ایران به کجا میرود؟

مقدمه
بیش از یک سال پس از انتخابات ریاست جمهوری و شکل گیری جنبش بزرگ ضد حکومتی، مهمترین پرسش ِ مطرح این است که چه آینده ای برای جنبش اعتراضی به نتایج انتخابات ریاست جمهوری، جنبشی که به جنبش سبز معروف شده است، قابل پیش بینی است و شاید پرسش مهم تراز پرسش اول این است که آینده نظام حکومتی موجود چه خواهد بود.
برای پاسخ گوئی به این دوپرسش کلیدی که پیوندی ناگسستنی با هم دارند، باید اجزای این دو مجموعه را شناسائی و در پیوند با داده های سیاسی، ساختار نظامی ، اقتصادی و مذهبی حکومت بررسی کرد.
جنبش اعتراضی به نتایج انتخابات درمرحله اول جنبشی خود جوش بود که در برگیرنده اقشار گوناگونی از مردم بود و در چند روز اول که فرصت کوتاهی برای عرض اندام سیاسی داشت، نشان داد که چه قدرت مند و رنگارنگ است. و همین هم دلیل برخورد سریع، خشونت بار و بی رحمانه حکومت با این جنبش بود.
نطفه جنبش موسوم به سبز در حقیقت درسه دهه گذشته بسته شده است و بروز آن در هفته های پیش از انتخابات کم کم آشکارشد، زمانی که ظاهرا به نظر میرسید که میزان شرکت واجدین شرایط در انتخابات چندان چشمگیر نخواهد بود. اما بحث هائی که در چند سال گذشته و به ویژه در ماه های پیش از انتخابات بر سر شرکت و یا عدم شرکت در انتخابات در گرفته بود، ثمر داد و در روز انتخابات بیش از چهل میلیون نفر به پای صندوق رای رفتند و همه را و به ویژه ان هائی را که از موضع «چپ» انتخابات را تحریم کرده بود انگشت به دهان کرد. بگذریم از اینکه همان کسانی که مبلغ تحریم بودند و مینوشتند «من به احمدی نژاد رای میدهم» پس ازانتخابات بدون انتقاد از خود و گفتن اینکه تحریم انتخابات پرت و پلا گوئی ومیوه تحجرفکری شان بوده است، تغببر جهت دادند و به مدافع جنبش تبدیل شدند.
حضور گسترده مردم در انتخابات، آموختن از پیامدهای تحریم هائی بود که پیش از آن در انتخابات شورای شهر و انتخابات پس از آن تجربه شده بود و مردم با گوشت و پوست خود لمس کرده بودند که به رغم همه کاستی ها و ناپایداری های جناح موسوم به اصلاح طلب در دفاع ازارزش های دموکراتیک، ازجناح به اصطلاح اصولگرایان مذهبی که فرصت نفس کشیدن را هم از آنان گرفته، بهتر بودند.
اما تمام داده های در دست و به ویژه اسنادی که این روزها دست به دست میگردند مبنی بر اینکه نهاد های امنیتی و نظامی از پیش از انتخابات «تحلیل هایی» را ارائه کرده اند که نشان دهنده از پیش تعیین کردن سرنوشت انتخابات است، موید این هست که حکومت جمهوری اسلامی به رهبری شخص علی خامنه ای تصمیم خود را از پیش گرفته بود و تحت هیچ شرایطی حاضر به فرصت دادن به جریانی دیگر شبیه دولت خاتمی نبود. چون به باورمن انتخاب خاتمی ودوره هشت ساله ریاست جمهوری اش که ظاهرا اززیردست آقای خامنه ای دررفته بود، کابوسی وحشتناک برای محافظه کاران و به ویژه شخص خامنه ای شده بود که از تکرار آن بهرقیمت باید جلوگیری میشد. بنابراین با هجوم مردم به پای صندوق های رای، برای آقای خامنه ای روشن بود که اگر احمدی نژاد را از صندوق در نیاورد، درموقعیتی بدتر ازدوران هشت ساله خاتمی گرفتار خواهد آمد. منتها آقای خامنه ای هم مانند دیگر مستبدین فکر مقاومت کاندیداهایی که رای شان دزدیده شده بود و مقاومت احتمالی رای دهندگان را محاسبه نکرده بود. این خود اولین نکته ای است که به شناخت موقعیت و موضع آقای خامنه ای کمک میکند.

