمندان که برای زیارت به امامزاده ها میروند، بعنوان صدقه و ثواب به گدایان کمک می کنند، شهرهای مذهبی قم و مشهد بیشترین متکدیان را به نسبت جمعیت در ایران دارا هستند. زنده یاد مهدی اخوان ثالث چهارپاره ای در این مورد سروده است که گویای ازدحام گدایان در مشهد میباشد.
ری دماوندی دارد همدان الوندی
اصفهان رودی و شیراز صفائی دارد
شهر ما از برکت امامی که در اوست
هر قدم عاجز و آخوند و گدائی دارد.
شهر مشهد دارای دو میلیون و نهصد هزار جمعیت است که طبق آمار دولتی نهصد هزار حاشیه نشین دارد در حالیکه ثروت آستان قدس رضوی بالغ بر ۷۷۰ میلیارد دلار میباشد.
ج: مکانهای پر رفت و آمد مانند چهارراهها، خیابانهای شلوغ دهنه بازارها، پاساژها، ترمینالهای مسافربری و ورودی فروشگاههای بزرگ محل تجمع و تمرکز گدایان است.
د:مهاجرت به شهرها براساس موقعیت آب و هوا: برخی گدایان حرفه ای و با تجربه در زمستانها به شهر های گرمسیری کوچ می کنند. زیرا گردشگران بیشتری به این شهرها مسافرت می کنند و بعلت شرایط آب و هوا نیازی به سرپناه نیست.
ه: مراجعه به منازل، فروشگاههای کوچک و شرکتها
زمانهای مناسب: زمان هم در حرفه تکدی گری نقش مهمی در کسب درآمد دارد. مانند ایام سوگواری، جشنها و عروسی ها و شب های جمعه، روزهای عید که مردم بذل و بخشش بیشتری نسبت به متکدیان دارند.
انواع گدائی: گدایان بر اساس تجربه و آموزش خود افزون بر تقاضای کمک بطور مستقیم، به شیوه های دیگری نیز مانند، پاک کردن شیشه اتومبیل یا گل فروشی و یا استفاده از کودکان ژنده پوش و نیمه بیهوش نیز متوسل میشوند.
سودجویی از حرفه گدائی: در سالیان اخیر به علت بیکاری و تورم و فروریزی ارزشهای اخلاقی برخی از بزهکاران و لمپن ها با شیوه های غیرمتعارف و غیراخلاقی کسب درآمد می کنند، یکی از این شیوه ها استفاده از حرفه گدائی است. در شهرهای بزرگ ایران باندهائی وجود دارد که گدایان بویژه کودکان بی سرپرست را اجیر می کنند. این باندها که بسیار با تجربه هستند مکانها و زمانها را برای اعضای خود تعیین می کنند و بیشترین میزان درآمد آنانرا تصاحب می کنند و کوچکترین تخلف و نافرمانی را با خشونت پاسخ میدهند. برخی از باندهای مواد مخدر نیز در پوشش گدائی به فروش مواد مخدر میپردازند.
برخی خانواده های فقیر یا معتاد فرزند خردسال خود را به باندهای گدائی اجاره میدهند و این کودکان قربانی را معتاد می کنند تا هنگام گدائی همیشه خواب آلوده باشند و ترحم عابرین را جلب کنند.
نهادهای مبارزه با گدائی: در سال ۱۳۲۸ برای اولین مکانی برای جمع آوری گدایان توسط شهرداریهای شهر های بزرگ تاسیس شد که نوانخانه نامیده میشد و هزینه آن از افزایش یک ریال بر هر کیلو قند و شکر تامین میشد و بتدریح کارگاهائی جمیت آموزش گدایان در نوانخانه ها مانند آهنگری، نجاری، حصیربافی و قالیبافی ایجاد گردید، هر چند این نوانخانه ها بخش ناچیزی از متکدیان را در بر میگرفت اما تا حدودی موثر بود و آموزشها مفید واقع شد. زنده یاد غلامحسین ساعدی در یکی از آثارش به زندگی گدایان در این نوانخانه ها اشاره کرده است. این نوانخانه ها درسال ۱۳۴۷ تعطیل گردید.
پس از استقرار جمهوری اسلامی به علت عدم توجه به وضعیت متکدیان و افزایش بیکاری و تورم، جمعیت متکدیان رو به فزونی نهاد. در سال ۱۳۶۰ ستادی در نخست وزیری جهت پیدا کردن راه حل برای معضل متکدیان تشکیل شد که بی نتیجه ماند و خیل عظیم گدایان در جامعه بحال خود رها شدند. در سال 78 شهرداری ها موظف به شناسایی و گردآوری گدایان شدند که به علت نداشتن بودجه کافی و برنامه ریزی صحیح باز هم بی نتیجه ماند. طبق آمار سال ۷۹ در شهر تهران ۲۲۹۳۸ متکدی شناسایی شد که ۱۵ درصد آنان زن بودند و درآمد آنان از روزی ۵ هزار تا ۲۰هزار تومان بود، و سن آنان از ۱۵ سال تا ۸۰ سال بود. از جمعیت گدایان رو به افزایش ایران هیچگونه آماری در دست نیست.
تکدی از نظر اسلام : تکدی گری از نظر اسلام مانعی ندارد بشرطی که دریافت کمک همراه با سماجت نباشد و صاحبان ثروت را ترغیب به سیر نمودن فقرا و دادن صدقه می کند، در استفتائی که از آقای خامنه ای درباره گدائی شده بود، ایشان در پاسخ فتوا دادند که اگر این عمل ترویج دروغ، بیکاری و تخلف از قانون باشد باید از آن اجتناب شود. اما ثروتمندان را تشویق به صدقه کمک می کند و هیچگونه رهنمودی در جهت ریشه کن کردن این حرفه حقارت بار ندارند. اجرای عدالت اجتماعی و کارآفرینی و حمایت از بیکاران و اقشار آسیب پذیر جامعه و بیمه های درمانی و از کار افتادگی و مبارزه با فقر و فساد، وظیفه نظام حاکم بر جامعه است، وجود فقر و تکدی گری یکی از شاخص هایی است که نشانگر احساس مسئولیت نظام در برابر زندگی شهروندان است.
کشور ما از امکانات مالی و ثروتهای بیکران برخوردار است اما سیاستهای اقتصادی رژیم فاقد برنامه ای مشخص برای فقرزدائی است و چشم اندازی هم برای حل مشکل فقر وجود ندارد. با تمام دردها و رنج هائی که مردم متحمل میشوند اما خصلت های انسانی و همنوعدوستانه خود را از دست نداده اند و با تشکیل نهادهای کمک رسانی در حد توان خود به آسیب دیده های جامعه یاری میرسانند. صدها نهاد غیردولتی(NGO) کمک به بیماران سرطانی و خانواده های زندانیان در ایران وجود دارند.
در مورد جمع آوری و ایجاد شغل برای گدایان میتوان مردم تبریز را الگو قرار داد. مردم آگاه و انساندوست تبریز با تشکیل نهادهائی گدایان شهر را جمع آوری کرده و آنانرا اسکان داده اند و برای برخی از آنان که توان کار کردن دارند، ایجاد شغل کرده اند و هزینه این کار انسانی را از طریق کاستن از بودجه های اضافی در جشنها و مهمانیها تامین می کنند. امید است این حرکت انسان ساز مردم تبریز که صدها همشهری خود را از این شغل حقارت بار رهائی بخشده اند الگوی دیگر شهرها قرار گیرد.
یداله بلدی