آیا دولت باید همه‌ی کارها را انجام دهد؟

اگر به یک نفر یک ماهی بدهی، یک روز سیرش می کنی،
دو ماهی به او بدهی، دو روز سیرش می کنی.
اگر به او ماهی‌گیری بیاموزی، یک عمر سیر خواهد شد.
ضرب‌المثل چینی

جستارگشائی
آیا باید برای انجام هر کاری منتظر دولت شد؟ آیا در کشورهائی که جامعه مرفه ساختند، همه قدم‌ها دولت برداشت؟
پشت هر جامعه مرفه‌ئی مردمی سخت‌کوش، سازنده، مبتکر و فداکار خوابیده است. هیچ جامعه‌ی مرفه‌ئی بدون کار سخت شهروندان ساخته نشده است. مسلمن هیچ دولتی هر چند خیرخواه و با امکانات وسیع، به تنهائی قادر به ساختن جامعه رفاه برای یک ملت نیست. تنها یک ملت خودش با کمک و هماهنگی با دولت قادر به ساختن جامعه رفاه، آسایش، آرامش و فراوانی است.
چه اشکال دارد دارد اگر والدین بچه‌های یک مدرسه دور هم جمع شوند و دست بالا بزنند، برنامه ریزی کنند، بودجه اختصاص دهند و مدرسه کودکان خود را تعمیر کنند؟ شرکت در پروژه‌های کوچک سازندگی نه تنها نتیجه سریع و مستقیم و بهبودبخش دارد، ما را از یک مردم منفعل و منتظر و چشم‌براه برای کمک، به مردم سازنده، مبتکر و مستقل تبدیل می کند. بیائید خود را از مردمی منفعل و مصرف کننده به مردمی مبتکر، سازنده و مشکل‌گشا برکشیم!
سرکوبی نیروهای سیاسی از سوی جمهوری اسلامی در سالهای ۱۳۶۰، مرا مجبور به مهاجرت کرد. بعد از پیمودن راهی دراز در سوئد مسکن گزیدم. پسر و دو دخترم در مدارس سوئد درس خواندند، کلاس‌های شنا، پاتیناژ و موسیقی رفتند. از این راه با سیستم آموزشی و برنامه‌های مدارس و مهدکودک‌ها و کلاس‌های آموزشی سوئد آشنا شدم. هر چند بخش عمده سرمایه‌گذاری از سوی دولت و یا کمون [شهرداری خودمختار] است، ولی کیفیت بالای این آموزش‌ها مدیون تلاش و سرمایه‌گذاری مادی و معنوی پدران و مادرانِ دانش‌آموزان، به ویژه مادران است. خانم دکتر متخصص قلب جارو به دست می گیرد و در نظافت بزرگ سالانه مدرسه شرکت می‌کند. خانم مهندس شیمی کارشناس پولیمر پشت اجاق می‌ایستد و لقمه می‌فروشد تا سفر تیم فوتبال دانش‌آموزان را تامین کند. آقای اقتصاددان، رئیس شرکت همه‌ی مهارت مدیریت خودش را بکار می بندد تا شانسی‌های مدرسه را در خیابان و محل کارش بفروشد تا مدرسه بتواند از پول آن بلندگوی سالن ورزش را عوض کند. خانم نوازنده ویولن اپرای شهر کیکی را که خودش پخته در بازار کریسمس مدرسه می‌فروشد تا اردوی تابستان امسال را تامین مالی کند. خانم ریاضیدان، استاد دانشگاه هر هفته، ساعت‌ها وقت خودش را صرف برنامه ریزی و سازمان‌دادن بازی‌های تیم فوتبال و ژیمناسیک مدرسه می‌کند. واین تلاش‌ها و این توجه به مدارس سوئد کیفیتی ویژه می‌دهد.
آنچه می‌خواهم تاکید کنم این است که همه کار سازندگی و بالابردن کیفیت را نباید فقط از دولت انتظار داشت. هیچ دولتی، بدون کمک همه‌جانبه مردم قادر به ساختن جامعه رفاه، آسایش و آرامش نیست. جامعه رفاه چون سوئد، آلمان، سوئیس و دیگر کشورهای اروپائی، حاصل کار دسته‌جمعی، تلاش، برنامه‌ریزی، خلاقیت و ابکار مردم این کشورهاست.
بر داشت پدروار از دولت که باید دست مردم، این کودک نابالغ را، در هر کاری بگیرد، حتی خانه آنها را جارو کند، برداشتی مخرب و منفعل‌ساز است. دولت در هیچ کشوری به تنهائی رفاه همگانی را نساخت. در نهایت، کار به دست آفریننده مردم انجام شده است. مردم آلمان کشورشان را که در جنگ جهانی دوم با خاک یکسان شده بود، در عرض پنج سال ساختند.
دولت در هیچ کجای دنیا همه کارها را انجام نمی دهد. دولت نه تنها بدون مردم هیچ قانونیت ندارد، دولت بدون مردم هیچ قدرتی هم ندارد. در نهایت مردم هر کشور هستند که با متشکل کردن خود در سازمانها و نهادهای محلی، ملی و مدنی، مناسب برای هر امری، کشور خود را می سازند.

