دگرگونی ها و تحولات اجتماعی و عوامل این تغیرات بنیادین از منظر جامعه شناسی .
ماخذ (1)
به قلم : کاظم رنجبر ، دکتر درجامعه شناسی سیاسی .
بخش سوم - نسخه 1
Kazem.randjbar@yaoo.fr
معرفی عوامل تکنیکی در روند تغیرات بنیادین جوامع بشری .
این تقسیم بندی در بیان و استدلال خود ، بر معیار و میزان وضع تکنولوژی موجود و شناخته شده تکیه دارد ، و از این طریق مراحل مهم تاریخ بشریت و تشکیل جوامع مختلف در ادوار مختلف را شرح و تفسیر می کند . (خوانندگان به این اصل خیلی دقیق توجه بکنند ، که در این جمله بظاهر ساده ، تاریخ بشریت و تشکیل جوامع مختلف در ادوار مختلف شرح و تفسیر می شود . درست در این بحث و تفسیر است که در هر مرحله از رشد عقلی و علمی جامعه ، تحولات و انقلابات فکری علمی نوینی در جوامع بشری رخ میدهد و جامعه را متحول میکند . از اینکه در ایران امروز یک مشت روحانی با اندیشه ها و معیارهای دوران جاهلیت اعراب 1400 سال پیش بنام «دین اسلام » می خواهند جامعه را اداره بکنند ، مسلم است که نه تنها راه خطا میروند ، بلکه در راستای کندن سقوط خود از قدرت و مدیریت کشور را فراهم می سازند .
دو جامعه شناس ذکر شده در بخش های گذشته : Mumford و Janne ، در تشریح و تفسیر خود از کارل مارکس الهام گرفته اند . عامل فن آوری (تکنولوژی ) در تغیر جامعه بشری که توسط این پژوهشگران مورد مطالعه و تفسیر قرار گرفته اند ، گفته های کارل مارکس را بیاد می آورند که گفته است : آسیاب دستی ، دست آورد جامعه ارباب رعیتی است و آسیاب با نیروی محرکه بخار ، متعلق به جامعه سرمایه داری است . ( نقل از کارل مارکس بر گرفته از اثر او : فقر فلسفه )
به عبارت دیگر ، نحوه و روشی که : Mumford و Janne از عوامل تکنلوژی و نقش آن در راستای تغیر و دگر گونی جامعه بشری صحبت می کند ، خیلی به اندیشه های کارل مارکس در بحث : رابطه تولید ، این مفاهیم را توصیف و تفسیر می کند . بطور یکه : : Mumfordچنین می نویسد : بزرگترین سهم و نقل کارل مارکس به عنوان اقتصاد دان و جامعه شناس این است که کارل مارکس به این اصل پی برد : که در هر محله از اختراع و نحوه تولید اقتصادی ، ارزش ها و نقش خود را در تمدن بشری و نقش خود را در تاریخ آن عصر دارند .رابطه نزدیک و همخوانی بین روند فن آوری (پیشرفت تکنولوژی ) و نحوه تولید ، امکان درک مفاهیم عوامل تولید را برای پژوهشگران را آسان می سازد .
بحث و تفسیر در باره نقش عوامل فنی در روند تحولی تاریخ بشریت ، در واقع آسان کردن درک آن بادرنظر گرفتن نقش اختراعات بشر واستفاده از آلات و ابزار ، ماشین ، مواد انرژی زا، مواد اولیه (آهن، زغال سنگ ، نفت ، گاز ، اورانیوم ) شرایط کار و روابط انسانها و نقش آنان در تولید ، کار چندان آسان نیست و نباید به آن کم بها داده شود . به همین جهت وقتیکه ما در باره عوامل تکنیکی را ، در روند تحولات اجتماعی و تمدنی بشریت صحبت میکنیم ، نقش این عوامل در تمدن بشری و روند آن ، جای بسیار مهمی دارند . برای جامعه شناس معروف انگلیسی بنام : انید مومفورد ( Enid Mumford -متولد 1924 –مرگ 2006) متخصص روند تکاملی تکنولوژی و نقش آن در تحولات اجتماعی . : با ظهور جامعه ماشینی و نقش عوامل مادی و شکل فرهنگی جامعه بطور کلی عوض شده اند . تمدن های بشری مستقل نیستند بلکه دست آورد تحولی و تکاملی فرهنگ مو جود می باشند . مومفورد بر این عقیده است که روند تکاملی جامعه از سه مرحله مشخص گذشته است .
1-عصر فن آوری ابتدائی جامعه بشری . عصر پارینه سنگی –L’ere-lithotechnique .
