مردم ترکیه برای گزینش 550 نماینده مجلس ملی در روز یکشنبه 12 ژوئن به پای صندوق های رای رفتند، این گزینش در شرایطی انجام گرفت که در برخی از کشور های منطقه حوادث بسیار ژرف و تعیین کننده ای رخ می دهد. برخی نام آن را بیداری کشور های عربی و نفتخیز گذارده برخی دیگر آن را بهار کشور های عربی می نامند. آنچه مسلم است، اینکه فردای این کشور ها مانند دیروز و گذشته های دور نخواهد بود که حکمرانان به دلخواه خود عمل کنند و در پی آن قدرت را به فرزندان خود منتقل نمایند، زیرا جوانان و زنان برای زندگی در دنیای بهتر وارد میدان شده اند. آنان به این باور رسیده اند که دیگر گول حکمرانان، دین بازان و تاریک اندیشان ثروت پرست و ثروت اندوز را نخورند و برای برون رفت از بحران اقتصادی و اجتماعی جامعه خود در سرنوشت سیاسی کشور شرکت کنند. از آن رو انتخابات ترکیه بعنوان کشور قدرتمند و تاثیر گذار منطقه از اهمیت ویژه ای برخوردار است.
جمهوری ترکیه با قدم های بلند و گاهی لرزان بسوی دمکراسی پیش می رود. نظام پارلمانی هرچند به دفعات از سوی ژنرال های ترکیه دچار وقفه شده، ولی تاریخ دیرینه ای دارد. در سال های نخست دهه 60 میلادی نخست وزیر منتخب مجلس همراه با دو تن از اعضای هیئت وزیران از سوی ژنرال ها به دار آویخته شدند. در سال های بعد هم حکومت سایه ژنرال ها ادامه یافت و مردمان زیادی از گروه روشنفکران چپگرا، کارگران، زحمتکشان، بویژه کرد ها گرفتار شکنجه، زندان و کشتار بی رحمانه شدند. از نیمه دهه 80 تا پایان دهه 90 میلادی تعداد زیادی هم از روزنامه نگاران، استادان، فعالین حقوق بشر، حقوقدانان و فعالین حقوق سندیکایی در روز روشن در خیابان های پر رفت و آمد به قتل رسیدند و فاعلین آنها هرگز معرفی و یا دستگیر نشدند. مردم ترکیه سال های طولانی گرفتار خود سری نظامی ها و قوانین پادگانی بودند. بنابرین تمرین دمکراسی، مطرح کردن شعار های دمکراتیک، آزادی مطبوعات و وسائل ارتباط جمعی در جامعه بویژه در پروسه گزینش که همراه با تیلیغات گسترده احزاب سیاسی است، دستآورد های مهم و غیر قابل باز گشتی خواهد داشت.
جمهوری ترکیه در مقایسه با دهه های گذشته از رونق اقتصادی خوب و تا اندازه ای مطلوب همراه با رشد سریع برخوردار است. در حالی که رشد اقتصادی در کشور های اروپایی بسیار ناچیز و در برخی موارد منفی است، ترکیه با 8 درصد رشد در سال های گذشته همچنان پیشتاز است و صادرات صنعتی خود را از 150 میلیارد دلار بالاتر برده است. در این میان ثبات سیاسی و فعالیت های گسترده دیپلوماسی جایگاه ویژه ای در نهاد های بین المللی به آن داده است. در سال های اخیر هر ساله بیش از 150 هزار از شهروندان ترکیه که در کشور های اروپایی و یا آمریکای شمالی زندگی می کردند و انباشت سرمایه مالی و یا علمی برجسته ای داشتند به ترکیه مهاجرت کرده به فعالیت های علمی و یا اقتصادی پرداخته اند. هرچند همه مردم از نعمت های این رشد سریع برخوردار نیستند. زیرا در این مدت فاصله طبقاتی افزایش یافته، برخی از روستا ها و شهر های دور دست از سکنه خالی شده، جوانان جویای کار با نا امیدی به سوی شهر های بزرگ روانه شده اند. ترکیه جامعه ی جوانی است، هر ساله تعداد زیادی از جوانان وارد بازار کار می شوند.
