مدرسه فمینیستی: روز دوشنبه 20 آذر ماه نشستي با عنوان «سیاست فضا: موقعیت زنان و فضای عمومی» و «جنسیت و فضای عمومی» در دانشكده علوم اجتماعي دانشگاه تهران، توسط مركز مطالعات زنان انجمن جامعه‌شناسی ایران برگزار شد.
شهلا اعزازی: خشونت دولتی علیه زنان، همچون طرح جدید گذرنامه به ابعاد خشونت ها افزوده
در این نشست، ابتدا دكتر شهلا اعزازی، طي مقدمه اي به مسئله خشونت علیه زنان پرداخت و گفت: در تعریف خشونت علیه زنان، هر گونه ضرب جرح بر بدن و وارد آوردن فشارهاي رواني بر اساس جنسيت، خشونت علیه زنان تعریف می شود و البته به گفته ای دیگر خشونت علیه زنان را می توان نظارت سختگيرانه بر رفتارهاي زن توسط مرد دانست که امروز ما شاهد نوع جدیدی از خشونت علیه زنان هستیم که می توان آنرا به خشونت دولتی تعبیر کرد که نمونه اش همین طرح جديد گذرنامه در كميسون امينت اجتماعي مجلس است که قرار است با این قانون جدید، صدور گذرنامه برای زنان زیر 40 سال را به اذن پدر یا حاکم شرع مشرو سازند. شهلا اعزازی افزود: هيچ معلوم نيست اين شرط چهل سالگی برای زنان را از كجا آورده اند؟ از همین رو باید از ارائه دهندگان این طرح پرسید که در اين سن مگر چه اتفاقي برای زنان مي افتد، آیا در سن 40 سالگی عقل زنان کامل می شود، يا اينكه در اين سن شكسته مي شوند؟ وی افزود: این درحالی است که طبق قوانین موجود، دختران در 13 سالگي مي توانند ازدواج كنند یا در 16 سالگي می توانند در انتخابات شركت كنند، حال چطور زنان به زعم نویسندگان این طرح، تا 40 سالگی هم نمي توانند بدون اجازه ولي قهري از كشور خارج شوند؟ شهلا اعزازی در انتها افزود: که این نوع قوانین و مقررات مانند لایحه جدید گذرنامه، در واقع همان نوع نظارت سختگيرانه بر رفتار زنان است که به عنوان خشونت علیه زنان شناخته می شود.
گیتی اعتماد: راه حل های دختران و پسران برای دور زدن تفکیک جنسیتی متنوع است
پس از سخنرانی کوتاه شهلا اعزازی، دكتر گيتي اعتماد، سخنان خود را با موضوع «جنسیت و فضای عمومی» آغاز كردند .گیتی اعتماد ابتدا فضاي عمومي را چنین تعريف كرد: «فضاي عمومی، فضايی است كه مردم فارغ از جنس و سن و موقعيت اجتماعي بتوانند از آن استفاده كنند ، فضاي عمومي درجه بندي دارد، مثلا يك خيابان را با يك باشگاه ورزشي هر چند هر دوي آنها عمومي هستند را نمي توان در يك درجه قرار داد .» وی سپس فضاي عمومي را به دو دوره قبل و بعد از مدرنتيه تقسيم كرد. و سپس به بيان ويژگي هاي اين دو دوره پرداخت. گیتی اعتماد افزود: یکی از ویژگی های فضای عمومی در دوره قبل از مدرنتيه آن است که حضور زنان در فضاهاي عمومي بسيار كمرنگ است، به طوری که در فضای عمومی پیش از مدرنیته، اگر گريزي از حضور زنان در بيرون از خانه وجود نداشت، معمولا اماكنی خاص زنانه می ساختند که البته چنین فضاهایی نيز خيلي محدود بودند، مثلا در حد حمام هاي زنانه و بعضي از مكاتب آموزشي.
گیتی اعتماد در ادامه گفت: در دوره پیش از مدرنیته، فضاهاي عمومي عبارتند بودند از : اماكن مذهبی، مثل مساجد زيارتگاه ها، بازار، مدارس مذهبي، مكتب خانه ها، باغ هاي خصوصي، حمام هاي عمومي و معابر عمومي. و در این دوره ارتباط ميان زنان و مردان بسیار كم و محدود بود و طرح جداسازي جنسيتي به شدت اعمال ميشد .