پیامدهای انتخابات دوره دهم ریاست جمهوری
منتها و به رغم تقلب در نتایج انتخابات و دزدیدن آرای مردم و یا کودتا که برخی از آن سخن میگویند، به رغم سرکوب ها و کشتن دهها نفر، شکنجه و زندان و تجاوز و تایید احمدی نژاد به عنوان ریاست جمهوری، باز هم برنده انتخابات مردم بودند! چرا؟
زیرا آنچه پس از انتخابات اتفاق افتاد تغییری ماهوی و پایه ای را در بسیاری از سطوح جامعه به دنبال داشت:
اول: نظامی که سه دهه به نام جمهوری اسلامی از مقبولیتی نسبی برخورداربود و دست کم برای معتقدین به جمهوری اسلامی وجهه و مشروعیتی داشت و میتوانست با انحصار بر دستگاه های اطلاع رسانی خود را نظامی مردمی جابزند، پس از انتخابات ریاست جمهوری دوره دهم، مشروعیت خود را برای بسیاری از هوادارن خود را هم از دست داد و عملا به تاریخ پیوست. رویدادهای پس از انتخابات خطی پایانی بردموکراسی نیمه بند درون حاکمین وموجودیت نظام سی ساله جمهوری اسلامی چه در داخل ایرا ن و چه دردنیای خارج کشید. بدین معنی که موجودیت آن نظامی که تا روز انتخابات و به مدت کمی بیش از سی سال با ویژ گی های خود به نام جمهوری اسلامی اعمال قدرت میکرد، به پایان رسید، هر چند که نظام تازه به همان نام ادامه حیات داد و میدهد.
اهمیت درک این تغییر به ان لحاظ مهم است که دفاع از نظام جمهوری اسلامی بر خلاف زمان پیش از انتخابات تقریبا دیگرغیرممکن شده است وحتی هواداران پروپاقرص این نظام هم توان دفاع از آن راندارند. مثلا برای بسیاری از مدافعین خارجی جمهوری اسلامی دفاع ازآن دشوار شده است. دیدن این تفاوت به معنی آن نیست که نظام پیشین ضرورتا نظامی مردمی و دموکرات بوده است. اما دیدن تفاوت بین رفتار های حکومت پیش از انتخابات و پس از انتخابات به ما کمک میکند برخی پیچیدگی های سیاسی را بهتر درک و بهتر بشناسیم. مثلا در نظام پیش ازانتخابات هنوزرسیدن به اجماع در میان روحانیون برای پاسخ گوئی به برخی بحران های سیاسی و اجتماعی و یا برای مقابله با چالش های مهم، بسیار معمولی و عادی بود در حالیکه اکنون اجماع و رسیدن به نظرگاه های مشترک و یا نزدیک، دیگر جائی در ساختار حکومتی ندارد.
دومین تغییرمهم و بسیار سرنوشت ساز دیگر تغییردر کنش و رفتار شهروندان و نگاه آنان به حکومت است. تا پیش از انتخابات و به رغم انتقاد هائی که میشد، فکر شکل گیری راه پیمائی ضد حکومتی غیر قابل تصور بود، در حالی که پس از انتخابات بپا خاستن برای حقوق شهروندی به امری بسیار بدیهی تبدیل شد. نتیجتا ریختن ترس شهروندان از طرح خواست های خود به رغم خطر کشته شدن، دستگیری و شکنجه از دیگر پیامدهای انتخابات بود.
وسومین پیامد مهم رویدادهای پس ازانتخابات عریان شدن هرچه بیشتر چهره خشن و ضد انسانی نظام جمهوری اسلامی بود. چهره ای که اگر چه برای بسیاری از روشنفکران ضد حکومت پیش ازآن روشن بود اما توهم میلیونها نفربه ماهیت جمهوری اسلامی را دچار دگرگونی ژرف کرد. به ویژه آشکار شدن نقش آیت اله خامنه ای در تقلب انتخاباتی و سرکوب ها ی پس از انتخابات، توهم بسیاری را نسبت به وی در هم کوفت.

پیشینه تاریخی تلاش ایرانیان برای دست یابی به دموکراسی
از انقلاب مشروطه در سال 1285 خورشیدی به بعد ایران به فاصله تقریبا هر بیست سال و برخی اوقات حتی کمترشاهد یک خیزش اجتماعی سیاسی بوده است.
1. نزدیک به پانزده سال پس از جنبش مشروطه ما در سوم اسفند 1299 شاهد یک دگرگونی بنیادی در ساختار سیاسی ایران هستیم هنگامی که رضا خان سردار سپه در یک کودتای نظامی خاندان قاجار را از اریکه قدرت به زیر میکشد.
2. بیست سال پس از آن رضاشاه پهلوی از سوی دولت های متفقین برکنار و مجبور به ترک ایران میشود. محمد رضا پسر رضا شاه به عنوان شاه جدید ایران به تخت سلطنت نشست.
3. دوازده سال بعد در مرداد 1332 محمد رضا شاه پهلوی به کمک کشورهای خارجی دولت ملی محمد مصدق را سرنگون کرد.