تم اصلی این انتخابات برای مردم ترکیه و احزاب سیاسی، دمکراسی بیشتر، آزادی اندیشه و بیان و رهایی از استبداد نظامی ها بود. از آن رو تغییرات مهم و تازگی های فراوانی در برنامه و شعار های انتخاباتی احزاب به چشم می خورد. حزب اسلامگرای عدالت و توسعه به رهبری رجب طیب اردوغان دیگر سخنی از شریعت، پوشش اسلامی و نظایر آن به زبان نمی آورد. به ارزش های انسانی، دمکراسی پیشرفته، نزدیکی به اروپا و نظام ایالتی اشاره می کرد که سال های طولانی قدغن و تابو در نزد نظامیان بود. همزمان با آن تغییر قانون اساسی، رفرم در نظام آموزشی و اداری را نوید می داد. برخی بر این باورند که فتح اله گولن پدر معنوی حزب که در ایالات متحده زندگی می کند به حزب خط می دهد و به فکر آن است که پایگاه حزب را در بین سرمایه داران و روشنفکران مذهبی و دیگران گسترش دهد. حزب جمهوری خواه خلق که قدیمی ترین حزب سیاسی کشور و مدافع سرسخت اندیشه های آتاتورک بود، و در این سال ها گاهی به چپ و گاهی به راست می زد و از نظامی ها و عملکرد آنان در نهان پشتیبانی می کرد از آن عدول کرده، روش نوین و تا اندازه ای مدرن را اتخاذ کرده است. حزب دیگر به دولت، ملت و زبان واحد باور ندارد و رهبر جدید آن که از یک سو تبار کرد و از سوی دیگر از علوی های ترکیه است به دفعات از چند گانگی فرهنگی و زبانی ترکیه سخن گفته است. در این میان موضع حزب حرکت ملی به رهبری دولت باغچلی که به شدت ملی گرا و منکر کرد ها در کشور است با تغییراتی در مواضع پیشین، همراه با حمایت از دولت، ملت و زبان واحد به وجود کرد ها در کشور اعتراف کرده، در مقابله با افراطی های کرد خود را طرفدار افراطی های ترک ها نامیده است. بنابرین جنگ چندین ساله بین ارتش ترکیه و چریک های کرد از یک سو و فعالیت گسترده طرفداران صلح بین آن دو از سوی دیگر به مسئله کلیدی در این انتخابات تبدیل شده و از سوی مردم ترکیه هم حمایت می شد، زیرا مردم از کشتار و برادر کشی در کشور خسته شده، خواهان صلح و همزیستی مسالمت آمیز در بین خود هستند.
انتخابات با پیروزی حزب عدالت و توسعه برای بار سوم به پایان رسید، اردغان با نزدیک به 50 درصد از آرا 326 کرسی در پارلمان بدست آورد. این تعداد برای تغییر قانون اساسی کافی نیست و باید برای آن 367 نماینده انتخاب می شد. در این میان قانون اساسی دلخواه خود را هم نمی تواند به همه پرسی ببرد زیرا برای آن هم نیازمند 330 نماینده از مجلس ملی بود. اردوغان در اولین سخنرانی خود بعد از انتخابات گفت که با احزاب دیگر رایزنی و همکاری خواهد کرد. اردوغان و یارانش در نظر داشتند با تغییر قانون اساسی نظامی ها و ژنرال های سرکش را زیر کنترل دولت در آورند و فرماندهی نیرو های سه گانه و ریاست ستاد را به وزارت دفاع پیوند دهند. حزب جمهوری خواه خلق با کمی افزایش آرا با 26 درصد 135 کرسی و حزب حرکت ملی با کاهش آرا 53 کرسی بدست آورد.
