نبایدهاو بایدهای سوسیالیسم

دیالکتیک بزرگ ترین و سخت گیرترین آموزگار و راه نمای انسان ها در زندگی ِ فردی و اجتماعی است. حتا پیش از کشف ِ قوانین ِ عام ِ دیالکتیک انسان ها در زندگی و مناسبات ِ روزمره ی خود قانون ِ نفی و نفی ِ نفی( اثبات) را در پراتیک ِ تغییر و شناخت ِ پدیده های مادی فهمیده بودند. یعنی مواد و عناصر ِ نامفید و اخلال کننده در زندگی ِ اجتماعی و فردی را حذف و عناصر و مواد ِ مفید و حیات بخش را جایگزین ِ آن ها می نمودند. مثلن در کشاورزی فهمیدند که برای داشتن ِ زمین ِ مرغوب تر و محصول ِ بهتر و بیش تر باید علف های هرز را که موجب ِ هدر رفتن ِ انرژی ِ خاک و نیروی بدنی ِ خود ِ آن ها می شود در بیاورند تا نیاز ِ محصول به آب و کود کمتر و باردهی و خاصیت های اش بیش تر شود. یا فهمیدند که یک گاری ِ چهارچرخه با چرخ های گرد( دایره ای) و صاف و صیقلی شده برای حمل ِ بار ِ سنگین تر از توان ِ انسان و حیوان از جایی به جایی به آنها کمک می کند و از زحمت ِ آنها می کاهد. یا در تغذیه در پراتیک ِ تغییر ِ مواد وعناصر ِ طبیعی، به تدریج هم شناخت ِ بهتر و کامل تری از مواد و عناصر مفید و نامفید و زیان آور کسب نمودند و هم درنتیجه ی این شناخت توانستند مواد و عناصر ِ نامفید و زیان آور را از برنامه ی غذایی ِ خود حذف( نفی) ، و مواد ِ ضروری و مفید ِ تکی یا ترکیبی را جایگزین ِ آن ها کنند( اثبات). خود ِ فهم ِ این که از یک دانه گندم می توان با کاشت و مراقبت ده ها برابر گندم به دست آورد، یعنی کممییت ِ محصولی را افزایش داد ، و بعدتر فهم ِ این که با دادن ِ کود می توان کیفییت و مرغوبییت ِ زمین و گندم را بالا برد بیانگر ِ شناخت ِ قوانین ِ دیالکتیک در فرآیند ِ دگرگون سازی ِ طبیعت است. و بی نهایت مثال های دیگر از طبیعت ِ به شناخت درآمده یا هنوز به شناخت در نیامده که همه نشان از دیالکتیک ِ طبیعت و بازتاب ِ آن به صورت ِ شناخت در ذهن ِ انسان دارند.

یا در مناسبات ِ اجتماعی پی بردند که سرکردگی و برتری ِ بعضی از انسان ها بر بعضی دیگر امری یقینی و ضروری نیست. یعنی فهمیدند سرکردگی مساله ای تحمیلی است و می تواند و باید چنین نباشد. بلکه از آنجا که همه ی انسان ها در جریان( فرایند) فعالییت ِ اجتماعی در تولید ِ نیازهای جمعی مشارکت دارند دلیلی ندارد که بخشی بیش از دیگران تحصیل ِ مال و کسب ِ قدرت و حاکمیت کنند. با این تفاوت که اگر درطبیعت به دلیل ِ پراتیک ِ روزمره در تغییر دادن ِ مواد و عناصر می توان شناخت ِ عملی و تجربی ِ تکرار شونده از دیالکتیک ِ چیزها و پدیده ها در کوتاه مدت پیدا کرد، اما به چند دلیل نمی توان چنین شناخت ِ سریعی از دیالکتیک ِ حاکم بر تاریخ و مناسبات ِ انسانی کسب نمود. یک دلیل این است که تغییر در جامعه به سرعت و آسانی ِ تغییر در طبیعت نیست بلکه ده ها وصدها سال طول می کشد تا انسان ها شاهد ِ یک دگرگونی ِ کیفی در شیوه و مناسبات ِ تولید باشند، و دلیل ِ دوم طبقاتی بودن ِ جامعه های انسانی است که مدافعان ِ بهره کشی و نظریه پردازان ِ طبقه ی حاکم هم آگاهی ِ دروغین از کرد و کارهای اجتماعی و سیاسی به جامعه می دهند و هم با این آگاهی ِ دروغین مانع ِ فهم و درک از تضادهای موجود و دیالکتیک ِ حاکم بر تاریخ می شوند.

