قرص های ضد بارداری: رویای دیرینۀ زنان

مدرسه فمینیستی: سرنوشت قرص‌های ضد بارداری به مانند بسیاری از مسائل مربوط به زنان، از پیدایش تا تکامل و پیشرفت راه پر فراز و نشیبی را پشت سر دارد. هر چند بزرگ‌ترین دست آورد و تاثیرگذاری آن عمدتاً مربوط به یک قرن اخیر می‌باشد، اما تاریخ فرهنگ ملت‌ها زمان‌های دورتری را از تلاش و خواست زنان مبنی بر عدم تمایل آن‌ها برای تبدیل شدن به ماشین‌های تولید فرزند بازگو می‌کند، که در سکوت و خاموشی تاریخی پنهان مانده است.

اوایل قرن نوزدهم، در غرب، چند دانشمند علوم طبیعی دربارۀ ایدۀ نازایی موش‌ها و خرگوش‌هایی که سیب زمینی‌های وحشی را در مزارع غارت می‌کردند، در حال تحقیق بودند. آن‌ها توانسته بودند قرص‌هایی تولید کنند که جلوی فعالیت تخمک ریزی ماده‌ها را می‌گرفت.

در آن زمان پرستار فعال حقوق زنان، مارگارت سنجر (۱) در ماساچوست امریکا در ارتباط با این گروه تحقیقاتی قرار گرفت. از آنجا که او در کار روزانۀ خود شاهد ترس و نگرانی‌های بی‌پایان زنان فقیر از بارداری‌های ناخواسته بود و همین طور دیدن رنج آن‌ها در اقداماتی که برای سقط جنین می‌کردند، باعث شد عاقبت دست به تاًسیس درمانگاهی مخصوص زنان بزند.

زنان در این درمانگاه علاوه بر آموزش‌های بهداشتی و جنسی، با پدیدۀ قرص‌های ضد بارداری که تا آن زمان جهت نازایی موش‌ها و خرگوش‌ها استفاده می‌شد، نیز آشنا شدند و اکثر آن‌ها داوطلبانه در یک پروژه تحقیقاتی دربارۀ تاثیر و انعکاس قرص‌های ضد بارداری مخصوص زنان شرکت کردند. در خفا و دور از چشم دولتمردان وقت که ایدۀ تحقیق و بررسی جوانب پزشکی قرص‌های ضد بارداری زنان را چندان جدی نمی‌گرفتند، زنان به یاری یکدیگر برخاسته بودند.

مارگارت سنجر بار‌ها به اتهام پخش قرص‌های ضد بارداری دستگیر و محاکمه و داروخانۀ درمانگاه او بسته شد اما جنبشی که زنان شروع کرده بودند به آسانی خاموش نمی‌شد. کا‌ترین مک کرمیک از ژنو برای زنان قرص‌های ضد بارداری تهیۀ و در جیب لباس‌هایی که می‌دوخت پنهان می‌ساخت و راهی امریکا و کشورهای دیگری که از کارایی این دارو با خبر شده بودند، می‌کرد. در عین حال هزینۀ گزاف تحقیق دربارۀ این داروی نازایی را هم به عهده گرفت. دستگیری‌ها و تخریب‌ها در برابر خواست و فعالیت زن‌ها که از هر گوشه‌ای از دنیا سر می‌کشیدند، تاب نیاورد و عاقبت تابوی قرص‌های ضد بارداری شکسته شد و برای اولین بار در نیمۀ دوم قرن نوزدهم در امریکا رسمیت پزشکی یافت. پس از آن کشورهای دیگر دنیا نیز به تبعیت از چنین سیاستی، قرص‌های ضد بارداری را به رسمیت شناختند و آن را راهی بازارهای اقتصادی خود ساختند. و از‌‌ همان ابتدا بیش از صد میلیون زن از داروی ضد بارداری استقبال کرد و به مصرف آن پرداخت.

فلسفۀ وجودی درمانگاه خانم سنجر سال‌ها به فعالیت خود ادامه داد و گسترش یافت. آموزش زن‌ها در زمینۀ بهداشت و سلامت جنسی، آشنایی با متد‌ها و وسایل جلوگیری از بارداری‌های ناخواسته و همچنین آموزش مادران جوانِ بارداراز مسئولیت‌هایی بود که جنبش زنان به عهده گرفته بود.

