رویدادهای روزهای داغ سال۱۳۳۲ (۱۹۵۳)
از زبان روزنامه‌های سوئد - بخش دوم

بخش دوم

پیش گفتار

۱ـ پس از مدتی کوشش یا استفاده از فیلم‌های تهیه شده از روزنامه‌های گذشته سوئد در آرشیو کتابخانه مرکزی سوئد، خبرهایی در باره روزهای داغ سال‌های ۱۳۳۲ ایران در روزنامه‌های سوئد به ویژه روزنامه «اخبار روز» که از مهم‌ترین روزنامه‌های صبح سوئد است را یافته و مناسب دیدم تا آنجا که می‌سر است و زمان و نیرو اجازه می‌دهد، آن‌ها را به فارسی بر گردانم. شوربختانه کپی‌هایی که از این بخش از روزنامه‌ها تهیه شد ازکیفیت خوبی بر خوردار نبوده و من با سختی و‌گاه با یاری ذره بین آن‌ها را خوانده‌ام.

۲ـ کوشش شده است که اصل خبر‌ها همآن گونه که آمده است، به فارسی برگردانده شود.

۳ـ در بیشتر نوشته‌ها به جای واژه ایران از «پرشین» استفاده شده است با وجود آنکه در آن زمان رضا شاه آن را به ایران مبدل ساخته بود. من در همه جا از واژه ایران استفاده کرده‌ام.

۴ ـ برخی آمار‌ها که در این روزنامه‌ها آمده، می‌تواند زیاد دقیق نبوده و‌گاه با هم خوانایی نداشته باشند ولی به هر رو آماری است که آن روزگار در سوئد منتشر شده است.

*********

اخبار روز، سه شنبه ۱۱ اوت ۱۹۵۳

تی‌تر بزرگ رویه نخست: نگرانی در لندن از نزدیکی ایران و شوروی
نبرد دوازده ساعته در تهران
شاه به بغداد گریخت،
مصدق کودتای شبانه شاه را در هم شکست.

شاه ایران، رضا پهلوی و ملکه ثریا روز یکشنبه پس از شکست کودتا وسیله گارد شاهنشاهی، به بغداد پایتخت عراق گریختند. کودتای دولتی‌ای که هدفش دستگیری نخست وزیر مصذق بود و نیمه شب یکشنبه وسیله رئیس گارد سلطنتی نصیری صئرت گرفت، در نطفه خفه شده و هنگامی که او با سربازان و تانک برای انجام هدف خود آمد، خود دستگیر شد. مصدق مجلس (پارلمان ایران) را منحل و دستور بازداشت همه رهبران اپوزیسیون همراه با سد (صد) نفر دیگر را داده است.

رویه ۲

پیروزی‌های مصدق

یکی دیگر از مهم‌ترین خواسته‌های مصدق نخست وریر ایران، بر آورده شد. شاه به کشور همسایه گریخت و کودتای ارتش هوادار او علیه مصدق با ناکامی روبرو شده و شکست خورد. از سویی دولت به شکلی مستقیم دربار شاهی را به اجرای کودتا متهم نکرد، و همین نشانی است از اینکه امکان یک مصالحه کاملن از میان نرفته است، و از سویی شاه گریز خود را برابر با خلع شدن خود از سلطنت نمی‌داند. باور پذیر‌تر این است که نقش شاه پایان یافته است و در آنچه که به قدرت مصدق مربوط است به یک دگرگونی و انقلاب نیاز است تا او دوباره بتواند نقش پیشین خود را باز یابد و چنین امری در شرایط حاضر ناشدنی است.

زمینه رویدادهای روزهای گذشته هنوز کاملن روشن نیست. ریشه‌های مهم این رویداد‌ها که سر انجام به گریز شاه انجامید، در ماه‌های فوریه و مارش تنیده شده است. در آن زمان پس از یک دیدار میان مصدق و شاه، شاه تصمیم به سفر «زیارتی» طولانی به خارج از کشور گرفت. [پس از انتشار خبر] به سرعت وبه شکلی غیر منتظره شاه از سوی کاشانی رقیب مصدق همراه با گروهی از ارتشیان مورد پشتیبانی قرار گرفت و کاشانی از هواداران خود خواست که به سود شاه به تظاهرات بپردازند. شاه در تهران باقی ماند و در برابر مصدق یکی از سخت‌ترین شکست‌ها را دید. با وجود نشان دادن این سند هواداری از شاه ولی هواداران مصدق به شکلی غیر قابل قیاس فراوان‌تر بوده‌اند از آن میان کمونیست‌ها در حزب توده.