4. تنها ده سال پس از سرنگونی دولت مصدق بخشی از روحانیت به رهبری آیت اله روح اله خمینی به اعتراض با حکومت شاه برخاست که منجر به تبعید وی و سرکوب شدن اعتراض کنندگان به استبداد پادشاهی شد.
5. اما شانزده سال بیشتر طول نکشید که همان روحانی تبعید شده یعنی آقای خمینی با رهبری جنبشی سترگ مردمی طومار نظام سلطنتی را در هم کوبید و جمهوری اسلامی را بنیان نهاد.
6. و اکنون سی سال پس از انقلاب سال 1357 باردیگر مردم ایران برای کسب آزادی به پا خاسته اند.
برشماری این رویداهای مهم سیاسی در حدود یک قرن گذشته برای این است که نشان داده شود که تلاش مردم ایران برای دست یابی به آژادی های سیاسی و اجتماعی بیش از یک سده است که ادامه دارد و به رغم سرکوب ها هیچگاه متوقف نشده است.
بنابراین جنبشی که اکنون شکل گرفته است از جهتی ادامه تلاش های پیشین و در چارچوب سنت مبارزاتی مردم ایران جای میگیرد و اگر چه حکومت های پیشین موفق به سرکوب موقت آن شدند، اما در نهایت خود قربانی سیاست های استبدادی خود شدند. و نظام سیاسی کنونی ایران به رهبری آیت اله خامنه ای هم نمیتواند از این قانونمندی بگریزد. طبیعتا شرایط ایران در حال حاضر شباهتی کامل با دهه های پیشین ندارد و راه های تغییر نظام سیاسی هم نمیتواند به همان گونه باشد به این دلیل که هم ساختار اجتماعی سیاسی جامعه ایران دستخوش تغییری بنیادین شده است و هم شرایط بین المللی دچار دگرگونی ای شگرف شده است.

دلایل پیدایش جنبش سبز:
تداوم جنبش و مقاومت شخصیت های تعیین کننده درآن در بیش از یکسال گذشته به رغم سرکوب های شدید نشان از آن دارد که جنبش موسوم به سبز، نه جنبشی موقتی و نه جنبشی محدود به یک قشر و گروه اجتماعی است. برای شناختن این جنبش و دلیل تداوم آن بایستی به برخی ساختار های اجتماهی، اقتصادی، جمعیتی و فرهنگی جامعه نگاهی بیفکنیم.

ساختار جمعیتی:
حدود هفتاد در صد جمعیت ایران سی ساله و زیر سی سال هست. این بدین معنی است که حدود هفتاد در صد جمعیت کشور هیچ رابطه ای با انقلاب 1357- گذشته ازآموزشی یک جانبه که در مدرسه و دانشگاه آموخته اند- ندارد. این اکثریت بزرگ جامعه خواست ها و آرزوهای دیگری برای زندگی دارد نا قشر روحانی که حتی از نظر سنی در دنیایی دیگر از دنیای جوانان زندگی میکند.
زنان و دختران در ایران از همه بیشتر زیر فشار نظام جمهوری اسلامی است و چه از نظر حقوقی و چه از نظر فرهنگی زیر فشار مضاعف قراردارد. اما به رغم فشارهای طاقت فرسا بر زنان و اجرای قوانین ضد زن، زنان بادادن بیشترین هزینه ها مقاوم ترین بخش جامعه در مقابل سیاست های سرکوبگرانه نظام مانده اند.

2- ساختار فرهنگی- تحصیلاتی:
برابرآمارهای آخرین سرشماری در ایران در سال 1385 (جدول ٤١-١٥) حدود چهارو نیم میلیون دانشجو در ایران مشغول تحصیل بوده است که بیش از یک و میلیون و هشتصد هزار نفرآن دختر بوده اند. باتوجه به نقش این جوانان در انتقال یک سلسله ارزش ها و آگاهی های سیاسی و اجتماعی به میان خانواده ها و خویشاوندان خود اهمیت این شماراز دانشجویان دو چندان میشود.
این شمار ازدانشجویان و شمار بیشتری از فارغ التحصیلان دانشگاهی در سال های پیش نشان میدهد که چه نیروی اجتماعی تحصیلکرده با کم و بیش آگاهی سیاسی و اجتماعی در کشاکش نبردهای اجتماعی حضور دارند. طبیعی است که صد در صد این نیرو ضرورتا نه سیاسی و نه مخالف نظام جمهوری اسلامی است اما به طور حتم بخش قابل توجهی ازاین نیروی جوان در پی آزادی های سیاسی و اجتماعی و آزادی های شخصی است.

