هر ساله بیست و هفتم ماه مارس فرصتی است تا بیش از پیش از یک هنر کهن در سراسر جهان سخن به میان بیاید. روز جهانی تئاتر، در کشورها یی که هنرنمایش از تنگناهای مالی و گرفتاری های سانسور درآمده، هنرمندان تئاترآن عموما از ضرورت بی پایان تئاتر و از گسترش هر چه بیشتر آن می گویند و اکنون از دغدغه ای به نام سرگرمی ها ی کامپیوتری یاد کنند که رودر رویی با واقعیت هنر را به جهان مجازی کشانده : " لعنت به گجتها و کامپیوترها!"(1). اما در کشورهایی که بودجه ناچیزی صرف تئاتر آن می شود و هنرمندانش از زمان نگارش و آفرینش متن تا امکان به صحنه بردن اثر با دغدغه های دیرپای سرزمین های خود هم چون فقدان آزادی و حضور پررنگ سانسور و هم از داشتن مشکلات اقتصادی و نداشتن بودجه مالی سخن می گویند. گرچه این که این هنرمندان در تعریف کلی از هنر نمایش و چشم انداز پیش روی این هنر می توانند سخنانی برازنده ی ابعاد جهانی از این هنر بیان دارند اما نخستین موانع در اجرای آثار، که مانع از درخشش سیمای واقعی این هنر در سرزمینشان می شود وادارشان می سازد تا از موانع ابتدایی اما دست و پا گیر و گاه حذف کننده سخن بگویند: «امیدوارم بودجه تئاتر روزی از بودجه یک باشگاه فوتبال بیشتر شود.»(2) .
از این گذشته هنرمندان دیگری در این محدوده هنری فعالند که تبعیدی و مهاجرند و سخن آنان لااقل در امور اجرایی و مهم تر از همه فرهنگی،با دو نمونه دیگر متفاوت است. مهاجرت و تبعید خاصه برای یک هنرمند، که هرچند روی کاغذ شهروند جامعه تازه محسوب شود در عمل فاقد کشور فرهنگی خود است و همین، یعنی عدم - نسبی - تعلق جامعه به او، و نیز فاصله او با جامعه، کار و گسترش ایده ها را بر او -آنان - سخت تر از دیگران می سازد.
در قسمت نخست گفت و گو با هنرمندان ایرانی تئاتر ساکن اروپا ، محمد علی بهبودی، مرضیه علی وردی و منوچهر نامور آزاد، و با نگاه و نگرش آنان به جشنواره های تئاتر برون مرز آشنا شدیم. در بخش دوم این گفت و گوها، سودابه فرخ نیا، نیلوفر بیضایی، بهروز قنبر حسینی و غلام آل بویه (3)نیزازموانع و محدودیت ها، تا ارزش های فرهنگی و اجتماعی جشنواره های تئاتر ایرانی در خارج از کشورمی گویند:
از راست: سودابه فرخ نیا، نیلوفر بیضایی، غلام آل بویه، بهروز قنبر حسینی
سودابه فرخ نیا، بازیگر و کارگردان تئاتر
سودابه فرخ نیا بازیگر باسابقه و مطرح هنر نمایش در خارج از کشور که در جشنواره تئاتر ایرانی هایدلبرگ نمایش " خاوران" را به صحنه برد، با بیان "شادباش روز جهانی تئاتر به عاشقان این هنر و آرزوی مانایی و پایایی تئاتر ایرانی در برون مرز" درباره تاثیر جشنواره های ایرانی تئاتر معتقد است:
اگر فستیوال های تآتر ایرانی از تقریبن دو دههٔ گذشته در اروپا پا نگرفته بودند، بسیاری از گروه ها برای همدیگر و فارسی زبانان اروپا ناشناخته باقی می ماندند. چه بسا هنرمندان ایرانی تئاتر که فقط در شهری که زندگی می کردند، کورسویی می زدند و پیش از حضور مؤثر، برچیده می شدند و از بین می رفتند. به عبارت دیگر همین انگشت شمار جشنواره های موجود در بقا و تحرک تآتر برون مرزی اثر بسزایی داشته اند. شرکت هر چه بیشتر گروه های متفاوت تآتری برون مرزی، از با سابقه و جوان، و تماشاگران تشنه ٔ زبان و فرهنگ و هنر ایرانی و استقبال روزافزونشان از این جشنوازه ها، آینده درخشانی برای این هنر مهجور برون مرزی تدارک می بیند.
