جوانان نیروی تغییر و تحول در ایران

نهم- اعتياد در ميان جوانان :

در تاريخ 15 آبان سال 1386، گزارشي توسط مجلس شوراي اسلامي در خصوص اعتياد در ميان جوانان انتشار يافته است. در اين گزارش آمده است : " در حال حاضر 65 درصد جمعيت معتادان كشور را افراد زير 35 سال تشكيل مي دهند. كه از ميان اين عده 30 درصدشان زيرسن 20 سال هستند" (1). در مورد آمار معتادان در ايران، اعداد و ارقام مختلفي ذكر مي شود. لازم به تاكيد است كه "آمار دو ميليون معتاد در ايران اولين بار در سال 76 از سوي ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام شد و از آن زمان تاکنون گويا اين آمار ثابت باقي مانده است، بر اساس اين آمار يک ميليون و 200 هزار نفر در ايران معتاد دائمي هستند و حدود 800 هزار نفر نيز به صورت تفنني مواد مخدر مصرف مي کنند که البته با توجه به اينکه در همه جاي دنيا تعداد افرادي که به صورت تفريحي و تفنني مواد مخدر مصرف مي کنند بيش از معتادان دائمي است اکثر کارشناسان به اين آمار به ديده ترديد نگاه مي کنند. بر اساس اعلام مسئولان درماني کشور در وزارت بهداشت و سازمان بهزيستي کشور، سالانه حدود 8 درصد به تعداد معتادان و مصرف کنندگان مواد مخدر در کشور افزوده مي شود. سيد مويد علويان، معاون سلامت وزارت بهداشت آمار معتادان را در ايران 3 ميليون و 700 هزار نفر اعلام مي کند و معتقد است بررسي هاي وزارت بهداشت نشان مي دهد در ايران يک ميليون و 200 هزار نفر معتاد دائمي و روزانه مواد مخدر هستند و بقيه اين گروه مصرف تفنني و گاه به گاه مواد مخدر دارند. اين آمار را دقيقاً محمد اسماعيل اکبري، معاون سابق وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي اعلام کرده بود، او نيزهمين تقسيم بندي را در مورد معتادان دائمي و تفنني داشت اما در همان زمان محسن وزيريان، مدير کل پيشگيري از سو مصرف مواد مخدر، آمار 3 ميليون و 700 هزار نفري معتادان را مربوط به سال 80 اعلام کرد و گفت: مطمئناً اين آمار در زمان حاضر (ارديبهشت 84) افزايش يافته است. اما درست در همان زمان، علي هاشمي، دبير کل سابق ستاد مبارزه با مواد مخدر و جانشين رئيس جمهوري وقت در اين ستاد، آمار معتادان در ايران را 4 ميليون نفر اعلام کرد و گفت: 5/2 ميليون نفر از اين افراد، معتاد قطعي روزانه و 5/1 ميليون نفر آنها، مصرف کننده قطعي تفنني و گاهگاهي مواد مخدر در کشور هستند. دبير کل سابق ستاد مبارزه با مواد مخدر در آن زمان گفته بود که همه شاخصهاي مربوط به مواد مخدر در اين سالها تغيير کرده است"(2). با این حال کارشناسان مستقل معتقدند که آمار واقعی بیشتر از اینهاست. میثم آقاخانلو، روزنامه‌نگار و سردبیر هفته‌نامه محلی کویر در خراسان شمالی، در مقاله خود با عنوان «مبارزه با مواد مخدر،عرصه ناكامي هاي متوالي در گذر سه دهه» مي نويسد :"برخی از آمارهای نیمه‌رسمی که توسط نمایندگان مجلس شوراي اسلامي یا کارشناسان مشهور ارایه شده، تاکید می‌کند ایران تقریباً 4 میلیون معتاد دائمی و 5/2 میلیون معتاد تفننی دارد. اگر ضریب متوسط تعداد اعضای خانوار را 4 فرض کنیم؛ 5/6 میلیون معتاد دائمی و تفننی بدان معناست که تقریباً 26 میلیون ایرانی بطور روزانه با تحمل بسياري از مسائل، درگير معضل اعتياد و حاشيه هاي آن در ميان خانواده هاي خود هستند"(3). مواردي چون طلاق، سرقت، قتل، فساد، فحشا، خودكشي، ابتلا به ايدز و بسياري از بيمارهاي رواني و ... در ارتباط نزديك با پديده اعتياد دارد و از اين طريق صدمات غير قابل جبراني به جامعه و نسل جوان كشور مي زند.