این عصر با اسباب و الات ابتدائی آن عصر مشخص می شود . اقتصاد حاکم در این عصر لزوماً تبادل ضعیف و محدود به تبادل محلی و مورد احتیاج در راستای زندگی و زنده ماندن بود . ساختار اجتماعی مرکب از خانواده و قوم و قبیله بود . روسای قوم و قبیله و سالخوردگان جامعه را اداره می کردند . اندیشه های حاکم در جامعه ، اندیشه های جادوئی و باور به قدرت های ماوراء خلقت بود . در چنین جامعه وابستگی قومی و قبیله ای نقش بسیار مهمی داشتند . بطور خلاصه یک جامعه انسانی آن عصر یک جامعه ابتدائی بود و محیط زیست و فضای جامعه به فضای طبیعت محدود می شد .
2-- عصر انسان فن آور . L’ére anthropotechnique
در این مرحله ، اساسی ترین اختراع فنی در جامعه کشف و استفاده از فلزات برای ساختن آلات و ابزار از یک طرف و استفاده از رابطه برده داری از طرف دیگر ، از خصوصیات این مرحله از تمدن بشری می باشند . در این جامعه برده داری دو نقش دارد. از یک طرف ، اساسی ترین قدرت تولید کننده نیروی کار است . و از طرف دیگر نقش ابزار و آلات فنی را نیز دارد . توسعه این دو عامل یعنی استفاده از فلزات و استفاده از نیروی کار بردگان ، در اقتصاد تاثیر بسزائی می گذارند . این دو عامل امکان تولید بیشتر محصولات کشاورزی را فراهم می آورند که به دنبال خود راه را برای تجارت و داد و ستد محصولات مازاد را فراهم می آورند . توسعه بازرگانی نیز در توسعه راههای ارتباطات و حمل و نقل کالا و وسائل حمل و نقل (ساختن ارابه و گاری چرخدار و استفاده از نیروی حیوان برای کشیدن این ارابه ها و اختراع قایق و کشتی ها باری و حمل و نقل دریائی را به دنبال می آورد .
در این مرحله از تمدن بشری است که به مرور شهر ها در کنار رودخانه های و سواحل دریا ها ظهور پیدا می کنند . (ادامه دارد ) صفحه 34 . روزجمعه 2 ماه مه 2014
به همراه این توسعه اقتصادی و فنی ، سازمان های اداری سیاسی رشد می کنند و حتی از طریق این سازمان ها شهر ها از منظر اداری و سیاسی اداره می شوند ، ودر نهایت دولت ها در ابعاد گسترده امپراطوری در این مرحله در جوامع بشری ظهور پیدا می کنند. به همراه این تحولات اقتصادی و فنی ، اندیشه های متکی بر منطق عقلانیت ، در راستای اداره جامعه ظهور پیدا می کنند . در این مرحله از تحولات اقتصادی جامعه در راستای عقلانیت ، فلسفه (تفکر بر منطق عقلانیت وعلم واقعیت های جهان هستی ) ظهور پیدا مکنند ، و در نهایت اولین امپراطوری ها ظاهر می شوند . اماً با وجود ظهور فلسفه ، اندیشه های حاکم در بطن جامعه ، اندیشه های متکی بر قدرت ماوراء طبیعی ، جادوگری و دینی هستند . اگر چه شهر نشینی بمرور رشد و توسعه پیدا می کنند ولی اکثریت جامعه در روستا ها زندگی می کنند . ولی شهر نشینان نقش مهم در مدیریت سیاسی – اقتصادی دارند .
3- عصر فن آوری ابتدائی –L ère éotechnique
این مرحله فن آوری ابتدائی از منظر علمی در جامعه اروپا از قرن دهم میلادی شروع می شود و تا پایان قرن هیجدهم میلادی ادامه پیدا می کند . در این مرحله است که به مرور زمینه انقلاب صنعتی به مفهوم واقعی آن در این قاره فراهم می شود . این مرحله با سه پیشرفت تکنولوژی در سه زمینه مشخص است . 1- استفاده از نیروی آب و با د از منظر نیروی محرکه (استفاده تکنیکی ) 2- استفاده از نیروی جسمی حیوانات که به مرور جای کارهای بدنی بردگان را می گیرند . 3- اختراع صنعت چاپ . ساعت (محاسبه زمان ) . این دو اختراع (چاپ و ساعت ) تاثیر عمیقی در زندگی اجتماعی گذاشته اند . در این مرحله اگر چه اقتصاد جامعه از منظر تولید ثروت بر محصولات کشاورزی تکیه دارد ، اما سیر سرمایه داری بزرگ متکی بر فعالیت های بازرگانی از مرزها ها گذشته ورشد و توسعه پیدا می کند .
در شهر های بزرگ ، پیشرفت صنایع عامل ظهور صنعتگران و تشکیل سازمان هاب حرفه ای و اولین اتحادیه های کارگران شهری می شوند . در این عصر نظام های حکومتی متکی بر طبقه فئودال وقدرت در دست پادشاهان مستبد و خود کامه هستند .
