شانزدهم مهر، روزمهرگان یا جشن مهر: یکی از بزرگترین جشن‌های ایران است که در مهر روز از برج مهر برگزار می‌شود. «مهرگان» پس از نوروز بزرگترین جشن ایرانیان باستان بوده‌است. این جشن در جوامع ایرانی خارج از ایران نیز به گستردگی برگزار می‌شود. این جشن در روزهای آغازین فصل پاییز برگزار می‌شود. زرتشتیان ایران و خارج از ایران آنرا در دهم مهر یا نزدیک‌ترین زمان به دهم مهر و یا پیش از آن برگزار می‌کنند. این جشن در "مهر روز" آغاز می‌شود و شش روز به درازا می‌انجامد و در "رام روز" به پایان می‌رسد. نخستین روز جشن، مهرگان عامه (همگانی) و واپسین روز جشن، مهرگان خاصه (ویژه) نامیده می‌شود در زمان ساسانیان بر این باور بودند که اهوره‌مزدا یاقوت را در "نوروز" و زبرجد را در "روز مهرگان" آفریده است و از دیر باز ایرانیان بر این باور بودند که در این روز کاوه ی آهنگر علیه ضحاک به پاخواست و فریدون بر اژدهاک(ضحاک) غلبه کرد. مردم ایران از هزاره ی دوم پیش از میلاد آن را جشن می‌گیرند. مهرگان نیز همانند نوروز با آیین یگانه و آداب و رسوم ویژه برگزار می‌شود. مهر یا میترا در زبان فارسی به معنای «فروغ، روشنایی، دوستی، پیوستگی، پیوند و محبت» است و ضد دروغ، دروغ گویی، پیمان شکنی و نا مهربانی است. فلسفه ی جشن مهرگان سپاسگزاری از خداوند به خاطر نعمت هایی است که به انسان ارزانی داشته و استوار کردن دوستی ها و مهرورزی میان انسان هاست: بخش های انگلیسی و فارسی تارنمای ویکی پدیا
روز شانزدهم مهر، روز مهر: "ازجمله جشن‌های متعدد كه يادگار عمر دراز و شكوه و جلال گذشته درخشان ملت ايرانست مهرگان را بايد شمرد. اين جشن، روزی، درعظمت و اهميت تالی نوروز بوده است. تحقيق درباره اصل اين جشن بزرگ ايرانی، و سوابق تاريخی آن، فرصتی بيشتر می‌خواهد و مقاله‌ها و كتاب ها بايد بدان اختصاص داد كه تهيه آنها كاردانشمندان اهل فن است. درقرون نخستين بعد ازاسلام هنوزجشن مهرگان رونق و شكوه باستانی خود را ازدست نداده بود. ديوان اكثر شاعران بزرگ قرون چهارم و پنجم را كه بگشائيم قصايدی شيوا و بلند دروصف جشن مهرگان و تهنيت بزرگان عهد درآنها می‌يابيم": دكتر پرويز ناتل خانلری - مهرماه ۱۳۲۵ - نشريه ی مردم
جشن مهرگان در عصر هخامنشی: شواهد موجود نشان می‌دهد که جشن مهرگان در عصر هخامنشی در آغاز پاییز، یعنی در نخستین روز از ماه مهر برگزار می شده است. در گزارش های مورخان یونانی و رومی از این جشن با نام میثْـرَکَـنَـه/ میتراکانا یاد شده است. نام ماه مهر در کتیبه میخیِ داریوش در بیستون به گونه باگَـیادَئیش به معنای احتمالی "یاد خدا" آمده است. کتسیاس، پزشک اردشیر دوم پادشاه هخامنشی، نقل کرده است که در این جشن ایرانیان با پوشیدن ردای ارغوانی رنگ و همراه با دسته‌های نوازندگان و خنیاگران به رقص‌های دسته‌جمعی و پایکوبی و نوشیدن می‌پرداخته‌اند: تارنمای بیتوته
شباهت جشن شکرگزاری با جشن مهرگان: شباهت زیاد جشن شکرگزاری از برکات الهی در پی برداشت خرمن با جشن مهرگان ایران باستان قابل تعمق و مطالعه است (از همین نگارنده)
مهرگان : در زنجیری از سروده ها
ملکا،جشن مهرگان آمد/ جشن شاهان و خسروان آمد
خز به جای ملحم و خرگاه / به دل_ باغ و بوستان آمد
مورد به جای سوسن آمد باز/ می به جای ارغوان آمد
تو جوانمرد و دولت تو جوان/ می به بخت تو نوجوان آمد: رودکی
*
نگارا بهارا کجا رفته ای/ که آرایش باغ بنهفته ای
