مرسی آگبو چهار فرزندش را در کنار می‌گیرد و فریاد می‌زند «بریم بیرون». صدایش چنان بلند است که خودش را هم می‌ترساند. او تلاش می‌کند هر طور شده از کلیسا خارج شود ولی متوجه می‌شود که عده‌ای خودشان را به داخل ساختمان کلیسا می‌کشانند و زیر نیمکت‌ها قایم می‌شوند. مرسی اگبو چند لحظه معطل می‌ماند ولی ترس از ریزش سقف به علت انفجاری که رخ داده است او را وامی دارد از کلیسا خارج شود. در میدان جلوی کلیسا پسر کوچک او ترکش می‌خورد و مجروح می‌شود. مرسی آگبو که از ترس فلج شده است پسرش را در آغوش می‌فشارد. او حتی نمی‌داند بر سر شوهرش که سه ردیف پشت او نشسته بود، چه آمده است. اجساد مثله شده میدان را پر کرده‌اند و مردم وحشت زده به حال فرار از کنار آن‌ها می‌گذرند. گرما و دود.
صحنه این جنایت شهر مادالا در حومه ابوجا، پایتخت نیجریه، است. حمله به کلیسا در روز یکشنبه ۲۵ ژانویه ۲۰۱۱ بدون اخطار قبلی صورت گرفت. مردم با شور و شعف مراسم عید میلاد مسیح را برگزار کرده بودند و هیچگونه آمادگی برای این فاجعه نداشتند. تا آن زمان هم در آنجا حملات تروریستی بر علیه مسیحیان صورت نگرفته بود.
روز یکشنبه ۲۵ ژانویه ۲۰۱۱ درست هنگامی که مومنین در حال ترک کلیسای سنت ترزا هستند، اتومبیلی به میان جمعیت می‌زند و منفجر می‌شود. ۴۴ نفر در این حادثه جان خود را از دست می‌دهند. جوان‌ترین آن‌ها یک کودک هفت ماهه و مسن ترینشان یک زن ۶۰ ساله است.
همزمان، دو کلیسای دیگر هم در شمال نیجریه مورد حمله قرار می‌گیرند. گروه اسلامیست «بوکو حرام» بلافاصله مسئولیت این عملیات را بعهده می‌گیرد. حالت عزای عمومی ایجاد می‌شود و هزاران جوان برآشفته خیابان‌ها را می‌بندند تا مانع فرار عاملین کشتار شوند. برای جلوگیری از بالا گرفتن شورش ارتش وارد معرکه می‌شود.
سالهاست که بوکو حرام با عملیات تروریستی کشور را به خاک و خون کشیده است. در حملات مسلحانه و بمب گذاری‌ها طی سال گذشته ۷۹۲ نفر کشته شده‌اند. تا امروز کسی بابت حمله به کلیسای سنت ترزا دستگیر نشده است.
بوکو حرام در زبان هوسایی به معنی حرام بودن تعلیم و تربیت غربی است. این جریان حوالی سال ۲۰۰۰ در شمال نیجریه پا گرفت و در ابتدا بیشتر یک جریان اعتراضی بود که با گذشت زمان رادیکالیزه شد. تخمین زده می‌شود که این سازمان بنیادگرا در حدود ۳۰۰۰ عضو داشته باشد که بیشتر آن‌ها مردان جوان بیسواد هستند. بوکو حرام در صدد آنست که با عملیات تروریستی و بی‌ثبات کردن کشور، به هدفش که ایجاد یک حکومت اسلامی است، نزدیک شود. این گروه یکی از خطرناک‌ترین گروههای تروریستی در جهان است و خطری جدی برای ثبات و بقای نیجریه به شمار می‌رود. گفته می‌شود بوکو حرام روابط نزدیکی با اسلامیستهای مالی دارد.
به انتقام خون محمد یوسف، بنیان گزار سازمان، که در درگیری با پلیس کشته شد بوکو حرام بخصوص ایستگاه‌های پلیس را مورد حمله قرار می‌دهد. احتمال اینکه این گروه، آن طور که رئیس جمهور نیجریه، گودلاک جوناتات، پس از حملات کریسمس ۲۰۱۱ اعلام داشت «روزی از بین خواهد رفت»، ضعیف است. در ماه ژانویه همین امسال در یک درگیری مسلحانه بین ارتش و بوکو حرام ۱۳ اسلامیست و یک سرباز کشته شدند.
