در تابستان پیشین دولتی بر سر کار آمد که خود را دولت " اعتدالی " نامید . اما براستی " اعتدال " در سیاست چه گونه شیوه ای است ؟ آیا یک ایدیولوژی یا مکتب سیاسی است ؟ مشخصه های آن چه می باشد ؟ از چه زهدانی زاده می شود و در چه بستری نمو می کند ؟ از چه تبا ری هستند و چه پیشینه ای دارند ؟ و.... در این جستار تلاش می شود که دریچه ای د ر این مقولات گشوده شود تا پیش در آمدی باشد بر نگاهی ژرف تر .
تبار شناسی " اعتدال گری و اعتدالیون "
در علم جامعه شناسی و تیوری سیاسی " اعتدال و اعتدالیون " جایگاه مبهم ، نا شناخته و درهم بر همی دارند . نه تعریف روشن و نه جایگاه مشخصی برای " اعتدالیون " می تو ان جست . " اعتدال " یک مکتب سیاسی و آکادمیک و یک ایدیولوژی نیست ، حتی یک گفتمان سیاسی هم نیست ، بلکه فقط یک "روش و مشی " در سپهر سیاست ایران می باشد . به گمانم نمی توان در کتب مبانی سیاست بخشی در زمینه " اعتدال گری و اعتدالیون " به عنوان یک مکتب سیاسی و آکادمیک جست .
در تاریخ معاصر ایران اعتدالیون نقش برجسته ای نداشته اند . در دوره مشروطه اعتدالیون یکی از دو جناح مهم سیاسی بوده اند . این جناح، که در مقابل جناح عامیون قرار داشت، طرفدار تغییرات آهسته و مخالف اقدامات تندروانه و رادیکال بود. بسیاری از کسبه و اصناف که پیرو سیدعبدالله بهبهانی بودنداز اعتدالیون طرفداری می‌کردند . حتی ستارخان و باقرخان قهرمانان تبریز که با آن شور و هیجان در تبریز به روحانیون محافظه کار انجمن اسلامیه یورش برده بودند، وقتی در تهران مستقر شدند از اعتدالیون هواداری کردند. ونیز در مجلس دوم مشروطه، عبدالحسین‌میرزا فرمانفرما و عین‌الدوله نیز با این حزب ائتلاف نمودند. (١)
جایگاه کنونی " اعتدالیون " :
تا کنون نه روحانی و نه همراهان و هم اندیشان اش تعریف منسجم و مشخصات روشنی از " اعتدال و اعتدالیون " ارایه نداده اند . کلی ترین تعریفی که روحانی در آغاز ریاست جمهوری‌اش در تابستان 92 ارایه می دهد یک عام گویی شعار گونه انتخاباتی بیش نیست اگر واژه "اعتدال‌گرایی " را در این تعریف آقای روحانی برداریم و هر مکتب و شیوه دیگر سیاسی را جایگزین کنیم ، در اصل تفاوتی صورت نخوا هد گرفت . مشخصا تی که ایشان ارایه می دهند باز خوانی کنیم :
"اعتدال‌گرایی بر اخلاق و مدارا اصرار می‌ورزد. ... بر حاکمیت قانون، رعایت حقوق و آزادی‌های همه شهروندان٬ پاسخگویی به جامعه و به مدیریت علمی٬ تأکید خواهد داشت. مردم تغییر٬ تحول و تعالی می‌خواهند. مردم می‌خواهند از فقر و تبعیض به دور باشند. مردم می‌خواهند حرمت و کرامت داشته باشند. .... دوری از افراط و تفریط، توازن میان آرمان و واقعیت و ترجیح منافع ملی بر منافع حزبی و جناحی، اجماع ملی، قانون‌گرایی و بردباری در تعاملات سیاسی٬ فاصله گرفتن از تخیل و توهم و تمرکز بر تفکر٬ برنامه٬ شفافیت و استفاده از تخصص‌ها " .
این کلی گویی در شعا ر و نامفهومی و شلختگی در مقولات سیاسی در جمهوری اسلامی پیشینه ای به بلندای عمر این جمهوری مقدس دارد . سلف خلف آقای روحانی ، آقای خاتمی ، شانزده سال پیش هرگز تعریف روشنی از " اصلاح طلبی " و مشخصات " جامعه مدنی " را ارایه نداد . جامعه مدنی را همان " مدینه النبی " ، و اصلاحات را " شیوه منورخردمندان ولایت خواه " معرفی کرد .