3- تاثیرهای جهانی شدن و ارتباط جوانان ایران با دنیای خارج:
ارتباط جوانان ایران با دنیای خارج از چند راه صورت میگیرد. 1: از طریق اینترنت. ایران برابر آمارهای در دست در سال 2008 ایران با حدود 23 میلیون کاربر اینترنت در خاور میانه مقام اول را داشته است و بی شک دو سال پس ازاین آمارها، شمار کاربران اینترنت بیشتر هم شده است. معنی این شمار کاربر اینترنتی، ارتباط تنگاتنگ ایرانیان با دنیای خارج از ایران است که این ارتباط آشنائی با ارزش های جهان شمولی را به دنبال دارد. در پی این ارتباط برخی از کاربران پس از آشنائی با ارزش های جهان شمول، مانند آزادی های فردی و اجتماعی و سیاسی به دنبال دست یابی به این ارزش ها هستند. افزون بر آشنائی با این ارزش ها کاربران ازراه اینترنت به راه زندگی جوانان در دنیای خارج ازایران آشنا میشوند و به محرومیت خود از بسیاری فرصت ها برای زندگی بهتر پی میبرند که این آگاهی میتواند در ادامه خود به گرایش به مبارزه برای دست یابی به این فرصت ها کمک کند.
اما تنها اینتر نت راه آشنائی ایرانیان و به ویژه جوانان ایرانی با دنیای خرج نیست. پس از انقلاب سال 1357 میلیون ها ایرانی ایران را به دلایل بسیار گوناگونی ترک کرده و در گوشه و کنار جهان گرم زندگی و تحصیل اند. گرچه آمار دقیقی از شمار ایرانیان در خارجی ازکشور نیست اما تخمین زده میشود که دستکم حدود چهار میلیون ایرانی در خارج از ایران زندگی میکنند.
حسن قشقاوي معاون کنسولي وامور ايرانيان وزير امور خارجه جمهوری اسلامی میگوید برابر آمار دردست وزارت امور خارجه، حدود 4 ميليون نفر ايراني در خارج هستند اما شخصا بر این نظر است که 5 ميليون ايراني درخارج از کشور زندگی میکنند. (مهر 1389/04/17)
حضوراین همه ایرانی در خارج از ایران و ارتباط دائم با بستگان و خانواده های خود در داخل ایران منبعی دیگر برای انتقال ارزش های جهان شمول و غیر اسلامی به ایران است.
وسیله دیگرارتباط بدون واسطه ایرانیان با دنیای خارج ماهواره ها است که از راه آن بخش بزرگی از جامعه روزانه با برنامه های تلویزیونی و رادیوئی غیر اسلامی چه به زبان فارسی و چه زبان های غیر فارسی درارتباط نزدیک هستند. بنابراین تاثیر این ارتباط ها با دنیای خارج این است که به رغم تلاش های نظام جمهوری اسلامی برای تحمیل ارزش های به اصطلاح اسلامی خود به جامعه در این راه شکست خورده است. عقب نشیتنی و وادادگی دولت و نیروی انتظامی در جمع آوری بشقاب های ماهواره ها بهترین نمونه این شکست است.

4- دیگر نیروهای اجتماعی – اقتصادی مخالف نظام حاکم:
گذشته از ساختار جمعیتی و بافت جوان جامعه با آمال و آرزوهای مشابه با جوانان در دیگر کشورهای دنیا، در بخش اقتصادی جامعه هم گروه بزرگی از بخش خصوصی به دلیل منافع اقتصادی خود و لزوم ارتباط اقتصادی و فرهنگی با دنیای خارج نمی توانند با سیاست ها ی حکومتی سازگاری داشته باشد. اشاره به این نکته هم لازم است که بخش خصوصی مانند همه گروه های اجتماعی در ایران از دوبخش سنتی و مدرن تشکیل شده است. گروه مدرن بخش خصوصی چه از نظر فرهنگی و چه از نظر اقتصادی سیاست انزوای اقتصادی ایران را بر نمی تابد در حالیکه در بخش سنتی اقتصاد هم به دلیل محدودیت های اقتصادی و عدم شفافیت ضرورتا بخشی از این گروه با نظام در تعارض می افتد.
در کنار بخش خصوصی مدرن و سنتی اقتصاد ایران، از پس از انقلاب 1357 قشری از تکنوکرات ها و بوروکرات ها شکل گرفته است که بخش دولتی اقتصاد را اداره میکند. این قشر ترکیبی است ازمدیران کارخانه های دولتی، بوروکرات های و کارمندان بلند پایه دولت در بخش اقتصاد که از نظر تعداد شاید چند صد نفر بیشتر نباشد اما بخش عمده اقتصاد ایران را در اختیار دارد. آمارهای گوناگون حکایت از تسلط دولت بر 70 تا 80 در صد اقتصاد ایران دارد که با درنظر گرفتن درآمد های نفتی بیش از50 میلیارد دلار سالانه، نقش تکنوکرات ها وبوروکرات های بخش دولتی اقتصاد بسیار پراهمیت است. این قشر نازک از نظر سیاسی اما وابسته به نظام سیاسی و دستکم مجبور به تظاهر به وفاداری به نظام است.