در مقابل کلیسای سنت ترزا، اسحاق آهی به لکه سیاهی روی زمین ماسه‌ای اشاره می‌کند «اینجا، نگاه کنید، اینجا پر از خون بود». آفتاب در بالا‌ترین نقطه است و درست روی سر او می‌تابد، از درخت و سایه خبری نیست. در این حرارت ۳۹ درجه کشیش کلیسا خیس عرق است. می‌گوید «آن‌ها مردم ما را می‌کشند». کشیش در هنگام وقوع انفجار روی منبر بوده و در اثر شدت انفجار به زمین پرتاب شده است. بخشی از سقف کلیسا هم فروریخته، کشیش به زحمت با فرار از در پشتی کلیسا جان سالم بدر برده است. او زیر لب زمزمه می‌کند «این‌ها جانی هستند» و معتقد است که این حمله نمی‌تواند مشخصا متوجه مسیحیت باشد. به اعتقاد او «کسی که آدم می‌کشد نمی‌تواند مومن باشد، اسلام مذهب خشونت نیست».
نیجریه با ۱۷۰ میلیون سکنه پرجمعیت‌ترین کشور آفریقایی است. بر اساس بررسی انجام شده توسط موسسه «برتلزمن»، نیجریه مذهبی‌ترین کشور جهان است: ۹۲ در صد مردم خودشان را «عمیقا مومن» می‌دانند و ۷ در صد می‌گویند که «خیلی مومن» هستند. علاوه بر این نیجریه بزرگ‌ترین کشور مسیحی/ اسلامی است.. در این مورد ارقام دقیقی وجود ندارد. برای جلوگیری از درگیری، زمان آمارگیری مذهب افراد مورد سئوال قرار نمی‌گیرد.
نیجریه با ۱۷۰ میلیون سکنه پرجمعیت‌ترین کشور آفریقایی و بزرگ‌ترین کشور مسیحی / اسلامی در جهان است. حدود نیمی از جمعیت، در قسمت شمال کشور، مسلمانند. قریب ۴۰ در صد مردم مسیحی هستند که عمدتا در جنوب نیجریه زندگی می‌کنند. ۱۰ در صد هم به مذاهب سنتی افریقایی اعتقاد دارند.
خشونت میان مسیحیان و مسلمانان دلایل پیچیده‌ای دارد. در این میان وزن مشگلات سیاسی، اجتماعی، قومی و اقتصادی سنگین‌تر از اختلافات مذهبی است. چیزی به نام جنگ مذهبی، آن طور که در ظاهر امر می‌نماید، وجود ندارد. تونی گورتز، مسئول امور نیجریه در موسسه امداد کاتولیکی می‌گوید «برخلاف آنچه که در خیلی از مطبوعات گزارش می‌شود، هدف حملات تروریستی بوکو حرام در درجه اول مسلمانانی هستند که به اعتقاد آن‌ها غرب زده‌اند و البته دولت. مسیحیان هم قربانی این عملیات تروریستی می‌شوند ولی هدف اصلی نیستند». مانند بسیاری موارد دیگر مذهب بهانه‌ای است برای رسیدن به هدف‌های دیگر. تروریست‌ها عملیات خود را جهاد می‌نامند ولی در واقع امر برای دستیابی به قدرت و منابع تقلیل یابنده کشور مبارزه می‌کنند. قصد بوکو حرام از ایجاد ناآرامی این است که از طریق بی‌ثبات کردن کشور یک حکومت اسلامی ایجاد کند، حکومتی بدون نخبگان فاسد کنونی.
ساکنین شمال نیجریه که اکثرا مسلمانند، هنوز هم مسیحیانی را که سالهای سال است در آنجا زندگی می‌کنند، به چشم بیگانه می‌نگرند. مسیحیان حق شرکت در انتخابات محلی را ندارند و احراز مقامات دولتی برای آنان ممنوع است. این قانون در سراسر نیجریه جاری است. در جنوب کشور هم مسلمانان از همه حقوق شهروندی برخوردار نیستند. آدم‌ها فقط در منطقه خود می‌توانند به مقامات سیاسی برسند.
نیجریه صاحب یکی از بزرک‌ترین منابع نفتی جهان است. ۸۰ در صد در آمد دولت از صدور نفت و گاز تامین می‌شود. منابع نفتی در قسمت مسیحی نشین در جنوب کشور قرار دارد و درآمد نفتی به جیب گروه کوچکی از نخبگان می‌ریزد. دوازده استان شمالی نیجریه جزو مناطق عقب افتاده این کشور هستند.