فرخ نیا در عین حال به برپا کنندگان جشنواره های تئاتر در خارج از کشور هشدار می دهد که باید متوجه نفوذ و رخنه عوامل ظاهرا تئاتری هدایت شده از داخل کشور باشند:
از طرفی هر چه بیشتر ایرانیان دست اندر کار تئآتری، ذکاوتمندانه با درک قوانین و شناخت و استفاده از امکانات جوامعی که در آن زندگی می کنند، ابزار برپایی چنین جشنواره ها یی را فراهم آورند به برقراری فرهنگ و هنر ایرانی برون مرزی کمک روزافزونی خواهند کرد. این خود خاری است به چشم نا بینای رژیم سرکوب گر فرهنگ و زبان فارسی که با فرستادن افراد تئآتری شتشوی مغزی داده شده ٔ به خارج از ایران قصد دارند به منظور تضعیف روحیه و تخریب موقعیت هنرمندان تئاتر خارج از کشور به هر ترفندی به صحنه ها و سالنهای تآتری شناخته شده در میان اقلیت ایرانی وارد شده و فضای تاتر برون مرزی را به گند بکشانند. اما تلاششان مذبوحانه است چون هنرمندان برون مرزی به قیمت از دست دادن بسیاری از عناصر ارزشمند زندگی خودآگاهی بسیطی از این ترفند ها بدست آورده اند . ودر کمال اعتماد به نفس به فعالیت های هنری خود ادامه خواهند داد. .
نیلوفر بیضایی، کارگردان تئاتر و نمایش نامه نویس
در دو دهه اخیر تماشاگران ایرانی تئاتر در اروپا و امریکا به تماشای 14 اثر به کارگردانی نیلوفر بیضایی نشستند. به صحنه بردن این تعداد نمایش نامه نشان می دهد نیلوفر بیضایی در بیست سال گذشته یکی از فعال ترین و پرکارترین هنرمندان ایرانی تئاتر در برون مرز بوده است. او در سالیان گذشته به جز کارگردانی و نمایش نامه نویسی در عرصه نگارش مطالب اجتماعی، فرهنگی و بیان مسایل زنان در مطبوعات و دیگر رسانه های خارج از کشور نیز فعالیت پررنگی داشته است. در چند سال اخیر اما از او در رسانه های نوشتاری کمتر اثری دیده می شود و به نظر او قصد دارد بیش از پیش توانش به تئاتر و صحنه معطوف کند. می گوید:" من حالا بیش تر حرفم را در تئاتر می زنم. فکر می کنم در امور دیگر که پیش از این،در آن عرصه ها هم قلم می زدم حالا کسان دیگری حرفم را می زنند. بنابراین بهتر می بینم به تئاتر متمرکز باشم."
نمایشنامه در حضور باد نوشته بهرام بیضایی تازه ترین کار نیلوفر بیضایی به عنوان کارگردان است. این نمایش تاکنون در چندین شهر اروپایی اجرای موفقیت آمیزی را سپری کرده و قرار است دوستداران ایرانی تئاتر در چند شهر از آلمان و دیگر کشورهای اروپایی نیز شاهد اجرای این اثرباشند.
در حضور باد در اواخر دهه چهل شمسی، یعنی قریب به نیم قرن قبل به نگارش درآمده است. استحکام زبان چند لایه و مدرن این اثر؛ زبان ادبی - ادبیات نمایشی - و ساختار هنری و روایی آن، چنان به موضوع متن تازگی و ماندگاری بخشیده که گویی بهرام بیضایی آن را به تناسب موقعیت اجتماعی، سیاسی و فرهنگی سال های اخیر پدید آورده است.
خوانش صحنه ای نیلوفر بیضایی از این نمایشنامه پدرش بهرام بیضایی، به رغم تغییر جنسیت یکی از از سه شخصیت مرد به زن، وفادار به متن و هنرمندانه است. او در توجیه تغییر شخصیت مرد به زن در اثر خود می گوید: " نفر سوم فرد میانجی است. او هم در نوشته مرد بود اما او تنها میانجی است و از خشونت به دور است. من به خودم اجازه دادم این نقش را به یک زن بدهم تا بتوانم حس صلح و دوری از خشونت را بهتر انتقال دهم. من فکر می کنم این نقش میانجی در پوشش زن کارآیی بیشتری دارد.