بر اساس آمارهای منتشر شده از سوی مرکز امار ایران تعداد کارکنان دولت در سال 86 حدود دو میلیون و سیصد هزار نفر بوده است که با احتساب اعضای خانواده آنان به طور متوسط 4 نفر، نزدیک به ده میلیون ایرانی با حقوق دولتی زندگی میکنند. اما با توجه به بافت اجتماعی و بافت فرهنگی کارمندان دولت باید بخش عمده ای از آن ها را در تضاد با سیاست های حکومتی ارزیابی کرد. در این گروه به ویژه بخش بزرگی از معلمان و استادان و کارمندان دانشگاه ها و موسسات آموزشی عالی به دلیل آگاهی های سیاسی و اجتماعی شان با سیاست های حکومتی در جدال هستند.
بنابراین با در نظر گرفتن بافت اجتماعی، جمعیتی و اقتصادی ایران میتوان ادعا کرد که پشتوانه و پایه اجتماعی نظام جمهوری اسلامی در مقایسه با جمعیت 70 میلیونی ایران بسیار کوچک است و شاید بتوان میان ده تا پانزده در صد کل جمعیت تخمین زده شود.

5 - عملکرد سی ساله نظام:
عملکرد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی نظام جمهوری اسلامی تنها باعث سرخوردگی جونان جامعه نشده است. حتی برای آن بخش معتقد به اسلام و ارزش های اسلامی و وفادار به نظام هم عملکرد این نظام درسی سال گذشته نتیجه ای منفی داده است. شکست دولت در برنامه های اقتصادی و اجتماعی، گسترش فحشا واعتیاد، فساد و دزدی اموال عمومی از سوی قدرتمندان مبلغ ارزش های خوب و به اصطلاح اسلامی، اخلاق دوگانه حاکمان را افشا کرده است. حاکمینی که به ظاهرمبلغ و مدافع ارزش های خوب هستند اما درعمل، خود بدترین دزدها و مفسدان جامعه هستند. این دوروئی در گفتار و کردار باعث سرخوردگی بخش بسیاری از کسان و حتی بخشی از جانبازان جنگ ایران و عراق شده است که بر پایه اعتقاد ها و باورهای مذهبی و انسان دوستانه خود از نظام جمهور ی اسلامی دفاع میکردند. دربین این ناراضیان مدافع نظام حتی فرزندان مقام های بلند پایه نظامی و سیاسی نظام و فرزندان خانواده های مذهبی اقشار نسبتا مرفه میانی جامعه هم دیده میشود.
همین فساد نظام جمهوری اسلامی است که به محمود احمدی نژاد فرصت داده است با سوء استفاده ار نارضائی مردم از این فساد به بخشی از روحانیون بلند پایه حمله کند. اعتراف های تازه عباس پالیزدار به اینکه سخنرانی های افشاگرانه اش در باره فساد مالی روحانیون سرشناس در دوسال پیش با راهنمائی گروه احمدی نژاد و با برنامه بوده است، موید سوء استفاده سیاسی باند احمدی نژاد از نارضائی عمیق هواداران جمهوری اسلامی از این نظام فاسد است.
بنابراین نظام جمهوری اسلامی حتی در میان هواداران خود از پایگاه دائمی و محکمی برخوردار نیست و به دلیل تماس روزانه و فعال ده ها میلیون ایرانی چه از راه اینتر نت، ارتباط با بستگان خود در خارج از کشو، ارتباط از راه ماهواره و سر انجام سفر به خارج ازایران، تحمیل ارزش های به اصطلاح اسلامی را جز در زمینه پوشش زنان غیر ممکن کرده است.
این ساختار جمعیتی با ارتباط های مستمروفعال با دنیای خارج همراه با فساد و سیاست های سرکوبگرانه نظام پایه های هواداران نظام را به قشر کوچکی از بهره بران مستقیم از نظام تقلیل داده است.