شاه خلاف پدرش از شخصیت قدرتمندی بر خوردار نبود ولی با رفتن او یکی از نادر انگیزه‌های اتحاد و ثبات در ایران از بین می‌رود. شاه به روشنی نشان داد که با سیاست مصدق در اختلاف نفتی با انگلیس، مخالف است. او علاقه‌ای ستودنی به از میان بر داشتن جار و جنجال‌ها و برخوردهای اجتماعی از خود نشان داده است. با وجود آنکه مصدق توانسته است قدرت دیکتاتور مآبانه‌ای را در حقیقت غصب کند ولی نتوانسته است بطور کامل قدرت شاه را بی‌اهمیت نشان دهد. جهان دمکراتیک دست کم با توجه به نزدیکی‌های تازه روسیه به ایران، انگیزه این نگرانی را بیشتر از گذشته دارد که این مصدق مأیوس چه کاری انجام خواهد داد.

همآن دوشنبه ۱۷ اوت، رویه ۴ با تصویری از ملکه ثریا

تی‌تر: سلسله شاهی با عمری کوتاه

زمانی که در گیری با نخست وزیر، شاه ایران را مجبور به گریز به بغداد کرد، او تنها ۳۴ سال داشت. پدر او نیز که در سال ۱۹۲۵ سلسله شاهی پهلوی را بنیاد نهاد نیز محبور شد تاح شاهی را زود‌تر از هنگام ترک کند.

یدر محمد رصا، رضا خان، بنیان گذار ایران مدرن بود. او در ژاندارمری به مقام فرماندهی ارشد رسید و دیری نگذشت که به بالا‌ترین شکل علاقه خود را به سیاست نشان داد. او کودتایی دولتی را رهبرب کرد که به فرار احمد شاه به فرانسه منجر شد و او خود را رضا شاه پهلوی نامید و خواست که او را شاه شاهان که سنت شاهنشاهی قدیم ایران بود، بنامند. او به استفاده بی‌چون و چرا از قدرت شناخته شد ولی کوشش فراوان و پر معنایی برای مدرنیزه کردن سرزمینی که به دست او افتاده بود، بکار برد. علاقه او به آلمانی‌ها در جنگ دوم جهانی سبب سقوط او شد. متفقین از او خواستند که تمام راه‌های ایران را برای رساندن مواد جنگی به روسیه در اختیار آنان گذارده و همه آلمانی‌ها را از خاک خود اخراج کند. زمانی که رضا شاه از اجرای این خواسته‌ها سر باز زد، نیروهای انگلیسی و روسی وارد خاک ایران شده و شاه مجبور به کناره گیری به سود پسر ۲۲ ساله خود محمد رضا شاه شد.

* شاه تازه، بسیار ملایم‌تر از پدر خود بود. او برای پذیرش چنین وظیفه‌ای آماده‌تر بوده، از پرورش بهتری بر خوردار و حتا تربیت اروپایی داشت. او در آغاز و سال نخست حکومت خود در سیاست خارجی استعداد خوبی از خود نشان داده و به شکلی ماهرانه توانست آمریکایی‌ها را در برابر انگلیسی‌ها و روس‌ها قرار دهد. سفر پائیز ۱۹۴۹ او به آمریکا نیز یک موفقیت برای این حاکم تازه سرزمین نفت خیز بود که در زندگی شخصی آدم کم رویی بود. چیزی از علاقه پدر به رفرم و دگرگون سازی در او نیز وجود داشت. او اجازه داد که بخشی از زمین‌های زراعتی متعلق به شاه در بین کشاورزان بی‌چیز تقسیم شود که زمینه‌ای نیز شد برای اینکه نشان داده شود زمین‌ها چگونه به شیوه‌های نوین کشت و برداشت شود. این کار، خون رمین داران بزرگ، که بیشترین بخش زمین‌های کشاورزی را در اختیار داشتند، و کمونیست‌ها، که این کار را خطری برای زمینه نفوذ خود در میان قشر‌های فقیر و نادار می‌دیدند را به جوش آورد.

*سال آخر حکومت شاه زیر تأثیر درگیری انگلیسی‌ها و مصدق، کسی که سبب شد که او امروز جلای وطن کند، قرار گرفت. شاه به شدت به سیاست مصدق در دعوای نفتی با انگلیس انتقاد داشته و با رفتار دیکتاتور مآبانه او مخالفت می‌کرد. زمانی که در ماه‌های فوریه و مارش سال گذشته مصدق خواست برخی اختیارات شاه را محدود سازد، شمار زیادی از مردم پایتخت [تهران] از شاه پشتیبانی نموده و نقشه‌های مصدق برای مدتی زمین گیر شد.
دنباله نوشته این روز روزنامه در بخش سوم خواهد آمد.

بر گردان کوروش گلنام
آدینه، ۱۳بهمن ۱۳۹۱ ـ ۱فوریه۲۰۱۳