همی مهرگان بوید از باد تو/ به جام می اندر کنم یاد تو...: فردوسی توسی
*
عشق بین با عاشقان آمیخته/ روح بین با خاکدان آمیخته
چند بینی این و آن و نیک و بد/ بنگر آخر این و آن آمیخته
چند گویی بینشان و بانشان/ بینشان بین با نشان آمیخته
چند گویی این جهان و آن جهان/ آن جهان بین وین جهان آمیخته
آب و آتش بین و خاک و باد را/دشمنان چون دوستان آمیخته
آن چنان ابری نگر کز فیض او/ آب چندین ناودان آمیخته
اتحاد اندر اثر بین و بدان/ نوبهار و مهرگان آمیخته : مولوی
*
دگرباره در جنبش آمد نشاط/درآموده شد خسروانی بساط
چمن باز نوشدبه شمشاد و سرو/خرامش درآمد به کبک و تذرو
نوا گر شدند آن پریچهرگان/ نو آیین بود مهر در مهرگان: نظامی
*
عشق را پیر و جوان یکسان بود/نزد او سود و زیان یکسان بود
هم زیکرنگی جهان عشق را/نو بهار و مهرگان یکسان بود: عطار
*
گاه آن آمد که باد مهرگان لشکر کشد/ دست او پیراهن اشجار از سر برکشد
باغ ها را داغهای عبریان بر بر زند/ شاخ ها را چادر نسطوریان بر سر کشد: سنایی
*
او را چنار گفت که امروز ای کدو/ با تو مرا هنوز نه هنگام داوری است
فردا که بر من و تو وزد باد مهرگان/ آنگه شود پدید که نا مرد و مرد کیست: ناصرخسرو
*
مهرگان جشن فریدونست و او را حرمت است
آذری نو باید و می خوردنی بی آذرنگ : منوچهری
*
شادمان باد و یافته ز خدای/ هر چه او را مراد و کام و هواست
مهرگانش خجسته باد چنان/ کو خجسته پی و خجسته لقاست: فرخی سیستانی
*
ذکر تو به باغ خاطر من/ شاخی است که مهرگان ندیده است
این مدحت تازه بر در تو/ مشکی است که پرنیان ندیده است: خاقانی
*
آرایشی بود به ستایشگری چو من/ در بزم و مجلس تو به نوروز و مهرگان
ای آفتاب روشن تابان روزگار/ کرده است روزگار فراوانم امتحان: مسعود سعد سلمان
*
به لاله نرگس مخمور گفت وقت سحر/ که هر که در صف باغ است صاحب هنریست
بنفشه مژده ی نوروز می دهد ما را/ شکوفه را ز خزان و ز مهرگان خبریست: پروین اعتصامی
*
نوبهار و رسم او ناپایدار است ای حکیم/ گلشن طبع تو جاویدان بهار است، ای حکیم
آن بهاری کاعتدالش ز آفتاب حکمت است/ از نسیم مهرگانی برکنار است، ای حکیم: ملک الشعرای بهار
*
گرمی آتش خورشید فسرد/ مهرگان زد به جهان رنگ دگر
پنجه ی خسته این چنگی پیر/ ره دیگر زد و آهنگ دگر
زندگی مرده به بیراه زمان/ کرده افسانه ی هستی کوتاه
جز به افسوس نمی خندد مهر/ جز به اندوه نمی تابد ماه...: فریدون مشیری
*
گرم هر کار، مست هر پندار/ همره هر پیام، هر سوگند
در دل هر نگاه، هر آواز/ توی هر بوسه، روی هر لبخند
بسراییم ، مهرگان خوش باد: هوشنگ ابتهاج
*
سلام ای مه سپید چه زود می گذری/ من از کویری می آیم که به هنگام مهرگان
خواب باران می بیند و گیاهی در آن می روید که در وهم
از تیره ی گیاهان آبزی است...: فرخ تمیمی
همچنین نگاه کنید به:
مهر و مهرگان: نوشتاری از پیرایه یغمایی
مهرگان، یادگاری کهن اما زیبا و امروزین/ بیانیه بنیاد میراث پاسارگاد به مناسبت مهرگان
ایرانیان در پهنه ی سرزمین نیاکان آریایی: جشن های مشهور آرین ها (تدوین از همین نگارنده)
نوشتارها و سروده هایی پیرامون مهرگان: تارنمای لغت نامه دهخدا/ واژه نامه‌ی پارسی ویکی
نوشتاری از همین نگارنده پیرامون جشن مهرگان به زبان انگلیسی
تهیه و تدوین:
دکتر منوچهر سعادت نوری
گزیده ای از نوشتارها
http://msnselectedarticles.blogspot.ca/2016/10/blog-post_3.html
آرشيو مقالات و سروده ها
http://asre-nou.net/php/ar_author.php?authnr=1023