6- هواداران نظام جمهوری اسلامی:
هواداران نظام جمهوری اسلامی بیش از 200 هزارروحانی و خانواده های آنان، کارمندان نهاد های امنیتی و نظامی، بخشی از بسیج و خانواده ها و بستگان آنها، قشر کمی ازمذهبی ها و معتقدین به ارزش های اسلامی که نگاهی افراط گرایانه و متعصبانه به این ارزش ها دارند، را در بر میگیرد. به این گروه باید بخش بسیار کوچک روشنفکران و نخبگان اسلام گرا و حتی هواداران گرایش های چپ و مارکسیستی را به حساب آورد که از موضع به اصطلاح ضد امپریالیستی از تصمیم های حکومتی به طور مقطعی و مورد به مورد دفاع میکنند. این طرز تلقی را میتوان درنشریات حزب توده و برخی گروه های به اصطلاح چپ دیگر دید. بارزترین نمونه آن انتشار پرت و پلا گوئی های فیدل کاسترو وهوگو چاوز در باره امپریالیسم و ایران در سایت اینتر نتی پیک نت است که نزدیک به توده ای هاست.
به این گروه از هواداران باید گروهی از مردم از قشرهای تهی دست را افزود که از نهادهای دولتی و شبه دولتی و کمیته امداد ، بنیاد شهید و... کمک های مالی دریافت میکنند و خود را ملتزم به دفاع از نظام میدانند.
در جریان رویداد های یک سال گذشته بسیاری ازجریان های سیاسی هم که ادعای چپ بودن دارند نسبت به جنبش مردمی ایران بسیار فاصله گرفتند یا به زبان دیگر در برابر آن سکوت اختیار کردند. سکوت جریان های کارگری مثلا سندیکای کارگران شرکت اتوبوسرانی تهران و حومه در برابر جنبش سبزبسیارقابل تعمق است.
اما و به رغم اندک بودن شمارهواداران نظام حاکم در مقایسه با مخالفین و جمعیت هفتاد میلیونی نباید این نکته را ازنظر دور داشت که حکومت استبدادی با در اختیار داشتن همه رسانه ها، ارگان های سرکوب و ازهمه مهمتر با حدود کم و بیش 50 میلیارد دلار درآمدهای نفتی سالانه قدرت مانور گسترده ای دارد. به همین دلیل هم هست که سرنگونی نظام حاکم در شرایط کنونی نمیتواند یک باره و سریع باشد بلکه احتمالا فرا یندی آرام خواهد بود هرچند که در ایران همیشه باید منتظر غافلگیری های سیاسی هم بود.

ساختار قدرت مداران
آن چه اما امروز نظام جمهوری اسلامی را به چالش کشیده است تنها جنبش سبز و خواست های آزادی خواهانه اکثریت جامعه نیست بلکه پایان یافتن یک دوره سی ساله چند گانگی قدرت است.
از ویژگی های مهم نظام سیاسی جمهوری اسلامی از همان روز پس از انقلاب چند گانگی مرکز قدرت و دخالت گروه های گوناگون به اصطلاح خودی در تصمیم گیری های سیاسی بود. همین چند گانگی قدرت به باور بسیاری از تحلیلگران از یک سو به ثبات نظام کمک میکرد و از سوی دیگر آ فریننده فضای نسبتا کمی برای مخالفین بوده است. در دهه اول انقلاب تصمیم گیری های سیاسی، اجتماعی واقتصادی تحت تاثیر کاریسمای آیت اله خمینی بود. اما پس از مرگ وی و به رهبری رسیدن آقای خامنه ای وی از آن اعتبار سیاسی ومذهبی لازم برخوردار نبود تا بتواند مانند آیت اله خمینی در اداره کشور تاثیر گذار باشد. بنابراین در آغاز دهه دوم پس از انقلاب این اکبر هاشمی رفسنجانی و علی خامنه ای بودند که به کمک هم تلاش داشتند خلا سیاسی پس از آیت اله خمینی را پر کنند. در دهه سوم و با ورود جریان موسوم به اصلاح طلبان به مدار قدرت تنش های درون روحانیت وارد مرحله و شدت تازه ای شد.
از ویژگی دیگر نظام جمهوری اسلامی در چند دهه گذشته تلاش روحانیت بوده است، درمواقع بحرانی و حساس با دست یابی به اجماع حتی به بهای کنار گذاشتن موقتی بخشی از روحانیت از قدرت از قلع و قمع یکدیگر پرهیز کند. اکنون ظاهرا این فرایند به پایان رسیده است. دلیل آن به باور من در وحله اول تغییر نسل ها و ورود گروه های جوان تر به ساختار قدرت به ویژه نظامیان است. نسلی از روحانیت که در انقلاب و پی ریزی بنیاد جمهوری اسلامی شرکت داشت بخشی به دنیای موعود خود شتافته اند و برخی هم به دلیل کهولت توان تاثیرگذاری به مانند پیش را ندارند. آخرین نسل این روحانیون همان نسلی است که رفسنجانی و خامنه ای به آن تعلق دارند. نسل جوان تر روحانیت که در انقلاب هم بوده است بیشتر در جناح موسوم به اصلاح طلب دیده میشود که به رغم داشتن فرصت در یک دهه نتوانستند از این فرصت استفاده کافی ببرند. بنابراین جایگزین نسل درگذشته و مسن روحانی نه روحانیون جوان ترشرکت داشته در انقلاب هستند بلکه نسلی است که با به رخ کشیدن حضورش در جبهه و در ائتلاف با علی خامنه ای قصد بیرون کردن کامل روحانیت را ازمدارقدرت دارد.