با این حال، از پیدایی ِ نظام ِ سرمایه داری به این سو، و پیدایی ِ علوم ِ جدید ِ مرتبط با هم ِ زیست شناسی و جامعه شناسی، انسان توانست هم از دیالکتیک ِ حاکم بر تکامل ِ طبیعی و هم از فرایند ِ دیالکتیکی ِ تکامل ِ تاریخی ِ خود شناختی به دقت ِ علوم ِ طبیعی به دست بیاورد و این شناخت را به طور ِ علمی عقلانی و نظرورانه با نگاهی اثباتی و غایت گرایانه تئوریزه کند.

از آنجا که دیالکتیک ِ تاریخ ِ انسانی ادامه ی دیالکتیک ِ تاریخ ِ طبیعت در عالی ترین مرحله ی تکامل آن است، شناخت ِ دیالکتیک ِ طبیعت بدون ِ شناخت ِ دیالکتیک ِ تاریخ و جامعه ی انسانی- ویا برعکس-، شناختی ناکامل، و یا بدتر از این، انکار ِ یکی از این دو فرایند ِ به هم متصل، فاقد ِ اعتبار ِ عام، و موجب ِ گمراهی در شناخت ِ وحدت ِ مادی- سیستمی ِ جهان در کلیت و جزییت ِ همبسته ی آن می شود. چرا که چنین درک و برداشتی باعث ِ دوبینی و دوگانه گرایی( التقاط گرایی) در نگرش ِ فلسفی به جهان و کلیت ِ یکپارچه ی آن می شود که نخست در فلسفه ی ایده آلیستی مذهبی، و سپس در گرایش های سیاسی ِ فرقه گرایانه و تمامیت خواهانه خود را نشان می دهد.

علوم ِ طبیعی و تجربی پراتیکی پایه ی قوام بخش ِ این شناخت ِ دوگانه ی به هم مرتبط از هستی ِ یگانه ی طبیعت- انسان اند.

کار ِ بزرگ ِ مارکس و انگلس جمع بست ِ علوم ِ منفرد و یکپاچه کردن ِ آنها در ماتریالیسم ِ دیالکتیک و ماتریالیسم ِ تاریخی است. پیش از آن هگل چنین کاری درعرصه ی منطق و اندیشه ورزی کرد و دیالکتیک ِ حاکم بر به گفته ی او تکامل ِ پدیدارشناسی ِ روح یا ذهن و ایده و اندیشه را از ساده ترین تا پیچیده ترین مفهوم ها جمع بندی و ارائه کرد. مارکس و انگلس پدیدار شناسی ِ روح ِ هگل را واقعی و ماتریالیستی نموده و تبدیل به شناخت ِ علمی عقلانی از حرکت ِ ماده در اشکال ِ متنوع ِ کثرت در وحدت و وحدت در کثرت ِ طبیعت و جامعه نمودند.