پایان جنگ‌های جهانی با حضور زن‌هایی که به معجزۀ کارآیی قرص‌های ضد بارداری پی برده و از نوعی اسارت و اجبار تاریخی‌‌ رها شده بودند و با رو آوردن به دنیای کار و حرفه و کنترل جمعیت خانواده‌های خود در جستجوی رسیدن به شخصیت مستقل و اثبات فردیت خود بودند، رنگ و روی تازه‌ای گرفت.

حضور زن‌ها در آموزشگاه‌ها و بازارهای کار و تصمیم گیری اگر برای خود آن‌ها مفاهیم متعددی به دنبال داشت اما جهان سرمایه داری هم از این نیروی تازه نفس و در عین حال با تجربه و رنج دیده به تمامی استقبال کرد. خروج از شکل ماشین‌های تولید فرزند و سرسپردگی به مناسبات جامعه فئودالی و نقش پیدا کردن در جهانی که در حال نقش دادن به خود بود، پای زنان را به میدان‌های مبارزۀ جدیدی باز کرد.

آنچه بیش از حد تاریخ تحولات زندگی زنان را در نیمۀ دوم قرن نوزدهم از سایر پدیده‌های دیگر متمایز می‌سازد، شکل گیری جنبش‌های متفاوت زنان است که علیرغم تفاوت‌های دیدگاهی، طبقاتی و اجتماعی همۀ آن‌ها در نگاه کردن به خود به عنوان نیرو و پتانسیلی که می‌توانست در مناسبات اجتماعی قدرت تعیین کنندگی پیدا کند، همتراز بودند.

بسیاری از کشورهای جهان انتخاب بارداری یا عدم آن را از جانب زنان کاملاً به رسمیت می‌شناسند. اما برای همۀ زنان چنین نیست. هنوز پس از نزدیک به یک قرن که از موضوع انتخاب آزاد زنان در مورد بارداری خود، می‌گذرد، در جوامع زیادی موانعی بر سر انتخاب آنان وجود دارد.

بر اساس گزارش سازمان ملل (۲) در جهان امروز ما، بیش از دویست میلیون زن از اقشار تهیدست جوامع بشری خواستار و نیازمند دریافت آموزش‌های جنسی و راه‌های کنترل بارداری‌های ناخواسته هستند.

در خواست برای قرص‌های ضد بارداری در هند در سال‌های اخیر ۲۴۵ درصد افزایش یافته است. اما مهم‌ترین مشکل بنیۀ ضعیف مالی آنهاست که از پسِ قیمت‌های شرکت‌های دارویی بر نمی‌آیند. دولت هند حاضر به پرداخت بودجۀ عقیم سازی اجباری نزدیک به ۶ میلیون زن هندی می‌شود اما از در اختیار قرار دادن قرص‌های ضد بارداری رایگان به زنانِ در خواست کنندۀ فقیر طفره می‌رود. نه تنها هند چه بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایران حاضر نیستند زنان را در این زمینه با کمک‌های اقتصادی و بهداشتی همراهی کنند. آرزوی دریافت وسایل جلوگیری رایگان رویایی است که قرن‌ها در ذهن زنان تهیدست جهان خانه کرده است.

بنابه گزارش سازمان بهداشت جهانی (۳) از ۱۹۰ میلیون زنانی که در سال در سراسر جهان باردار می‌شوند، بیش از ۵۰ میلیون نفر از آن‌ها اقدام به سقط جنین می‌کنند. از آنجا که سقط جنین در بسیاری از کشورهای رو به رشد ممنوع می‌باشد، بسیاری از آن سقط جنین‌ها در فضایی مخفی، غیر بهداشتی و توسط افراد غیر متخصص انجام می‌گیرد که در جای خود آمار هولناکی از مرگ و میر زنان به همراه می‌آورد. موضوعی که جهان مردانه به عمد یا به سهو از افشای آن صرف نظر می‌کند.

کلیسای کاتولیک به رهبری واتیکان و پاپ اعظم، نماینده‌های مذهبی کشورهای اسلامی یا دیگر ادیان با بی‌میلی کامل نسبت به نیاز و گرایش زنان به جلوگیری از بارداری‌های اجباری برخورد می‌کنند. جامعۀ مردانۀ برخی از نهادهای مذهبی، ضمن موضع گیری‌ها و برداشت‌های فردی، با استناد به کتاب‌های مقدس، عقوبت الهی که در انتظار زنانی است که می‌خواهند جلوی تکثیر بشریت را بگیرند، به آن‌ها یادآوری می‌کنند.