اینکه چرا خامنه ای با این گروه همراه شده است دلیل اش از یک سو گرایش های ایدئولوژی و آرمان گرایانه وی و نزدیکی این گرایش ها با گرایش بخشی از نظامیان و تکنوکرات های همراه با احمدی نژاد است. بدین معنی که خامنه ای به استقرار جامعه اسلامی آرمانی و مبارزه برای پیروزی بر غرب و فرهنگ غرب شدیدا باور دارد و پژواک این آمال خود را در گفته های احمدی نژاد میبیند. ازسوی دیگر و آن چنان که گفته شد رهبری خامنه ای در دو دهه گذشته در سایه ابهت رهبری آیت اله خمینی قرار داشت و هیچگاه پذیرش رهبری اش به طور کامل و بی چون و چرا نبوده است. همین موقعیت آقای خامنه ای از یک سو باعث کم بها دادن به اواز سوی مخالفا نش در درون روحانیت شد و از سوی دیگر اورا مجبور میکرد برای حفظ موقعیت خود رقیبان بالقوه خود را از سر راه بردارد و یا تضعیف کند. مهمترین نمونه آن سیاستی است که وی از حدود پانزده سال پیش در برابر اکبر هاشمی رفسنحانی در پیش گرفت. شاید زمانی که حشمت اله طبرزدی نشریه «پیام دانشجو» را منتشر کرد هیچ کس به نیت واقعی پشت انتشار این نشریه توجهی نداشت. اما اکنون روشن شده است که آیت اله خامنه ای به انتشار این نشریه کمک میکرده است وروشن است که انتشار و جهت گیری این نشریه با هدف زدن هاشمی رفسنجانی برنامه ریزی شده بود ودر دست یابی به این هدف هم بسیار موفق بوده است. چون تاثیر این نشریه به حوزه خوانندگان آن محدود نماند بلکه افشاگری ها و تهمت های فسادی که به خانواده رفسنجانی در این نشریه زده میشد با توجه به نفرتی که درجامعه از جمهوری اسلامی وجود داشت ، یک موج اجتماعی گسترده ضد رفسنحانی به عنوان نماد نظام را به دنبال داشت که گروه های «چپ»، سازمانهای دانشجوئی اصلاح طلبان و بسیاری از نیروهای سیاسی جامعه را با خود برد. عباس عبدی هم یکی از کسانی بود که به این موج دامن زد.
من خود دراوائل دهه هفتاد خورشیدی که سالی چند بار به ایران میرفتم بر سر این موضوع بحث های زیادی با کسانی که آن زمان دور نشریه آدینه جمع شده بودند در باره رفسنجانی و خامنه ای داشتم. باورکلی بین گروه های چپ این بود که «خامنه ای درویش است و رفسنجانی دزد است» که این بحث در همان زمان هم از نظرمن به عنوان بحثی غیر علمی مردود بود. اما در آن زمان شاید هیچکس به پیامدهای این تبلیغات ضد رفسنجانی فکر نمیکرد و نمیتوانست حدس بزند چه هزینه ای سیاسی برای جامعه ممکن است داشته باشد. امروزوحدود کمترازدودهه پس از آن رفسنجانی از حوزه قدرت کنار زده شده، طبرزدی در زندان مکافات تند روی های خود را پس میدهد و چپی ها از همیشه بیشتر زیر پیگردند و خامنه ای به ریش همه میخندد.
اما به رغم پیروزی بر رفسنجانی، خامنه ای امروز بیش از هر زمان تنها و ذلیل است. وی از یک سو با تکیه بر بخشی از نظامیان هرگونه نقد به سیاست های خود را با قهر سرکوب میکند و از سوی دیگر با جدائی هرچه بیشتر از روحانیون خواسته یا نا خواسته خود را به ابزاری دردست نسل جدیدی از نظامیان، تکنوکرات های دور و بر احمدی نژاد کرده است. هنوز میان بسیاری از صاحب نظران بر سر نقش واقعی خامنه ای در ساختار سیاسی امروز جمهوی اسلامی اختلاف است. برخی بر این باورند که خامنه ای به نظامیان وابسته است و نظامیان با کمک فرزند وی مجتبی از او به گونه ای ابزاری استفاده میکنند. اما نگاهی به نگرش خامنه ای به جامعه جهانی و دنیای دور و بر خود این باور را کمرنگ میکند. خامنه ای به نظر من خود تندرو است و از تندروی محمود احمدی نژاد، هم همانطور که خود گفته پشتیبانی میکند. در برابر او محمود احمدی نژاد و یاران وی هم خود را در بست در اختیار خامنه ای نگذاشته اند، بلکه ظاهرا روحانیت زدائی را در دستور کار خود دارند. هیچکس به اندازه محمود احمدی نژاد و دستیارانش نتوانسته است به این گونه روحانیت را فاسد و بد نام معرفی کند.