حق و وظیفه دولت
آیا دادن پول نفت به دست مردم خدمت به مردم است یا خیانت به آنها؟ یک نمونه تاریخی، کمک بزرگی به درک این مسئله می کند. وقتی عرب های گرسنه و تازه مسلمان در زمان خلافت عمر به ایوان مداین دست یافتند، غنائم بسیار به چنگ آنها افتاد از آن میان فرش بارگاه مداین موسوم به بهارستان كسرى که قالى بزرگى بود كه بيش از ۳۵۰ متر طول داشت و قالیبافان ايرانى، آن را از ابريشم و گلابتون و تارهاى طلا و نقره بافته بودند. تازیان این قالى نفيس را پاره پاره کرده و بر جهاز شتر و زین اسب گذاشتند.
حکایت کهنه مسلمانان جمهوری اسلامی شباهتی زیادی با این اقدام پیشکوتانشان نومسلمانشان دارد. آنها پول نفت را که می توان با آن زیرساخت مورد نیاز کشور را ساخت را به مبالغ کوچک تبدیل کرده و به شهروندان می‌دهند. در پیروی کامل با خط عوامفریبانه خمینی در دوران تبلیغات انقلابی، و خوار شمردن اقدامات اقتصادی، دولت با این کار از یک سوی عوامفریبانه مردم را به دولت وابسته می کند و از سوی دیگر از وظیفه دشوار بکارگیری این سرمایه بزرگ در بنای زیرساخت جامعه می‌گریزد. و از کاری که را باید بکند سرباز می‌زند: ساختن کارخانه، زیرساخت های لازم برای ارتباطات، صنعت و کشاورزی و دامداری، نجات محیط زیست و آب و خاک و جنگل رو به نابودی، کارآفرینی برای میلیون‌ها بیکار، گسترش و بالا بردن کیفیت آموزش و پرورش و دانشگاه‌ها، سیستم بانکی، زیرساخت ارتباطات و اینترنت، امنیت کشور، گسترش و تقویت حقوق شهروندی، بهبود سلامت و بهداشت مردم و ارتقای کرامت انسان.
دولت به خودی خود هیچ قانونیت و قدرتی ندارد. نه تنها قانونیت دولت از مردم است، قدرت او نیز از مردم ناشی می‌شود. انتظار اینکه دولت چون پدری دلسوز همه کارهای فرزند نابالغ و ناتوان خود، مردم را، انجام دهد، انتظاری بی‌جا و ناسازنده و کنش‌پرهیز است. مردم باید آنچه در توان دارند و هر آنچه قادرند با همیاری و همفکری همدیگر انجام دهند، نباید دریغ کرد و چشم به آسمان و یا چشم به دولت داشتت. تا مردم دست در دست هم ندهند و آستین بالا نزنند، قادرترین و دلسوزترین دولت با وسیع‌ترین امکانات نیز کاری از پیش نمی برد.

حق و وظیفه مردم
همیشه حق و وظیفه باید در یک تعادل دادگرانه قرار گیرد. هرگونه تاکید یک سویه بر حق توده‌ها و وظیفه دولت یک عوام فریبی دغلکارانه است. اگر سازندگی، ابتکار، خلاقیت و تلاش در جنبش‌های عام‌المنفعه در بدنه جامعه ارزش، افتخار و عادت نشود، اگر مردم برای ساختن جامعه خود، شهر خود، روستای خود، محل کار خود، مدرسه فرزندانشان و خانه خود تمامی نیروی مادی و معنوی لایزال و پرشکوه خود را به کار نگیرند، از دست خدمتگزارترین دولت هم کاری بر نمی آید. تاریخ رفاه کشورها، تاریخ سازندگی، تاریخ کار سخت و پیگیر و مدام، تاریخ خلاقیت، تاریخ تلاش جمعی و تاریخ فداکاری است.
مردم باید همه کارهائی که در توان آنهاست، انجام دهند. تنها کارهائی که امکان مالی ندارند و یا قادر به اجرای آن نیستند از دولت انتظار کمک داشته باشند. این همیاری و همگامی فواید زیادی دارد:
مردم را بهم نزدیک می کند.
مردم را به توان، ابتکار و بیکرانی خرد و کار جمعی آشنا می کند.
تمرینی برای رواداری و همگامی و هم‌نوازیِ هماهنگ در ارکستر بزرگ زندگی است.
۱۸ شهریور ۱۳۹۳

احد قربانی دهناری
گوتنبرگ، سوئد
ahad.ghorbani@gmail.com
http://ahad-ghorbani.com/
http://www.facebook.com/ahad.ghorbani.dehari