آنچه میان ِ پدیدارشناسی ِ هگل و پدیده شناسی ِ مارکس و انگلس مشترک و اهمیت ِ شناخت شناسی دارد آن چیزی است که در قوانین ِ عام دیالکتیک و تکامل آوفهبونگ گفته می شود. یعنی فرارفتن و برگذشتن از یک موقعییت ِ مفهومی- در هگل- و موقعییت ِ مادی تاریخی- در مارکس و انگلس- ، با طرد و حذف ِ جنبه های ناکارآمد (منفی) ِ آن موقعییت( در پدیدارشناسی ِ مفهومی، یا خود ِپدیده ی مادی تاریخی) ، و حفظ ِ جنبه های کارآمد( مثبت) ِ آن، که درمرحله ی بعدی( پسین ) ِ تکامل کارآیی ِ پدیده را افزایش و ارتقا داده و موجب ِ تحکیم ِ بیش از پیش ِ پایه های آن خواهند شد. که در ماتریالیسم ِ تاریخی عبارت اند از نبایدها و بایدهایی که در مرحله ی بعدی ِ تکامل حذف( نفی) یا حفظ( اثبات) می شوند. مارکس و انگلس این دیالکتیک ِ راهبردی ِ نفی و اثبات را در ایدئولوژی ِ آلمانی چنین توضیح می دهند:« جهانی که امروز ما می بینیم- و می شناسیم- فرآورده ای تاریخی، محصول ِ فعالییت ِ زنجیره وار ِ کاملی از نسل های انسانی است که هریک بر شانه های نسل ِ پیشین ایستاده و صنعت{ تولید} و مناسبات ِ تولیدی ِ آن را تکامل بخشیده و نظام ِ اجتماعی ِ خود را متناسب با تغییر ِ نیازهای اش تغییر داده است{ مدام چیزهایی را نفی و چیزهایی را بر حسب ِ نیازهای خود و شرایط ِ ایجابی ِ جامعه و تاریخ اثبات نموده. ضمن ِ آن که نسل ِ بعدی دست آوردهای مثبت و کارآمد ِ نسل های پیش از خود را نیز حفظ کرده است- برشانه های نسل های پیش از خود ایستاده ، یعنی دست آوردهای آنان را حفظ کرده و ارتقا داده است}. برخی گمان می کنند تاریخ ِ طبیعت و تاریخ ِ انسان دو چیز ِ جدا از هم اند، در حالی که انسان همیشه یک طبیعت ِ تاریخی و یک تاریخ ِ طبیعی داشته است.». ( برگرفته از: مرتضا محیط. کارل مارکس، زندگی و دیدگاه های او.جلد یکم. ص.329.).

مارکس و انگلس همچنین دوآلیسم ( دوانگاری) ِ و جداسازی ِ تاریخ ِ طبیعت و تاریخ ِ انسان به وسیله ی فویرباخ را شکلی از ایده آلیسم می دانند و آن را نقد و رد می کنند:« فویرباخ تا جایی که ماتریالیست است کاری به تاریخ ندارد، وجایی که به تاریخ می پردازد دیگر ماتریالیست نیست. برای او ماتریالیسم{دیالکتیکی} و تاریخ { ماتریالیسم ِ تاریخی} کاملن از هم جدا هستند.». ( همان کتاب.ص.330). ماتریالیسم ِ تاریخی عالی ترین بیان ِ شناخت شناسی ِ انسان از کلیت ِ همبسته و مادی سیستمی ِ جهان در بعد ِ تاریخ ِ انسانی و انسان ِ تاریخی در گذار ِ دیالکتیکی از تکامل ِ طبیعی به تکامل ِ اجتماعی است. به این معنا که شناخت ِ کاملی از تکامل ِ همه جانبه ی جامعه ی انسانی از آغازین مرحله ی پیدایش ِ آن بعد از تکامل ِ میمون به انسان ،در اختیار ِ بشریت قرار می دهد، که از دوران ِ اشتراکی ِ اولیه آغاز و تا به امروز و دوران و نظام ِ اجتماعی ِ سرمایه داری ادامه یافته و بر طبق ِ تئوری به سوسیالیسم و کمونیسم فراخواهد رفت. بر طبق ِ این تئوری، موجودی که با کار و ابزار سازی قلمرو ِ زیست طبیعی و زیست اجتماعی ِ خود را از قلمرو ِ نیای میمونی ِ خود جدانمود و انسان نامیده شد، چندین مرحله ی نفی و اثبات ِ دیالکتیکی- تکاملی در قلمروی نوین را پشت ِ سر گذاشته و امروز به عنوان ِ موجودی نوعی در مرحله و در شرایطی قرار دارد که باید به مرحله ی عالی تری از تاریخ ِ خود فرا رود. انسان ِ امروز بر شانه های چندین نسل از انسان های کارورز ِ اندیشه ورز با نظام های اجتماعی ِ مختلف ایستاده و بر تمام ِ دست آوردهای تاریخی ِ نسل های پیشین تکیه دارد. مجموعه دست آوردهای تا به امروز که با حذف ِ عناصر و کارکردهای زیان بار و اخلال کننده در مسیر ِ تکامل ِ اجتماعی، و حفظ و ارتقای کارکردها و عناصر ِ ایجابی و کارسازشان ، تبدیل به پیش نیازها و پیش شرط های مادی و راهگشای ِ گذار ِ انسان ِ تاریخی به سوسیالیسم و کمونیسم شده اند.

می توان مارکسیست نبود و به دیالکتیک و تکامل ِ قانون مند ِ طبیعت و جامعه اعتقاد نداشت و درباره ی هرچیزی ذهنگرایی و خیالبافی نمود. اما، اگر کسی ادعای مارکسیست بودن داشت نمی تواند ذهنیت ِ غیر ِ دیالکتیکی و ناباورمند به تکامل ِ خود را به مارکس و انگلس نسبت دهد و این شبهه را در ذهن ِ دیگران ایجاد کند که مارکسیسم یعنی همین که او می گوید. در این صورت وظیفه ی مارکسیست هاست که از ذهن ِ ناآگاهان رفع ِ شبهه نمایند و حقیقت را در وجه مشخص و ملموس ِ به پراتیک درآمده یا تئوریک ِ هنوز به پراتیک در نیامده ی آن به ویژه در مورد ِ مشخص ِ سوسیالیسم و کمونیسم به مثابه هدف ِ غایی ِ تاریخ ِ انسانی به همه گان توضیح دهند. دیگر آن زمان گذشته است که از خود ایده و نظری اختراع کنی و به مارکس و انگلس نسبت دهی که خلاف و بلکه علیه تمام ِ تئوری های ماتریالیستی دیالکتیکی ِ آنهاست. در همین مورد ِ مشخص، اگر گذار به سوسیالیسم و کمونیسم را آنگونه که بنیانگذاران ِ فلسفه و سوسیالیسم ِ علمی بنابر مستندات ِ علمی وتاریخی مشروط به وجود ِ پیش شرط ها و پیش نیازهای تولیدی و مناسباتی ِ تا کنونی ِ بشریت و نبایدها و بایدهای نفی و اثبات شونده کرده اند مشروط نکنی، و بدتر از آن خود را مارکسیست بنامی، عملی متقلبانه و فریب کارانه انجام داده ای.

به طور ِ مشخص، مارکسیسم در فلسفه و سیاست هم مخالف ِ اراده گرایی( اختیار گرایی) و هم مخالف فرقه گرایی است و معتقد است نه اختیارگرایی می تواند جای دیالکتیک ِ تضاد ِ کار و سرمایه را در گذار از نظام ِ سرمایه به نظام ِ سوسیالیستی را بگیرد و نه فرقه و دار و دسته می تواند جای پرولتاریا را اشغال نماید. چرا که سوسیالیسم حل و رفع ِ تضاد ِ دیالکتیکی و تاریخی دورانی ِ کار ِ اجتماعی- اشتراکی و مالکییت ِ خصوصی بر وسایل ِ تولید ، و کارگزار ِ حل و رفع ِ تضاد نیز پرولتاریا با جایگاه ِ اختصاصی ِ تاریخی طبقاتی ِ این دوران است. این دیالکتیک حکم می کند تمام ِ دست آوردهای جهان شمول ِ تاکنونی ِ بشریت که از نسلی به نسلی دست به دست گشته و در نظام ِ سرمایه داری تجمع یافته حفظ و فقط مالکییت ِ خصوصی که اخلال کننده در تکامل ِ اجتماعی است الغا و از کرد و کارهای اقتصادی- اجتماعی و مناسبات ِ حقوقی ِ جامعه حذف گردد. الغا وحذف ِ مالکییت ِ خصوصی نیز در پیشرفته ترین وضعییت ِ تولید و مناسبات ِ تولید می تواند پیش زمینه ی گذار به مرحله ی عالی تر ِ تکامل ِ اجتماعی باشد.

اگر مارکس انقلاب را مامای شرایطی دانست که آبستن ِ شرایط ِ نوین است، منظورش این نبود که شرایط ِ نوین از زهدان ِ تکامل نیافته و عقب مانده زاده خواهدشد که یقینن نوزادش نیز عقب مانده و تکامل نیافته خواهد بود، بلکه منظورش دقیقن این بود که از شرایط ِ حاضر و آماده ی سرمایه داری ِ کاملن پیشرفته است که جامعه ی نوپدید ِ سوسیالیسم و به تبع ِ آن دوران ِ نوپدید و بی عیب و نقص ِ کمونیسم از تاریخ ِ انسانی سر بر خواهد آورد. به همین دلیل و با چنین نگرش ِ صرفن تکامل گرایانه ای بود که در 1881 در پاسخ به این پرسش ِ نارودنیک( خلقی)ها که آیا می توان در روسیه ی عقب مانده با اکثریت ِ جمعیت ِ دهقانی سوسیالیسم را برقرار نمود، نوشت: آری! اما به شرط ِ آن که پیش تر در اروپای پیشرفته چنین اتفاقی افتاده باشد. یعنی سوسیالیسم بر قرار شده باشد.

مارکس زمانی که این پاسخ را به نارودنیک ها( خلقی های) روسیه می داد هرگز فکر نمی کرد سی و پنج سال بعد کسانی که خود را مارکسیست می نامیدند و عجله داشتند زودتر از پرولتاریای اروپای پیشرفته در همان روسیه ی عقب مانده قدرت ِ سیاسی را تصاحب کنند، تمام ِ اصول و قوانین ِ دیالکتیک ِ تاریخ و آموزه های تئوریک ِ او را نادیده بگیرند و زیر ِ پا بگذارند و با جعل ِ نظر و حتا جعل ِ دوران و نسبت دادن ِ این جعلیات ِ اختیارگرایانه و اراده گرایانه و فرقه گرایانه به مارکسیسم و ماتریالیسم ِ تاریخی، خود را هم پرولتاریا، هم بورژوازی، هم ایجاد کننده و حل کننده ی تضاد ِ کار و سرمایه، هم زائو، هم قابله و مامای انقلاب، هم نوزاد و نتیجه ی انقلاب، هم دارنده ی مالکیت بر حاکمیت و دولت، و هم الغا کننده ی آن به حساب بیاورند و ادعا کنند سوسیالیسم همین است که آن ها می گویند و نه آنچه ماتریالیسم ِ تاریخی می گوید و مارکس و انگلس بر آن تاکید نموده اند. و این همه یعنی همان نیروی مافوق ِ بشر ِ خدای ادیان که هم خود از هیچ پدید آمد، هم جهان رابا هیچ پیش زمینه ی مادی و به صرف ِ گفتن ِ « کن فیکون»( بشو، پس شد) با دست ِ خالی ساخت. یا به بیان ِ دیگر،یعنی همان سوژه ی اراده مند و اختیارمندی که ابژه اش را بدون ِ نیاز به هیچ پیش زمینه ی موجودی فقط با اندیشیدن به خصوصیات ِ آن می آفریند. یعنی به صرف ِ اندیشیدن به سوسیالیسم در یک جامعه ی عقب مانده، سوسیالیسم و کمونیسم با گفتن ِ« بشو، پس میشود! » ِ ذهنی ، از راه ِ رشد ِ غیر ِ سرمایه داری با دست ِ خالی برپا می شود. و این همه یعنی: انکار ِ ماتریالیسم ِ دیالکتیک و ماتریالیسم ِ تاریخی به رغم ِ تمام ِ ادعاها و تبلیغ ها و شعارهای رد گم کننده و عوامفریبانه. مارکس توانست با یک نامه به نارودنیک ها بفهماند که تاریخ و تحقق ِ سوسیالیسم و کمونیسم قانون مندی و پیش شرط و پیش زمینه دارد، اما تمام ِ تئوری ها و صد سال تجربه ی عملی ِ راه ِ رشد ِ غیر ِ سرمایه داری نتوانسته این واقعییت را به سوسیالیست ها و مارکسیست های دروغین بقبولاند که راه ِ رشد ِ غیر ِ سرمایه داری ِ آنها همان سرمایه داری ِ دولتی با تمام ِ تبعات ِ ضد ِ تکاملی ِ آن است، و نه سوسیالیسم ِپرولتاریایی که کم ترین نسبت و همانندی ِ تاریخی دورانی با این نوع سرمایه داری ِ ترمز ِ تاریخ( واپس گرا) ندارد.