تمام شواهد آماري بر اين واقعيت تاكيد دارد كه وجود كشور افغانستان در همسايگي ايران باعث تبديل كشور به معبر ترانزيتي براي قاچاق مواد مخدر شده است. بر اساس نتايج يك تحقيق در سال 2006، "ميزان توليد ترياك افغانستان 6100 تن بود، در سال 2007 ميلادي، توليد ترياك به 8200 تن افزايش يافت و در سال 2008 نيز توافق شده است كه اعلام شود توليد ترياك افغانستان به 7 هزار تن كاهش مي‌يابد. نتايج اين تحقيق نشان مي دهد كه در سال 2006 ميلادي 1057 تن از مواد مخدر و ترياك توليد افغانستان وارد بازار مصرف ايران شده است و 1200 تن از اين مواد نيز از ايران به عنوان نزديك ترين راه به كشورهاي بالكان، ترانزيت شده است"(4). در ضمن "سالانه 120 تن از اين مواد توسط ارگان هاي مختلف مبارزه با مواد مخدر كشف و ضبط مي شود"(5). افزايش سالانه كشفيات مواد مخدر در كشور نشان مي‌دهد كه بايد به همين نسبت مصرف و ترانزيت مواد مخدر از ايران نيز افزايش يافته باشد. "از نظر آماري هم گرچه آمارهاي مختلفي از تعداد معتادان كشور توسط مسئولين دولتي و ارگان هاي مختلف اعلام شده و ما در اين خصوص از 700 هزار نفر تا 3 يا 4 ميليون نفر هم آ‌مار داشته ايم اما اگر آمار رسمي 2 ميليون نفر را بپذيريم كه يك ميليون و 200هزار نفر آن دائمي و 800 هزار نفر آن تفنني است با در نظر گرفتن مصرف 5/1 گرم ترياك روزانه براي معتادان دائمي و 3 گرم در هفته براي تفنني ها ميزان مصرف ترياك در ايران حدود همان هزار تن در سال است كه 3/17 درصد ترياك توليد شده در افغانستان است"(6).

در گذشته استعمال مواد مخدر تنها مختص به افراد بالاى 50 سال بود. طى دو دهه گذشته سن اعتياد به 20 سالگى و امروز سن گرايش به مواد مخدر و استعمال آن به دوره نوجوانى رسيده است. خبرگزاری «برنا»، ارگان رسمی سازمان ملی جوانان، اعلام کرد: "جدیدترین آمار ارایه شده از میزان معتادان کشور حاکی از کاهش چشمگیر سن اعتیاد در کشور از 17 سال به 13 سال است"(7). در همين گزارش آمده است كه : "بيش از يك ميليون نفر از معتادان كشور زير 19 سال هستند و هر سه دقيقه يك نفر از افراد جامعه (بويژه از ميان جوانان و نوجوانان) و بيش از 300 نوجوان، بطور روزانه به مواد مخدر معتاد مي شوند"(8). موسي الرضا ثروتي، يكي از نمايندگان مجلس نيز به روزنامه همشهري گفته است:" بر اساس آماري كه ستاد مبارزه با مواد مخدر اعلام كرده است، بيش از 25 درصد معتادان، اعتياد را از دوران مدرسه شروع كرده اند"(9). بنا به تحقيقات ستاد مبارزه با مواد مخدر، بيش از 20 درصد دانشجويان و 3/13 درصد دانش آموزان كشور به علت شرايط نامناسب خانواده، مدرسه، جامعه و داشتن دوستان ناباب و نداشتن انگيزه زيستن در معرض اعتياد قرار دارند. آمار قريانيان مواد مخدر در ايران بسيار تكان دهنده است. بر طبق آمار انتشار يافته درهر دو ساعت يك نفر و هر روز 12 نفر بر اثر اعتياد در ايران مي ميرند. در سال 84 دقيقاً 4320 نفر بر اثر سو مصرف مواد مخدر جان خود را از دست دادند.