" اعتدال گرایی " آنتی تز " راست افراطی " است . راست افراطی با راست سنتی متفاوت است . راست سنتی در ایران دارای پیشینه ای قدیمی است . اما راست افراطی پس از اتمام جنگ و آغاز ولایت خامنه ای زاده شد . راست افراطی و ولایت همزاد و هم دم یکدیگر اند . حیات "این " به "آن " گره خورده است . هشت سال حضور دولت راست افراطی احمدی نژاد به ناگزیر فرزندی از زهدان آن زاده شد به نام اعتدالیون . به همان گونه که از درون دولت راست سنتی هاشمی ، دولت اصلاحات خاتمی و سپس ، دولت راست افراطی احمدی نژاد وارد سپهر سیاست ایران شد . این حادثه ها یک دیالکتیک طبیعی است.
مولفه ها و ویژ گی های " اعتدال گری و اعتدالیون ":
براستی ویژ ه گی های شیوه " اعتدالی " چیست و" اعتدالیون " چه کسانی هستند ؟
ویژ گی یکم : اعتدالیون برای تغییرات در جامعه رویکرد اصلاح‌طلبی را بر رویکرد انقلابی ترجیح می‌دهند.
دوم : اعتدالیون در میدان گاه مبارزات سیاسی با سایر احزاب و نهاد های سیاسی شیوه "تعامل " و "توافق" بین افراد و نیروها را بر می گزیند و از روش "تقابل " و "درگیری" با آن‌ها گریزان است .
سوم : " اعتدالیون " به "رایزنی با اندیشمندان " و "همبستگی در میان خردمندان" باورمند و پای بند هستند . این دو مشخصه نیاز به یک پروسه و فرایند دارد . به باور آنان ، این دگردیسی در بستر ی شکل می گیرد و پرورا نده می شود که پارامترها و المنت های"سیاست‌گذاریِ مدبرانه ، تدبیر ، امید ، اخلاق و قانون گرایی " موجود باشد . سنتز و ترکیب این ویژگی ها ، سازنده " اعتدال گری و اعتدالیون " می باشد .
اکنون پس از شمردن ویژگی های بالا اگر بپذیریم که " اعتدال گری " یک شیوه در سیاست گذاری است ، این پرسش مطرح می شود که در یک شرایط ایده ال هدف نهایی "سیاست" برای اعتدال‌گرایان چه می باشد ؟ این یک پرسش اساسی و چالش محوری برای " اعتدالیون " است . در پاسخ باید گفت که برقراری سازگاری و آشتی میان "خواست دولت" و "خواست مردم" و کاهش شکاف بین دولت و مردم هدف اساسی یک " دولت اعتدال گر " است. اما آیا دره ژرف دولت و ملت که افراطیون بوجود آورده اند ، با شیوه اعتدال گر ی اعتدالیون پر می شود ؟.
از آنجاییکه اعتدال‌گرایی در برابر افراط‌گرایی سیاسی مطرح می‌شود پس به کنش‌ها و تغییرات در تقابل با شرایط پیشین که معماران آن افراط گرایان بوده اند توجه دارد . بنابراین " اعتدالیون " از پیوند اصلاح‌طلبان و محافظه‌کاران به وجود می آیند که بتوانند در مقابل افراطیون سنگر خود را استوار حفظ نمایند . هرچند که شیوه اعتدال‌گرایی در برابر "افراط‌گرایی" قرار می‌گیرد و مشی اصلاح‌طلبی در برابر انقلابی‌گری به تقابل می ا یستد اما در انتها اعتدا لیون برآیند ائتلاف محافظه‌کاران معتدل و اصلاح‌گرایان میانه در سپهر سیاست هستند.
[ این یادداشت ادامه خواهد دا شت ]
rezaalavim@yahoo.com
======================
پی نوشت :
١- ملک الشعرابهار. تاریخ مختصر احزاب سیاسی ایران.
نظر شما پس از بازبینی توسط مدير سايت منتشر خواهد شد