نتیجه گیری:
ایران برسربزرگترین دوراهی در سه دهه گذشته قرار گرفته است. رژیم جمهوری اسلامی به عنوان نظامی ناتوان برای پاسخگوئی به نیازهای شهروندان و به عنوان نظامی فاسد و زورگو بیش از همیشه افشا شده است. نظام جمهوری اسلامی به ویژه در زمینه اقتصادی بدترین عملکردها را داشته است و ایران را دربرابر بزرگترین چالش تاریخ معاصر خود قرار داده است. رژیم به ظاهر یک دست جمهوری اسلامی بیش ازهرزمان پاره پاره شده است. حتی هم چنان که فرمانده کل سپاه پاسداران گفت در میان نظامیان هم چند دستگی وجود دارد و سرکوب ادامه مخالفان هم تضمینی همیشگی ندارد. مقبولیت این نظام در میان هواداران خود به کمترین حد در سی سال گذشته رسیده است. یک راه برون رفت ازبحران بازگشت به شرایط پیش از انتخابات است که این راه با سیاست های آقای خامنه ای تقریبا وعملا غیر ممکن شده است. راه دیگرادامه سیاست سرکوب و فریب چهره هایی از اصلاح طلبان رده دوم و سوم برای ایجاد تفرقه و چند دستگی در میان اصلاح طلبان است که حتی در صورت موفقیت در این کارهم راه حلی نهائی برای برون رفت ازبحران به دست نمی آید. راه دیگر ممکن ادامه همین وضع تا انتخابات بعدی ریاست جمهوری و پایان آمدن دوران ریاست جمهوری احمدی نژاد که این راه هم تنها پاسخ به بحران را طولانی میکند و جوابی ندارد. ترور ناگهانی احمدی نژاد هم میتواند فرصتی به آیت اله خامنه ای بدهد تا زمینه عقب نشینی اش را فراهم کند. یک راه قابل تصور ارائه وظیفه پیدا کردن راه برون رفت از بحران به مجمع تشخیص مصلحت نظام و یا بعبارتی دیگر به اکبر هاشمی رفسنجانی است که احتمال آن هم چندان بزرگ نیست.
اما با توجه به اینکه آیت اله خامنه ای پس از انتخابات آن چنان تند رفته است که خود را در بن بستی گرفتار کرده است، هر تغییرحتی ناچیزی هم موقعیتش را به چالش میکشد. چون وی خود را در بن بستی گرفتار کرده است که بدون عقب نشینی هائی خروج از این بن بست ممکن نیست.
در هفته های گذشته نشانه هائی بسیار اندک از عقب نشینی آیت اله خامنه ای دیده میشود اما لحن آشتی جویانه وی در سخنرانی خود با مسئولین حکومتی و دستور تعلیق سه مقام قضائی در ارتباط با قتل های کهریزک و یا گفته های یکی از امام جمعه های تهران آن چنان بی رمق هستند که جای خوشبینی زیادی را نمیگذارد.
در سطح بین المللی هم نظام جمهوری اسلامی بیش از همیشه زیر فشار قرار دارد. تحریم های بین المللی و تحریم های ایالات متحد آمریکا و اتحادیه اروپا دولت را زیر فشار شدید قرار داده است. تحت این شرایط بزرگترین آرزوی دولت جمهوری اسلامی حمله نظامی به ایران است. و این بزرگترین اشتباهی است که دنیای غرب میتواند بکند. چون هر حمله حتی اگر بسیار هم محدود باشد این بهانه را به دولت جمهوری اسلامی میدهد همه صدای مخالفان در ایران را با وحشیگری غیر قابل تصور خفه کند و با تهدید موجودیت ملی از سوی بیگانگان ادامه موجودیت خود را توجیه کند.
به باور من دنیای غرب باید با افشای همه جانبه سیاست های ضد حقوق بشری جمهوری اسلامی هم این نظام را زیر فشار جهانی قرار دهد و هم مخالفان نظام را یاری دهد. تکیه یک جانبه بر برنامه هسته ای ایران این خطر را در خود دارد که نظام جمهوری اسلامی در شرایطی و برای سرکوب مخالفین خود حتی به یک سازش با غرب بر سر برنامه هسته ای تن در دهد تا برای سرکوب مخالفین خود دست بازتری دشته باشد.