همه شواهد فوق نشانگر اين است كه جوانان و نوجوانان بيش از هر قشر ديگري بطور بالقوه در معرض اعتياد به مواد مخدر قرار دارند. شرايط جغرافيائي و جمعيت جوان و ناتواني حكومت اسلامي در حل مشكلات اجتماعي و اقتصادي باعث افزايش اين معضل اجتماعي در جامعه و بويژه در ميان نسل جوان كشور شده است.

جواني دوره اي كاملاً پر هيجان و سرشار از تجربيات جديد و پيش بيني نشده است. در اين دوره جوان با سوالات اساسي و جدي مواجه مي شود كه در صورت عدم يافتن پاسخ هاي روشن، قابل فهم و قانع كننده و نيز نبودن فضاي مناسب براي طرح اين سوالات، مي تواند زمينه ساز مشكلات اساسي براي او شود. بسياري از افراد در دوران جواني اهل ريسك و خطر و آزمايش هستند. در واقع انرژي جوان براي ممكن كردن ناممكن هاست. نسل جوان و نوجوان كشور مي تواند همواره در معرض اعتياد و گرايش به مصرف مواد مخدر باشد. بسياري از تحقيقات انجام شده نشان مي دهند، افرادي كه به انواع مختلف مواد مخدر اعتياد پيدا كرده اند اغلب اولين تجربه خودشان را به صورت تفريحي و در دوران نوجواني كسب كرده اند و به تدريج اعتياد آنان، از حالت تفريح خارج شده و با تكرار و زياد شدن ميزان مصرف، معتاد شده اند. اعتياد به مواد مخدر يكي از شناخته ترين آسيب هاي اجتماعي در جامعه است. كاهش سن اعتياد و فراگير شدن آن و نيز اعتياد در ميان كودكان، نوجوانان، جوانان و زنان( دختران جوان) نشان دهنده افزايش خشونت اجتماعي در كشورمان است.

رشد بي رويه اعتياد در ميان ميليون ها نفر از اقشار مختلف جامعه باعث ايجاد يك بحران اجتماعي در جامعه شده است. عوامل موثر در اعتياد رابطه اي مستقيم و تنگاتنگي با فقر، بيكاري، تبعيض و نابرابري اجتماعي دارد. به علاوه عوامل بيشماري همچون نبود امكانات تربيتي، فقدان اميد به آينده، فرار از مشكلات و مسائل زندگي روزمره، افسردگي، گسيختگي خانواده ها، كاهش فضاي خلاقيت در زندگي اجتماعي، فقدان و يا كمبود امنيت اجتماعي، گسترش يافتن شكاف نسل ها و وابستگي اقتصادي جوانان به خانواده ها و غيره از ديگر عوامل گرايش جوانان و نوجوانان به اعتياد محسوب مي شود.

در ايران علاوه بر دسترسي آسان و ارزان به مواد مخدر، كمبودات آموزشي و فرهنگي و نبود امكانات لازم براي پر كردن اوقات بيكاري و فراغت نيز از ديگرعوامل مهم گرايش به مصرف مواد مخدر در ميان نسل جوان كشور است. تمام آمارهاي رسمي و غير رسمي در ايران حاكي از اين است كه مصرف مواد مخدر در ميان نسل جوان كشور رو به افزايش است. از آنجايي كه دولت جمهوري اسلامي كليه ابزارهاي حل اين مصائب اجتماعي را در اختيار دارد، بي شك نقش دولت در پيشگيري، كاهش و يا افزايش اعتياد بسيار تعيين كننده است.