نمایشنامه در حضور باد به جز اجرای عمومی در شهرهای مختلف در دو جشنواره تئاتر ایرانی کلن و هایدلبرگ نیز به نمایش در آمده است. کارگردان این نمایش در اغلب دوره های بیست و دو ساله جشنواره تئاتر کلن حضور داشته اما در دهمین سال جشنواره هایدلبرگ در ژانویه 2016 برای نخستین بار با نمایش در حضور باد حاضر شد. نیلوفر بیضایی نظرش را در باره جشنواره های تئاتر ایرانی خارج از کشور این گونه جمع بندی می کند: " من معتقدم کارهای جشنواره ها باید برگزیده باشند. اگر قرار است به سمت حرفه ای شدن پیش برویم باید کارها را دستچین کرد. نمی شود روابط جای گزین کارهای خوب بشود. کارها باید به فستیوال و به تئاتر کمک کنند تا جلب تماشاگر شود تا از این طریق نمایش ها و جشنواره ها به سطح کیفی بهتری برسند.
بهروز قنبر حسینی، کارگردان و نمایش نامه نویس
بهروز قنبر حسینی از جمله هنرمندان تئاتر ساکن اروپاست که در دوره های گذشته ی جشنواره تئاتر ایرانی همواره حضوری فعال داشته است. او که آثارش گاه به عنوان نمایش های برگزیده تماشاگران در دوره های گذشته ی جشنواره هایدلبرگ نیز شناخته شده در دهمین دوره این جشنواره شرکت نداشت. او اما به همراه گروه بازیگرانش در تلاش بود تا کاری از خود را برای یک فستیوال تئاتر آلمانی آماده سازد. از نگاه قنبر حسینی:
فستیوال های تاتری خارج از کشور تاثیر چندانی به بالا بردن کیفیت تاتر خارج از کشور ندارد چرا که هیچ گاه و از هیچ دریچه ای نگاه تخصصی به نمایش ها نمی شود و تنها به خسته نباشید و گاه هم به به به گویی های دوستانه بسنده می شود، که البته این بسیار هم عالی است.
این کارگردان تئاتر، جشنواره های تئاتر ایرانی در خارج را بیشتر " محفلی می داند برای دیدن دوستان قدیمی و نقل خاطرات گفتن و شنیدن و البته این هم بسیار خوب است. به زعم او نکته ی برجسته دیگر این است " دوستانی که چندین سال گذشته بر علیه هم اعلامیه می دادند و به هم بد و بیراه می گفتند اینک در سایه ی این فستیوال ها با هم و در کنار هم تاتر کار می کنند و همه ی گذشته را فراموش کرده اند و البته که این هم بسیار بسیار نیکوست.
و نا گفته نماند که ایرانیانی که طی چند سال گذشته به خارج ازکشور آمده اند تا حدودی نفس تازه ای را وارد این جریان کرده اند و در کنار بزرگان تاتر خارج از کشور تجربه ی جدیدی را کسب می کنند این نیز ره آورد بسیار مفید فستیوال های تاتر خارج از کشور است.
در همین حال نظر قنبر حسینی در مورد بالاتر بردن سطح کیفی جشنواره ها با گزینش های دقیق تر به دیدگاه نیلوفر بیضایی نزدیک است. او هم معتقد است: آن چه که باعث جذب و جلب تماشاگر ایرانی می شود تنها و تنها کیفیت بالای نمایش ها است که امیئدوارم با برگزاری هر چه بیشتر و بهتر فستیوال های تاتر این مهم میسر شود که البته قطعا خواهد شد.
با همین وضعیت نیز من اعتقاد دارم باید از برگزار کننده ها ی فستیوال های تاتر خارج از کشور قدردانی کرد چرا که پر یقین این امر تنها با علاقه ی مفرط این عزیزان به تاتر انجام پذیر است.
غلام آل بویه مدیر جشنواره تئاتر هایدلبرگ و کارگردان تئاتر
غلام آل بویه توانسته است جشنواره تئاتر ایرانی هایدلبرگ را به دهمین سال آن برساند. در این دوره که به اعتقاد اغلب هنرمندان حاضر در جشنواره ، آثار برگزیده تری در جشنواره دهم به نمایش درآمدند، آل بویه خود نمایشنامه ای با عنوان خاوران را به کارگردانی سودابه فرخ نیا در صحنه داشت. او این اثر خود را در روزهای جشنواره به صورت کتاب نیز منتشر و به دوستداران تئاتر در جشنواره دهم هایدلبرگ ارایه کرد. آل بویه که مسئولیت برگزاری جشنواره هایدلبرگ را به عهده دارد در باره اهداف این جشنواره می گوید:
"يكى از اهداف جشنواره های تئاترى خارج از كشور می تواند تشویق گروه های تئاتر به ادامه کار و با خبر شدن از موقعیت همدیگر و سطح کارها و نیز گردهمایی ها و نزدیکی بیشتر اهل نمایش در برون مرز باشد. این جشنواره ها عملا از پراكند گى گروهاى تاتر جلو گيرى می کنند و روزهای جشنواره فرصت مناسبی برای گروه های تئاتری است تا با تبادل نظر ونفد وبررسى نمايش ها به هم دیگر بیشتر نزدیک و همبسته شوند". اومعتقد است" اگر تئاتر بزبان فارسى در خارج از كشور از فعاليعت بازنمانده یکی از دلایل مهم آن همین جشنواره هاست. و البته اين بدون همكارى ويارى دوستان تئاتر امكان ناپذير بود".