نیجریه در عین حال یکی از فاسد‌ترین کشورهای جهان است. در فهرست فساد و رشوه خواری موسسه «شفافیت بین المللی» این کشور در مقام ۱۳۹ قرار دارد. بیش از نیمی از جمعیت کشور در فقر زندگی می‌کند که این رقم نسبت به ۲۵ سال قبل دو برابر شده است. از هر چهار کودک زیر پنج سال یکی دچار فقر تغذیه است. دولت قادر به تامین آب آشامیدنی سالم برای مردم نیست. شبکه برق کارآمدی وجود ندارد. درآمد عظیم نفت حاصلی برای شهروندان به همراه ندارد. در این صحرای برهوت بدبختی و بی‌قانونی و فقر چیزی جز استیصال و افکار رادیکال امکان رشد و شکوفایی ندارد. تخم کینه و نفرت نسبت به دولتیان و نیز همسایگان پراکندن در این شرایط کار سختی نیست.
در سوکوتو، در ۵۰۰ کیلومتری مادالا، محمد سعد ابوبکر سوم، رهبر مسلمانان نیجریه در اتاق کار بزرگش نشسته است. پنج منشی او روی قالی چمباتمه زده‌اند و پرونده‌ها در مقابلشان پهن است. سلطان به مترقی بودن مشهور است چرا که بیش از یک زن ندارد. او مرد تنومندی است و با تلفن دستی در یک دست و تسبیح در دست دیگر روی صندلی چرمیش لمیده است و از سیاستمداران دل خوشی ندارد. او می‌گوید «همه انسان‌ها صرفنظر از مذهبشان برابرند. چیزی که اهمیت دارد صلح و آشتی است».
محمد سعد ابوبکر سوم به مناسبت تلاش‌هایش در جهت آشتی مذاهب در سال ۲۰۱۲ کاندید جایزه صلح نوبل بود. به اعتقاد او مسئله، جنگ بین مسیحیان و مسلمانان نیست. او که رئیس شورای عالی مسائل مسلمانان هم هست توجه می‌دهد به اینکه مسلمانان لیبرال هم مورد حمله بوکو حرام هستند. شاهد مثال اینکه آن‌ها چندی پیش به امیر کانو که مسلمان لیبرالی است حمله کردند. خود امیر از این سوء قصد جان سالم به در برد اما دو محافظ او کشته شدند. این موضوع مسلمانان نیجریه را شوکه کرد چرا که امیر کانو رهبر معنوی مسلمانان کشور است. این موضوع هم چنین نشان داد که هیچ کس از حملات افراطیون در امان نیست.
اما معلوم نیست که واقعا بوکو حرام مسئول حمله به کلیسا‌ها، خبرنگاران، سیاستمداران، رهبران مذهبی، مراکز پلیس و شهروندان باشد. مسئولین قتل‌ها و انفجارات خیلی به ندرت دستگیر می‌شوند. دستگیرشدگان هم کارشان به دادگاه نمی‌کشد. اکثرا اتفاق می‌افتد که زندانیان در ایستگاه‌های پلیس بدون دلایل روشنی می‌میرند یا اینکه از طریق حمله یارانشان به این مراکز آزاد می‌شوند و یا حتی بی‌سر و صدا ردشان می‌کنند بروند. با وجود دستگیری‌های متعدد تا کنون یک نفر هم به جرم تروریسم محاکمه نشده است.
حکومت و نیروهای امنیتی در ظاهر خود را مصمم نشان می‌دهند ولی در واقع کاری از دستشان بر نمی‌آید. شاید هم این تاکتیک حکومتگران باشد. بوکو حرام به تعبیری نقش بز بلا گردان سیاستمداران را بازی می‌کند. سلطان می‌گوید «سیاستمداران ما فاسدند. آن‌ها از هر امکانی استفاده می‌کنند تا توجه مردم را از خودشان منفک کنند. فساد و ارتشا بزرگ‌ترین مشگل ماست».
مرسی آگبو ساعت‌ها پس از انفجار در کلیسا اطلاع می‌یابد که همسرش هم سالم است. پسر او از ناحیه سر مورد عمل جراحی قرار می‌گیرد اما زنده می‌ماند. خطر جدی از بیخ گوش خانواده رد شده است. خرابی‌ها اندک اندک تعمیر می‌شوند، زخم‌ها التیام می‌یابند اما در مقابل ترس چه می‌توان کرد؟ مرسی آگبو می‌گوید «من ترسی ندارم» سرش را بالا می‌گیرد و به آسمان اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد «خدا ما را حفظ کرد». او هم چنان هر روز یکشنبه به کلیسای سنت ترزا می‌رود فقط روز کریسمس ۲۰۱۲ به کلیسا نرفت. آن روز مرسی آگبو در ده خودش زندگی دوباره‌اش را جشن گرفته بود.
---------------------------------
به نقل و ترجمه از مجله عفو بین الملل / آپریل و می۲۰۱۳