در طول سه دهه گذشته مسئولين و ارگان هاي مختلف جمهوري اسلامي ايران سياست ها و روش هاي متفاوتي را در برخورد با اين معضل اجتماعي تجربه كرده اند. میثم آقاخانلو، روزنامه‌نگار و سردبیر هفته‌نامه محلی کویر در خراسان شمالی بر اين نظر است كه "در بين سال هاي 1358 تا 1377، فرد معتاد را بيشتر به عنوان فردي بزهكار شناخته مي شد. ارگان هاي انتظامي و گشت هاي "والعاديات"، افراد مظنون به اعتياد را دستگير و روانه زندان مي كردند و گروه گروه قاچاقچيان مواد مخدر را در نواحي مختلف كشور اعدام مي كردند. برخورد قهري و خشونت آميز سياست عملي حكومت براي حل قضيه مواد مخدر در اين مقطع زماني بوده است. تجربه دو دهه جمهوري اسلامي گوياي اين واقعيت است كه توسل به قهر، زور، زندان، جريمه، مجازات و فشارهاي ديگر، راه حل درمان اعتياد نبوده و قادر نيست تا يك بيمار معتاد را سالم نموده و به اجتماع باز گرداند"(10). آمار و ارقام در اين عرصه بسيار گوياست؛ "در سال 1366 افرادي كه در ارتباط با مواد مخدر دستگير شده اند به 78 هزار نفر بالغ مي شدند. اما در سال 83-84، در حدود 431 هزار و 430 نفر در اين ارتباط دستگير و روانه زندان شدند"(11). تمامي اين آمارها نشان از اين دارد كه روزانه صدها جوان را دستگير و ترك اعتياد مي دهند و ده ها نفر از قاچاقچيان مواد مخدر را اعدام مي كنند اما باز مي بينيم كه دوباره صدها و هزاران جوان ديگر به دام اعتياد مي افتند. در دوره گفته شده حتي با كانون هاي باز پروري، درمانگاه هاي ترك اعتياد، زندان، بودجه هاي هنگفت و با تمام زمان و تلاشي كه در اين عرصه انجام گرفت باز نتوانستند به دليل نوع نگرش حاكم در حكومت، امكان ريشه كن ساختن و یا کاهش اين بيماري را فراهم سازند. تجربه آموزي و گذشت دو دهه و پر شدن زندان ها از معتادين و افزايش شديد اين معضل، باعث شد كه جمهوري اسلامي اجباراً نسبتاً تغييراتي را در سياست ها و رويه هاي خود بوجود آورد. از سال 78 با آمدن اصلاح طلبان به قدرت يك بازنگري اساسي در برخورد با امر اعتياد و معتاد صورت گرفت. از اين پس معتاد را نه يك "مجرم" بلكه يك "بيمار" محسوب كردند. فعاليت ها و تبليغات حرفه اي و اميد بخش جايگزين تبليغات مذهبي و آمرانه شد و مجازات زندان از احكام معتادين عادي حذف شد. موضوع اعتياد و بحث پيرامون آن از حالت تابو در جامعه و حكومت بيرون آمد. مسئولين دولتي و حكومتي پذيرفتند كه اين معضل بيش از هر چيزي يك بحران اجتماعي و متاثر از شاخص هايي چون بيكاري و فقر است. از اواخر سال 78، همكاري با سازمان هاي غير دولتي و نهادهاي مدني در امر مبارزه با اعتياد را جايگزين احكام شديد قضايي كردند. از دوران آغاز دهه سوم بتدريج نگرش و برخورد خانواده ها و يا كلاً مردم در برخورد با متعادين تغييرات اساسي كرد. به علاوه در اين دوره جامعه با بحراني جديدتر به نام " تغيير الگوي مصرف مواد مخدر" روبرو شد. در حدود بيش از سه سال است كه تا حدودي مصرف مواد مخدر سنتي نظير ترياك، حشيش و هروئين و گرس در ميان نوجوانان و جوانان جايشان را به يكسري مواد صنعتي و شيميايي نظير شيشه، كراك، اكستازي، آكا و قرص هاي روانگردان، كريستيال، آيس، اسپيد، لاو، صليب، شابو و نيز يكسري مواد خوشبو كننده دهان مانند راجا، تايتانيك، پان پراك، ناس خارجي، پان پاكستان و ... داده است. اين مواد خوشبو كننده دهان كه ظاهراً شادي آور نيز هستند، مي توانند سر آغازي براي شروع مصرف مواد پر خطر و نيز تشديد اعتياد ميان افراد جوان و نوجوان شوند. موارد فوق حاكي از اين است كه افزايش تغيير الگوي مصرف مواد مخدر در ميان نسل جوان كشور رو به گسترش است. زيرا مواد فوق را به دليل امكان حمل و نقل آن مي توان براحتي تهيه كرد.