وی سپس گفت: در دوره مدرنتيه كه با حضور پهلوی ها شكل گرفت، فضاهاي عمومي تغييراتي زيادي كرد .در اين دوره فضاهای عمومي، به سه دسته تقسيم مي شوند، معابر عمومی، فضاي كار و خدمات و بالاخره فضاهای تفريحی. در اين دوره با ورود اتومبيل، خيابان هاي جديد جای معابر گذشته را گرفتند و بيشتر اماكن عمومي همچون بازار و ادارات دولتي نيز كنار خيابان ها ساخته شدند .در اين دوره براي اولين بار فضاهاي تفريحي خاصي مانند پاركها و سينماها ساخت شد كه بعد از انقلاب هم در فضای عمومی تغییر عمده ای رخ نداد، هر چند چندین مکان عمومی جدید مانند فرهنگسراها و كافي نت ها به فضای عمومی افزوده شد که خاص دوره پس از انقلاب هستند و قبل از انقلاب نبودند.
گیتی اعتماد گفت: البته در دوره مدرنتيه، برخی از فضاهاي عمومی قبل از مدرنيته، مانند مساجد، قهوه خانه ها و زورخانه به حيات خود ادامه دادند . اما به رغم آن که فضاهاي عمومي از نظر فيزيكي بعد از انقلاب چندان تفاوتي نكردند ولي تغيييرات چشمگيري را در محتواي اين فضاها پس از انقلاب مي بينيم . برای نمونه جدايي و تفکیک بین زنان و مردان در فضاهای عمومی، بعد از انقلاب پر رنگ تر شدند. مثلا اتوبوس ها یا كلاس هاي درس، تفکیک جنسیتی اعمال شد و حتا مکان هایی که امکان تفکیک شان برای زن و مرد به صورت مجزا وجود نداشت، بين دختران و پسران پرده كشيده مي شد .
وی افزود: البته اعمال جداسازی و تفکیک جنسیتی، با اينكه معضلاتي را براي ارتباط ميان دختران و پسران ايجاد كرده، ولي آنها هم براي مشكل خود راه حل هاي متنوعی پيدا كرده اند، مثلا دختران و پسرانی که در جنوب شهر تهران زندگی می کنند و دچار محدودیت هایی بیشتری در این زمینه هستند، ترجيح مي دهند که برای قرار ملاقات های شان از پارك هاي شمال شهر استفاده کنند و یا حتا برخی از دختران و پسران جوان از مراسم هاي عمومي مثل عزاداري محرم، براي باهم بودند ، استفاده كنند .
گیتی اعتماد در ادامه سخنان خود به طرح مشكلات زنان در استفاده از فضاهاي عمومی همچون مزاحمت هاي خيابانی، فقدان یا کم بودن امنیتی فضاهای عمومی برای زنان پرداخت.
آذر تشکر: گسترش «فضای اردوگاهی» برای گروهی نشانه دار، مثله کردن سیستماتیک فضای زیست زنان
سخنران بعدي اين نشست دكتر آذر تشكر بود، كه سخنان خود را حول «سیاست فضا: موقعیت زنان و فضای عمومی» در جمع علاقه مندان مطرح ساخت.
آذر تشکر ابتدا تاریخچه ای از طرح بحث فضای عمومی زنان مطرح کرد: بعد از انقلاب، تا یک برهه ای از زمان، بحث مطالعات زنان در حاشیه بود، به ویژه تا زمان پایان جنگ ایران و عراق. ولی پس از جنگ، عمده مباحث مربوط به زنان در قالب مسائل حقوقی و خانواده مطرح می شد. ولی در دوره اصلاحات، حوزه مباحث مربوط به زنان گسترده تر شد که در این مرحله برای اولین بار، بحث فضای عمومی مطرح می شود که در واقع یک گفتگو با سیاستمدارن بود. مثلا اینکه چرا زنان حضور گسترده تری در جامعه دارند. آذر تشکر سپس چرایی این پرسش را بطور اختصار چنین بیان کرد: اشتغال، تحصیل، و به ویژه تغییر نقش های زنان و مردان در خانواده.