بیشترین پیروزی را در انتخابات احزاب کرد و کاندیداهای مستقل کرد در شهر های کرد نشین و استانبول بدست آوردند. لیلا زانا، احمد تورک و صلاح الدین دمیرتاش از مبارزین برجسته کرد وارد مجلس ملی شدند. تعداد نمایندگان حزب باریش و دمکراسی که بیشتر از کرد ها تشکیل شده همراه با افراد مستقل به 36 نماینده رسید، در مجلس پیشین این تعداد 22 بود. رابطه بین مردم و سیاستمداران کرد بسیار محکم و تاثیر گذار در منطقه است. کرد ها در همه جبهه ها به پیش می تازند. در مرحله نخست خواهان آزادی عبداله اوجالان از زندان هستند و در هر فرصتی یادآور می شوند که دولت ترکیه با اوجالان در چند سال گذشته همواره در مذاکره بوده، نمی توان شخصیتی را در زندان نگهداشت و همزمان با او مذاکره کرد. اوجالان از پایگاه وسیعی در بین مردم کرد برخوردار است و توانایی پیشبرد صلح را درمنطقه دارد زیرا هم پ ک ک و هم مردم بویژه جوانان از وی حرف شنوی دارند و به رهنمود های وی عمل می کنند. اوجالان در آخرین گفتار خود پیش از انتخابات به دولت ترکیه یادآور شده است که اگر خواسته های مردم کرد تا 15 ژوئن برآورده نشود در منطقه قیامت بر پا خواهد شد. دولت ترکیه این تهدید را جدی می گیرد و در روز های اخیر سخن از نظام ایالتی و یا خود مختاری نسبی به میان می آورد. در این میان سخنگوی حزب باریش و دمکراسی( صلح و دمکراسی) صلاح الدین دمیرتاش در حمایت از اوجالان نوعی فدرالیسم جمعیتی را مطرح می سازد که می تواند بخشی از خواسته های کرد ها را برآورده کند.
شرق و جنوب شرقی ترکیه در مقایسه با مناطق دیگر بسیار عقب مانده اند و نظام سنتی، عشیره ای و ماقبل سرمایه داری بر ان حاکم است. کنش و واکنش ها سریع و دگرگونی به سرعت ادامه دارد از آن رو تضاد های اجتماعی در نهان و در پیدا مشاهده می شود. جوانان با فرهنگ، اطلاعات و آگاهی اندک در گیرو دار این تضاد ها گیج و منگ به هر سویی کشیده می شوند. افراط گرایی، هویت طلبی همراه با بحران های اجتماعی و اقتصادی زمینه جنبش و گاهی خشونت را فراهم می آورد. نهاد های مدنی، احزاب سیاسی کرد و باشگاه های ورزشی و اجتماعی می توانند این پتانسیل را در منطقه کنترل کنند و صلح و دوستی را جایگزین خشونت سازند. جای خوشحالی است که احزاب سیاسی کرد به زنان توجه دارند و تعدادی از فعالین سیاسی و اجتماعی زن را وارد مجلس کردند. در این مناطق شورای شهر و شهرداری ها هم که از سوی مردم انتخاب می شوند به زنان توجه بیشتری دارند و تعدادی از زنان را به کار گمارده و یا با دادن وام های کوچک زمینه تولید و بازار یابی را برای آنها فراهم کرده اند. توجه به زنان و جوانان می تواند در شکستن سنت های دیر پا و جان سخت در منطقه مفید و موثر باشد.
آموزه های انتخابات ترکیه برای جامعه استبداد زده ایران مفید است. این دو کشور شباهت های بیشماری باهم دارند. هر دو کشور از مراحل مشابهی گذشته اند. مردم هر دو کشور بیش از صد سال است که برای بدست آوردن آزادی و دمکراسی مبارزه می کنند. مردم ترکیه در این مبارزه طولانی به بخش های اندکی از آزادی و دمکراسی دست یافته و خود را از نهاد های استصوابی مانند شورای نگهبان و ارگان های دیگر نجات داده است. در کشور ترکیه ده ها روزنامه، صد ها کانال رادیویی و تلویزیونی آزادانه فعالیت می کنند و مردم را آگاه می سازند. کسی مردم را صغیر، نادان و ناتوان از اداره خود نمی بیند که ولایت بر آنان داشته باشد. بیش از 30 حزب سیاسی در آن کشور فعالیت می کنند بنابرین مردم ایران و واحد های ملی در آن در مقایسه با جمهوری ترکیه برای رسیدن به حداقل های دمکراسی راه درازی در پیش دارند ولی آنچه مسلم است این راه دراز و ناهموار طی خواهد شد و مردم به آرزوی دیرینه خود که همان دمکراسی و آزادی است دست خواهند یافت...
محمد حسین یحیایی
mhyahyai@yahoo.com