برخي از مسئولين دولت احمدي نژاد چاره را در بازگشت به دو دهه اول انقلاب مي دانند و روش هاي آن دوران را در دستور كار خود قرار داده اند. در حال حاضر اعدام قاچاقچيان مواد مخدر، مجازات شديد توزيع كنندگان مواد مخدر، كاهش چشمگير ميزان بودجه «پيشگيري از اعتياد» ("در سال 1381، برابر با 9/7 ميليارد تومان، در سال 83، به 20 ميليارد تومان، در سال 84 به 2/13 ميليارد تومان، در سال 85 به 9 ميليارد تومان بود كه در سال 86 به 6/2 ميليارد تومان رسيد")(12). به يك عبارت بازگشت به دوران اعمال قهر و زور را براي حل اين معضل تداعي مي كند. بسياري از كارشناسان و متخصصين معضل اعتياد در ايران بر اين اعتقادند كه كاهش بودجه باعث تضعيف مبارزه و كنترل اعتياد در جامعه براي فعاليت هاي پيشگيرانه مي شود و اين سياست بويژه براي نسل جوان جامعه بسيار زيان بخش تمام خواهد شد. در ضمن آنها بر اين باورند كه اعتياد در ايران را هنگامي مي توان مهار كرد كه جامعه با كاهش بيكاري، افزايش تفريحات، پر كردن اوقاعات فراغت، افزايش حوزه آزادي هاي اجتماعي، پيشگيري از استفاده از هر نوع مصرف مواد مخدر حتي به صورت تفريحي و ... مواجه شود. تنها از اين طريق است كه مي توان اميدوار شد كه ميزان گرايش نسل جوان به مصرف انواع مواد مخدر كاهش يابد.

1- http://www.fcnn.tv/start/index.php?option=com_content&task=view&id=5273&Itemid=71

2- http://www.ebtekarnews.com/Ebtekar/News.aspx?NID=5249

3- http://www.mianeh.net/fa/articles/?aid=105

4- http://www.hamshahrionline.ir/News/?id=67445

5- http://www.edalatkhahi.ir/002430.shtml

6- http://www.hamshahrionline.ir/News/?id=67445

7- http://www.azadi-b.com/J/2008/09/post_631.html

8- http://www.radiofarda.com/Article/2008/09/02/f4_Iran_teenager_addicts.html

9- http://www.radiofarda.com/Article/2008/09/02/f4_Iran_teenager_addicts.html

10- http://www.mianeh.net/fa/articles/?aid=105

11- http://www.ebtekarnews.com/Ebtekar/News.aspx?NID=5249

12- http://www.fcnn.tv/start/index.php?option=com_content&task=view&id=5273&Itemid=71

پایان بخش هفتم
ادامه دارد
نویسنده:علی صمد
alisamadpouri@yahoo.fr