وی افزود: پس از دوره اصلاحات، الان بحث حضور زنان جنبه عملی به خود گرفته و دیگر از حالات تئوری درآمده است. از این رو در این دوره، دولت برای تعیین شکل حضور زنان در اماکان عمومی دخالت می کند، مثلا با همین ابزار گشت ارشاد. در این دوره ما وارد یک حوزه جدید از حضور زنان در فضای عمومی می شویم که همان فضای اینترنت و مجازی است. به عبارتی در دوره بعد از اصلاحات، دیگر مبحث زنان و فضا، از شکل تئوری درآمده و جنبه عینی و مادی به خود می گیرد. برای همین است که ما در این مقطع بحث تقسیم برابر منابع میان زنان و مردان را داریم. و اینکه موانع حضور فعال زنان در جامعه مانند مزاحمت های خیابانی و نبود امینت چقدر می تواند تاثیرگذار در این تقسیم برابر منابع باشد .در این دوره ما شاهد هستیم که «گتو»های خاصی در جامعه شکل می گیرد که باعث می شود مثلا فضاهای خاص زنانه بیشتر تشکیل شود، برای نمونه در قالب طرح جداسازی و تفکیک جنسیتی در دانشگاها یا احداث پارکهای ویژه و جدایی هرچه بیشتر در وسایل نقلیه و غیره. ناگفته نماند که «گتو» یک سیستم خاصی است که در آن یک گروه یا قومی را به واسطه ای اینکه رفتارهای شان با فضای عمومی جامعه تضاد دارد یا مضر تشخیص داده می شود، جدا می کنند و محدودیت هایی را بر این «گروه نشانه دار» اعمال می کنند.
آذر تشکر در ادامه سخنان خود افزود: یک اتفاق خیلی مهمی که در جداسازی های جنسیتی اتفاق افتاده این است که برای توجیه این کار، به وضوح از ادبیات فمنیستی استفاده می شود. مثلا برای توجیه جداسازی جنسیتی در دانشگاه، کامران دانشجو می گوید ما می خواهیم خانم ها راحت باشند یعنی از ادبیات فمنیست استفاده می کند. یا ادعا می کنند که خانم ها دوست دارند بدون پوشش باشند در پارکها و ما هم برای تامین حقوق آنها پارک های خاص زنان ایجاد می کنیم .در حالی که احداث این پارکها و مکان های خاص زنان، در واقع ایجاد «گتو» برای زنان است که از طریق این اردوگاه ها یعنی ایجاد یک بخش شهری محصور شده، شبکه ای از نهاد ها و گروه های ویژه، مجموعه های فرهنگی که در برگیرنده انزوای اجتماعی- اخلاقی برای یک گروه نشان دار است، فضای زندگی و شانس زندگی اعضای آن گروه نشانه دار به طور سیستماتیک مثله می شود.
وی سپس افزود: «گتوسازی» از سه سنت تاریخ نگاری آوارگان یهودی در دوران نازیسم، تاریخ آسیای شرقی و سیاهان آمریکایی در جامعه صنعتی استخراج شده و شهر چینی ها در نیویورک مثالی برای این مقهوم به شمار می رود. گتو به عنوان ابزار کنترل است که چهار عنصر برچسب، ممانعت از حضور جمعیت در فضاهای عمومی شهر، حبس و در خودپیچیدگی نهادی را در بر می گیرد. ایجاد گتو با دو هدف انجام می گیرد: منافع مادی برای گروه بزرگتر و حداقل تماس گروه با افراد دیگر.
جایگزینی فضای مجازی به جای روابط واقعی در میان زنان و مردان و گتو کردن زنان، در مجموع سبب می شود که زنان از فضای عمومی محروم شوند، در حالیکه تماس چشمی و زبان بدن بین دو جنس باعث می شود زنان و مردان بتوانند موقعیت های ذهنی خود را به اشتراک بگذارند. وقتی دو جنس ارتباط نداشته باشند، روابط زنانه زیاد می شود؛ جلسات زنانه و حتی روابط جنسی زنانه هم بیشتر می شود و موجب آسیب های اجتماعی بسیاری در حوزه زنان خواهد شد.
پس از اتمام سخنرانی ها، جلسه پرسش و پاسخ تشکیل شد و این نشست تا ساعت 7 شب به طول بیانجامد.