در این میان کاتولیک‌ها وضعیت بهتری دارند. حداقل آنکه بسیاری از زنان کاتولیک با وجود اعتقاد بی‌قید و شرطی که به دین و آیین خود دارند اما به مسئلۀ ازدیاد فرزند و موضوع کنترل جمعیت به دیدۀ واقع بینانه تری نگاه می‌کنند و معتقدند علیرغم نصایح مسیح پیامبر واقعیت دنیای امروز زندگی زنان به آن‌ها اجازه نمی‌دهد مانند اجداد خود به ماشین تولید فرزند تبدیل شوند.

به رغم آنکه زنان مسلمان، یهودی یا ادیان دیگری نیز به ضرورت کنترل جمعیت، کنترل بارداری‌های ناخواسته و نیاز به آموزش و فراگیری شیوه‌های جلوگیری و سلامت جنسی رسیده و پذیرای آن هستند اما رد پای زیادی از نقطه نظرهای آن‌ها در مطبوعات جهانی دیده نمی‌شود و کمتر کسی صدای منطق و استدلال‌های آن‌ها را می‌شنود.

در این میان وضعیت زنان کشور ما و نیاز آن‌ها به مصرف قرص‌های ضد بارداری، استفاده از متد‌ها و وسایل ضد بارداری در پردۀ ابهام فرو رفته است. علیرغم آنکه تحقیقات در مورد بهداشت و زندگی جنسی زنان یکی از جدی‌ترین موضوعاتی است که توسط سازمان بهداشت جهانی دنبال می‌شود اما در هیج کجا حضور پر رنگی از محققین ایرانی یا تحقیق و برنامه ریزی در مورد کنترل جمعیت خانواده‌های ایرانی دیده نمی‌شود. بنابراین کنترل بارداری نیز به یکی از موضوعاتی که زنان در خفا و دور از چشم دولتمردان به آن می‌پردازند، شده است.

آمار دقیقی از ضایعات چنین به خود سپرده شدن وجود ندارد جز آنکه باید باور کنیم بار سنگین و طاقت فرسای مبارزه با کنترل جمعیت در خاموشی و سر بستگی بر دوش میلیون‌ها زن ایرانی سنگینی می‌کند. هر چند آقای رئیس جمهور کشور ما خانواده‌های ایرانی را پُر بچه دوست دارند اما واقعیت جهانی چیز دیگری را برملا می‌کند. واقعیتی آگاهانه یا ناآگاهانه بسیاری از زنان تهیدست و وابسته به اقشار ضعیف جامعۀ ما به خوبی دریافته‌اند.

دولت ایران به تعهدات بین الملی خود دربارۀ بهداشت و آموزش جنسی زنان بی‌اعتناست. اندک گوشۀ چشمی هم که نشان می‌دهد، با نیاز گستردۀ زنان همخوانی و هماهنگی ندارد. در نتیجه کشور ما از تحقیقات ادامه داری که به طور مثال در مصرف طولانی مدت استفاده از قرص‌های ضد بارداری می‌شود، ضایعات آن، بهداشت مربوط به آن، دیدارهای متناوب پزشکی و جمع آوری گستردۀ گزارش‌های پزشکی و تحقیق در مورد آن‌ها، بهتر و متنوع سازی قرص‌های ضد بارداری و درنظر گرفتن تفاوت‌های فردی زنان دور است.

آنچه باقی می‌ماند معالجه و توصیه‌های غیر تخصصی زنان به یکدیگر، پیدا کردن اماکن مخفی برای سقط جنین و پذیرش عواقب بیماری زای آن است.

نیاز به کنترل جمعیت جهان از عمده مسائلی است که سازمان ملل و سازمان بهداشت جهانی به کمک زنان در سراسر دنیا تعقیب می‌کند. عدم پیوند و همراه نبودن با چنین موج جهانی و پذیرش اجباری سلیقه‌های شخصی و غیر تخصصی دولتمردان کشور، تنها نتیجه‌اش به بیراهه کشاندن حرکتی است که با در نظر گرفتن واقعیت‌های جهانی شکل گرفته است.

کنترل یا حتی ازدیاد جمعیت و تنظیم خانواده جز با تکیۀ تمام عیار به بهداشت و آموزش جنسی زنان و مردان در هیچ نقطه‌ای از جهانی که در آن زندگی می‌کنیم امکان پذیر نیست. هر چند دولتمردانی با اصرار چشم خود را بروی واقعیت‌ها ببندند و از همکاری و همراهی با این موج همه گیر پرهیز کنند.

منابع: