نقدی بر مقاله های آقای دنیز ایشچی در زمینه سوسیالیسم

در چرخش دائمی افکاردرباره مشکلات بشری، بحرانها، نابسامانیها، نابرابری ها وجنگها در دنیای کنونی، ریشه یابی و راه حل های کاهش این آلام، دغدغه همیشگی بسیاری ازانسانها بوده وهست. دراین راستا نیاز به تلاش همه جانبه و مداوم بشراست تا در ابتدا دیدگاههای نظری دربعُد کلان تبیین شوند، همچنین با راهبردهای کارشناسانه، نظامها و ساختارهای اجرایی تدوین گردند. مبارزه دائمی برای دستیابی به آنها در جهان سرمایه داری جزء لاینفک این پروسه میباشد.

با کنکاش دراین زمینه به مقاله های آقای دنیز ایشچی در مورد سوسیالیسم برخورد کردم که با تلاش و پشتکاربه رشته تحریر درآمده اند. ازآنجایی که دستیابی بشر به جهانی بر بستر صلح و دوستی وعدالت اجتماعی دغدغه مشترک ما است، به نقد دیدگاههای ایشان و همچنین بیان دیدگاه خود می پردازم که سعی میشود در سه مقاله ارائه شوند.

درمقاله اول به نقد دیدگاه ایشان پرداخته میشود، درمقاله های دوم و سوم به مغایرت جهان امروزی با نظام سوسیالیستی و به ارائه راهکارها و نظرگاههای جدید پرداخته خواهد شد. باشد تا دراین مطالب شاید از زاویه ای دیگر نیز نگاهی به آرمانها وسنجش آنها در دوران بعد از فروپاشی نظامهای سوسیالیستی افکنده شود.

در جوهره دیدگاه آقای ایشچی عشق به انسانها و رهایی بشراز قید ستم دراشکال مختلف آن به خوبی پیدا است و به همین منظور درتلاش برای تبلیغ و ترویج دوباره تئوری نظام سوسیالیستی است تا انسان بتواند ازاین طریق به آرمانهای بشری دست یابد. ایشان به درستی بحرانها و جنگها و فقر گسترده را درجهان امروزی معلول نظام سرمایه داری در بعُد"امپریالیستی" آن میداند.

آقای ایشچی در مقاله های متعددی از جمله پیش بسوی سوسیالیسم 1و 2، یک کلمه وگامهای استوارکاروان سوسیالیستی به دفاع از سوسیالیسم می پردازد.او دربعُد نظری، تعریف یک نظام سوسیالیستی و همچنین درچهارچوب راهکارهای پیشنهادی، به همان الگوهای اقتصادی و نظام مدیریتی سوسیالیستی میرسد که تاکنون در بسیاری از کشورها تجربه شده و امتحان خود را پس داده است. شاید قبل از دفاع از سوسیالیسم، بهترآن بود که درابتدا به علتهای سقوط نظامهای مذ کورپرداخته میشد و نتیجه گیری بعمل میآمد که آیا مشکل اساسی در تئوری سوسیالیسم بوده یا درساختارو یا مدیریت و یا همه آنها؟ همانگونه که اگر بنایی فروبریزد و سقوط کند، قبل از ساخت بنای جدید بر همان پی، باید علتهای آن سقوط روشن شوند و آوار برداری شود و بعد اقدام به سازه جدید کرد. هرچند تاکنون این موضوع به کرات مورد نقد و بررسی قرارگرفته، اما متاسفانه جمعبندی ایشان در این مقاله ها مشخص نیست و با پرش ازآن، به مرحله دفاع از سوسیالیسم میرسد.

ایشان درسه پاراگراف زیر شالوده نظام اقتصادی و اجتماعی را در نظام سوسیالیستی بیان میدارد:

"اگر نظام سوسیالیستی بصورت غالب بر بخش های اقتصادی دولتی و تعاونی بعنوان دو شاخه های بزرگ و اصلی اقتصادی، بیشتر از بخش خصوصی اهمیت میدهند، به این مفهوم میباشد که در همزیستی رقابت آمیز با بخش خصوصی، مدیریت اقتصادی بصورت مالکیت جمعی و با اتکا به خرد و مدیریت جمعی و به نفع عموم جامعه اداره میگردد." مقاله پیش بسوی سوسیالیسم.

"خودگردانی و خود مدیریتی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی نه تنها جوهر نظام جایگزین سوسیالیستی میباشد، بلکه میتواند “دموکراسی” را به مفهوم واقعی کلمه، نه به مفهوم تهی از مضمون سرمایه دارانه آن در جامعه پیاده نماید. خودگردانی میتواند از کوچکترین اندام های اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، هنری و ورزشی و غیره آغاز شده و به نهادهای کلان تر مشابه گسترش داده شود. انتخابات نمایندگان سیاسی از محله ها گرفته تا ناحیه ها، شهر ها و استان ها و انتخابات کشوری میتواند بسط داده شود". گام های استوار کاروان سوسیالیستی

"مالکیت دولتی، کلان ترین شکل مالکیت میباشد که از دولت های فدرال گرفته تا دولت های ناحیه ای و محلی گسترش می یابد. وقتی دولت ها متشکل از نمایندگان واقعی سیاسی کل مردم جامعه باشند، انواع مالکیت های دولتی به نوبه خود نوعی مالکیت مردمی در مقیاس کلان آن خواهد بود" گام های استوار کاروان سوسیالیستی
چنانچه چشم و گوش را بر زمان کنونی ببندیم و گوش به جمله های فوق بسپاریم، این تصور پیش می آید که ما درجهان قبل از فروپاشی بلوک سوسیالیستی هستیم. گویی زمان متوقف شده ودر تشریح ساختارها با جزئیات آن، به باز تکرار تجارب قبلی، برپایه و بنیان نظام های فروپاشیده سوسیالیستی میرسد.

درنوشتارفوق صحبت از دموکراسی میشود، دموکراسی در یک کشورسوسیالیستی جدید چگونه تعریف خواهد شد؟ کدام آزادیها وکدام محدودیتها وجود خواهند داشت؟ آیا با "دموکراسی کشورهای سوسیالیستی" قبل متفاوت است؟ یا باز تکرارهمان به اصطلاح دموکراسی از همان نوع می باشد؟ پیشنهاد خودگردانی میشود، خودگردانی شاید در محدوده روستاها و برخی شهرهای کوچک متصور باشد اما به عنوان یک سیستم فراگیر در ابعاد کشوری و جهانی قابل تصور است؟ در ابعاد منطقه ای و کشوری بدون وجود نظام بوروکراتیک نمیتوان به خودگردانی تکیه کرد. یک نمونه خودگردانی در روژاوا اجرایی شده است که در منطقه کرد نشین سوریه، بعد از عقب نشینی نیروهای دولتی سوریه بوجود آمد و نقشی ستودنی در دفاع از مردم در مقابل داعش ایفا کرد ویک نظم مدیریتی بر مبنای خودگردانی برای اداره امور مردم بنا نهاده شد. با توجه به اطلاعات بدست آمده، تاسیس، پیشبرد و نگهداری آن با دشواریهای زیادی روبرو بوده است و علاوه بر فقرو محرومیت خصوصا به دلیل جنگ و نا امنی، در زیر فشارهای خردکننده دولت ترکیه و تا حدودی حکومت بشاراسد بوده اند، بطوریکه فرماندهان کردها در آن منطقه مجبور شدند که برای دفاع از خود در مقابل ارتش ترکیه، به بشاراسد متوسل شوند و سرنوشت و پایداری آن خودگردانی در شرایط جدید سئوال برانگیزشده است.

نتیجه آنکه، اینگونه نظامهای مشارکتی و از قبیل کلخوزها، درابعاد محلی میتوانند قابل اجرا باشند، اما در ابعاد کلان، در مقیاس کشوری و جهانی، در دنیای امروز غیر قابل تصورهستند.
درجایجای مقاله های آقای ایشچی، رد تعصب و داوری جانبدارانه پیداست و بیشتر تحت تاثیر آرمانها و تصورات انسانی و زیبای خود از جامعه سوسیالیستی قرار دارد. او بیان میدارد که:

" برنامه ریزی های اقتصادی اجتماعی میان مدت و بلند مدت در نظام های سوسیالیستی، با بهره وری، وسعت و گستره به مراتب بهتری قابل تحقق و اجرا میباشد.....اینکه بهره وری اقتصادی در نظام سرمایه داری بهتر از سوسیالیستی میباشد، یک پروپاگاندای تبلیغاتی بیش نیست." پیش بسوی سوسیالیسم" و یا در مطلب زیر:
ما به موازات نهادهای خودگردان و خود مدیریتی اقتصادی بالا، شاهد حیات وجودی نهادهای غیر انتفاعی "از قبیل تیم های ورزشی و کانون های فرهنگی و خدماتی محلی و غیره خواهیم بود که به ابتکار خود مردم و جهت خدمت به اعضا بوجود آمده اند. همه این نهادها میتوانند بصورتی مدیریت گردند که در آنها بهره کشی انسان از انسان وجود نداشته باشد و انباشت ارزش اضافه آنها، پس از پرداخت مالیات های لازم در صندوق های ویژه ای برای رشد و ترقی خود واحدهای خودگردان و خدمت به کل جامعه بکار گرفته شوند". گام های استوار کاروان سوسیالیستی

در حالیکه علت های ناکارآمدی و سرانجام فروپاشی نظامهای سوسیالیستی هنوزهم درمعرض نقد و بررسی است و تئوری تاسیس کشورها و نظامهای سوسیالیستی اززیرخروارها آوارفروپاشی بیرون نیامده است، چگونه میتوان با این جزئیات صحبت از تاسیس دوباره آنها کرد؟ نسلها درکشورهای سوسیالیستی سابق درحال تغییرهستند. آیا مطالعه وتحقیقی درموردعلاقمندی به برپایی مجدد یک نظام سوسیالیستی دراین کشورها انجام شده ویا موجود است؟
آقای ایشچی می نویسد:

"به موازات واحدهای خودگردان کوچک اقتصادی فردی و خانوادگی که تمام حاصل زحمت و تلاش آنها به صندوق خانواده سرازیر میگردد، واحدهای اقتصادی تعاونی در رشته های تعاونی های تولیدی، توزیع، مصرف، اعتباری و غیره میتوانند نه تنها خودمدیریتی را به خود اقشار و لایه های اجتماعی مربوطه واگذار نماید، و از این طریق کنترل را از دست سوداگران سرمایه داری کلان خارج نماید. از طریق تشکیل این تعاونی ها نه تنها واحدهای اقتصادی مربوطه ارزش های آفریده شده را در مالکیت اعضا تعاونی ها نگه میدارند، بلکه مانع از آن میگردند تا واحدهای خرد و کوچک اقتصادی اسیر سوداگری های بازار توسط سرمایه داران بزرگ گردند." گام های استوار کاروان سوسیالیستی

در مواردی رویاها و باورهای غیر واقعی جای خود را به واقعییت جاری جهان میدهد و گویی دوباره در مرحله انقلابهای سوسیالیستی و در دوران جنبشهای رهایی بخش ضد امپریالستی قرار داریم. وقتی که آقای ایشچی مینویسد:

" گوش ها را به صدایی که از کوچه ها می آید بسپاریم. صدای برزمین کوبیدن پاهای کارگران و زحمتکشان و دیگر پیشگامان روشنفکر کاروان سوسیالیستی در سراسر دنیا دوباره به گوش میرسد. زمزمه سوسیالیستی در هر کوی و برزنی به گوش میرسد. صداها نزدیک تر و نزدیک تر میگردند." گام های استوار کاروان سوسیالیستی
"جبهه کار و زحمت در جهان، از کشورهای صنعتی پیشرفته گرفته تا کشورهای عقب نگه داشته شده جهان سوم، در جهت انتخاب راه پیشرفت و ترقی آینده خویش، مجبور به تن دادن به الگوهای نظام فرسوده سرمایه داری نمیباشند. آنها روز به روز به میزان بیشتری به الگوهای آلترناتیو جایگزین سوسیالیستی روی می آورند." گام های استوار کاروان سوسیالیستی

در اینکه بسیاری از کشورهای جهان سوم دیگر دست نشانده و گوش بفرمان امریکا نیستند وازاینکه آنها با تمام محددودیتها و مشکلات توسعه، به دنبال ایفای نقش مستقل خود درجهان هستند، شکی نیست. اما ماهیت واهداف این نوع کنش ها به منزله گرایش و جهت گیری سوسیالیستی آنها نمیباشد. تئوری نظم جدید جهانی به رهبری امریکا با مقاومت کشورهای مختلف روبرو شده وعلیرغم سالها هزینه و فشار برکشورهای جهان با شکست روبرو شده است. این موضوع نویدی برآن است که دوران تک گویی در دنیا تمام شده است و موئلفه هایی از سوسیال دموکراسی در حال شکل گیری و رو به گسترش است، که می تواند به توسعه دموکراسی و حقوق بشر و همچنین توجه بیشتر به محیط زیست و کیفیت زندگی انسانها بیانجامد.

ایشان دررد دموکراسی به عنوان استراتژی بیان میدارند:
"دموکراسی حباب پاک و شفاف، ظرف کریستال، آب زلال، آسمان آبی، بهشت برین و مدینه فاضله نیست. دموکراسی امکانات و مکانیزم هایی را فراهم میکند که قدرت های بازیگر در صحنه های اقتصادی، سیاسی، امنیتی و غیره بتوانند با اتکا به آنها و از طریق استفاده از آنها اهداف خویش را در کسب قدرت، اعمال قدرت و تامین منافع گروه هایی را که آنها را نمایندگی میکنند، بکار گیرند". پیش بسوی سوسیالیسم

از اینکه دموکراسی مدینه فاضله نیست شکی نیست. اما کدام نظام را میتوان با ماهیت و با مضامین فوق تعریف کرد که اجرا شده باشد و یا اجرایی باشد؟ آیا چنانچه یک نظام سوسیالیستی جدید بوجود بیاید، مخالفین و دشمنانی درداخل و خارج نخواهد داشت؟ آیا با توجه به دنیای بازامروزی آن کشور ایزوله و بسته مثل کره شمالی نخواهد شد واز رشد همگام با جهان، باز نخواهد ماند؟ درآن جامعه جرم و جنایت وجود نخواهد داشت؟ آیا دولت سوسیالیستی برای حفظ "دستاوردهای سوسیالیستی" و از جمله موارد برشمرده روی به دیکتاتوری نمی آورد؟ آیا نمونه های عینی کشورهای سوسیالیستی آن" مدینه فاضله ای" بودند که تصور می شد؟ در شرایطی که هنوزبرای بسیاری از سئوالات و ابهامات پاسخی وجود ندارد.

در بسیاری از کشورهای سوسیالیستی فقرو یا صرفا امکانات محدود موجود تا حدودی عادلانه توزیع شده بود ومیشود. این کشورها از روند توسعه پایدار جامانده بودند، بطوریکه اغلب آنها اکنون جزء فقیرترین کشورهای جهان به حساب می آیند. هرچند نظام سلامت و آموزش در کوبا نتایج درخشانی داشته، اما بعد از 70 سال سلطه سوسیالیسم بر شوروی آن زمان، بعد از فروپاشی بسیاری از ساکنین کشورهای تاجیکستان، ازبکستان، ترکمنستان و...جذب گروههای تروریستی اسلامی شدند. در طول 70 سال سلطه نظام سوسیالیستی، بازدهی توسعه فرهنگی آن چه بوده که که این نتایج را ببار آورده است؟ اینک بر پایه کدام اندیشه و برنامه قراراست که یک نظام سوسیالیستی بازآفرینی شود که نتایج درخشانی را به بارآورد؟
در دوره ای که ترکیب ایدئولوژی و سیاست از نوع سوسیالیستی، ناسیونالیستی و مذهبی فجایعی گسترده را درجهان رقم زده است، آیا سوسیالیسم مد نظرفاقد ایدئولوژی است؟ ازآنجایکه ایدئولوژی همواره امنیت را درگسترش ونفوذ پیروان خود میداند و حکومتهای ایدئولوژیک خود را موظف به توسعه تفکرات ونفوذ خود دردیگر کشورها میداند، درآن هنگام چه پیامدهایی را به دنبال خواهد داشت؟ به احتمال قریب به یقین این رویکرد سبب شکل گیری مجدد تضاد سیستم ها و دولتها و افزایش تنشها خواهد گردید.

اما این سئوال پیش می آید که بنابراین در نبود سیستم سوسیالیستی، راه نجات انسانها ازدرنده خویی نظام سرمایه داری چیست و چه باید کرد؟

بعد از فروپاشی بلوک شرق و پایان جهان دوقطبی، نظام سرمایه داری و درراس آن امریکا تمام دنیا را به جولانگاه خود تبدیل کرد و در این میدان، پیروزمندانه و بی اعتنا به حق استقلال کشورها، به دیکته کردن برنامه های خود در جهان روی آورد و هر مخالفت و مقابله ای با منافع خود را با شدیدترین واکنشها پاسخ داد که این سیاست در مناطقی از جهان سبب رادیکال شدن اعتراضها، جنگها وگسترش بنیادگرایی و تروریسم شده است.

در مقاله های آقای ایشچی بدرستی روشنگریهای فراوانی در مورد نقش مخرب سرمایه داری خصوصا در شکل امپریالیستی آن در ارتباط با جنگها، بحرانها، انباشت سرمایه و پایمال شدن حقوق انسانی صورت گرفته است، که منطبق با واقعیت و ماهییت سیستم سرمایه داری هستند.

ادامه دارد