از منظر پیشرفت علم و دانش ، اندیشه های دینی و الهیات بر اندیشه های فلسفی بر تریت دارند . اما با وجود این جامعه این عصر شاهد پیشرفت اولین شناخت عملی است . و دید علمی از مسائل اجتماعی نیز به مرور ظهور می کنند . با وجود این در طول این مدت اندیشه و افکار حاکم در جامعه ، عمیقا باورهای مذهبی دارند . قدرت کلیسا فعال و خیلی قوی است و این قدرت در دایره اقتصاد و فرهنگ جامعه قدرت انحصاری مطلق را دارد . |(مثل ایران امروز در هزاره سوم میلادی )
4- عصرشروع فن آوری –L ère Paléotechnique
این عصر شروع انقلاب صنعتی را که متخصصین آنرا تاریخ انقلاب اجتماعی و صنعتی می نامند از پایان قرن هیجدهم تا اویل قرن بیستم با این عنوان مشخص می کنند . این عصر ار منظر فنی دست آورد دو عنصر مهم یعنی ترکیب آهن و زغال سنگ است . انرژی این عصر در حقیقت ترکیب زغال سنگ و بخار آب است که بصورت ماشین بخار وارد صنایع این عصر می شود . این انرژی در صنایع حمل و نقل (لکوموتیو بخار ، کشتی های با موتور بخار ) یک انقلاب صنعتی ایجاد می کنند . در این عصر سرمایه داری صنعتی و رقابت این سرمایه داری ، جای سرمایه داری تجاری را می گیرد . البته این سرمایه داری تجاری بود که جاده سرمایه داری صنعتی را هموار میکند .
در این عصر ، شاهد تمرکز طبقه کار گر و توده کارگران حرفه ای در مراکز و محلات شهر های صنعتی هستیم . سازمان های سندیکائی کارگران ، مبارزات طبقاتی را در دفاع از منافع طبقه کارگر را سازماندهی کرده و به راه می اندازند . زیر بنای اقتصادی جامعه بیش از پیش اقتصاد صنعتی است . (قبل از انقلاب صنعتی یعنی قبل از قرن هیجدهم اقتصاد جامعه ، متکی بر اقتصاد کشاورزی بود )
در این مرحله قدرت سیاسی جامعه از طبقه اشرافیت به طبقه بورژوازی منتقل می شود ، و نظام حکومتی در کشور های صنعتی به نظام های دموکراسی پارلمانی منتقل می شود . در این مرحله پیشرفت های علمی بیش از پیش توسعه پیدا می کنند . در رشته های شیمی و مکانیک این پیشرفت ها بیشتر از سایر رشته ها هستند . به همراه این پیشرفت ها صنعتی و علمی ، ، ایده ئولوژی های :لیبرالیسم – سوسیالیزم - کمونیزم ، و کاتولیسیسم اجتماعی در جامعه ظهور پیدا می کنند .
5- عصر فنون جدید –L’ère Néotechnique
جامعه شناسان متخصص در انقلاب صنعتی و جامعه شناسی کار ، عصر جدید ، یعنی شروع قرن بیستم را با عنوان : عصر فنون جدید می شناسند . در این عصر منابع انرژی جدید چون الکتریسیته (برق) - نفت - گاز - و انرژی اتم ، همراه با اختراع ماشین های خود کار (اتوماتیک ) این مرحله را مشخص میکنند . شیمی دانان با اختراع ماده جدید بنام سنتز (La synthèse ) انقلاب جدیدی را در علم شیمی و صنایع بوجود آورد.
سرمایه داری صنعتی به دنبال خود این بار سرمایه داری مالی را وارد اقتصاد جهان میکند . دخالت دولتهای در امور مالی و اقتصاد ملی به مرور ضعیف ترمی شود . در مقابل سرمایه داری فرا ملی اقتصاد دنیا را اداره می کنند . به دنبال این تحول عمیق اقتصادی و مالی ، حرکت های اجتماعی – سیاسی و سندیکا های کار گری ، به مرور از طبقه کار گر به طبقه کارمندان شرکت های خصوصی و دولتی منتقل می شود . واز این طریق این سندیکا ها از انحصار طبقه کارگر خارج شده تبدیل به سندیکا های توده مردم می شوند . از منظر ساختار سیاسی ، جوامع غربی دموکراسی غربی مختلط ، یعنی لیبرالیسم و در عین حال دخالت دولت را خواستار می شوند که امروز این نظام ها با عنوان :دموکراسی غربی شناخته می شوند . در نظام های کمونیستی سابق عنوان : حزب واحد و انحصاری کمونیست ، جای خود را به عنوان « دموکراسی مردمی » داده است .
ادامه دارد .
اقتباس بطور کامل و یا مختصر با ذکر نام نویسنده و منبع کاملا آزاد است .
پاریس 4 ماه مارس 2014
ماخذ: (1)
http://www.udccas69.net/GuideABS/documents/changement.pdf