، مدیر جشنواره تئاتر ایرانی هایدلبرگ در مورد سازوکار انتخاب نمایش ها به جشنواره می گوید: بايد اذعان كنم كه ما از ابتدای جشنواره، گروه هاى تئاترى را که از سابقه زيادى برخوردار بودند دعوت مى كرديم و به طور متوالى در جشنواره شركت مى كردند. متاسفانه بعضى از اين گروه ها که صاحب عنوان پیشکسوتی هم بودند خود را مبرا از نقد و بررسی می دانستند و از آن جا که خود هم نويسنده، هم كارگردان، هم بازيگر نمايش بودند کار ما و دیگران را در بررسی آثارشان سخت می کردند. از این رو تعدادی از نمايش ها با استقبال چندانى روبرو نمی شدند. این بود که، كانون برگزارکننده جشنواره از دوره پنجم تصميم گرفت در انتخاب نمايش ها تجدید نظر کند و از جمله به آثاری شانس ورود به جشنواره را بدهد که تجربه های تازه محسوب می شوند و در خارج از کشور ناشناخته اند. به همین دلیل گروه هایی که به طور مثال در سال قبل جشنواره حضور داشتند در دوره بعد پذیرفته نشدند تا راه برای گروه های تازه کار باز باشد. از طرفی، پس از آن نمایش هایی را پذیرفتیم که اجرای اول یا دوم آنها و یا در مواردی خاص اجرای سومشان باشد تا در جشنواره ما کار آنها تکراری و کهنه به نظر نیاید. چرا که ما به فروش بليت متکی هستیم و اگر نمایش های که بارها به نمایش آمده اند در جشنواره مورد استقبال قرار نخواهند گرفت. به هر حال این نکنه نه برای من بلکه برای گردانندگان جشنواره های دیگر هم روشن است که جشنواره تئاتر خارج از کشور( در کشور های اروپایی) که با اندک اتکاء مالی ای که به اداره تئاتر و یا شهرداری های شهرهای جشنواره دارند اگر نتوانند هزینه های خود را کسب کنند بسیار زود تعطیل خواهند شد. به همین منظور از طرف کانون ما تصميم گرفته شد كه در افتتاحيه و اختتاميه از هنرمندانى دعوت كنيم كه دارای محبوبیت عام باشند و هم براى جشنواره معرف خوبى باشند و بتوانند جشنواره را بیش ااز پیش بشناسانند. در همين راستا به طور مثال در جشنواره دهم از دو هنرمند خوب خارج كشورمان شاهرخ مشكين قلم و شاهين نجفى دعوت كرديم و این هنرمندان به صورت افتخارى با ما همكارى كردند. ما فقط هزينه گروه شان را پرداختیم. جشنواره دهم ما، نه به اعتقاد من، بلکه به نظر عموم شرکت کنندگان، جشنواره ای بود که توانست آثار هنری مهم و قابل توجه ای را به نمایش بگذارد. به همین دلیل استقبال دوستداران تئاتر از جشنواره و گروه های هنری بی سابقه بود.اگر نتوانند هزینه های خود را کسب کنند بسیار زود تعطیل خواهند شد. به همین منظور از طرف کانون ما تصميم گرفته شد كه در افتتاحيه واختتاميه از هنرمندانى دعوت كنيم كه براى جشنواره معرف خوبى باشند و جشنواره را بیش از پیش بشناسانند. در همين راستا از دو هنرمند خوب خارج از كشور مان شاهرخ مشكين قلم وشاهين نجفى دعوت كرديم و این هنرمندان به صو رت افتخارى باما همكارى كردنند. ما فقط هزينه گروه شان را پرداختیم. جشنواره دهم ما به اعتقاد عموم شرکت کنندگان، جشنواره ای بود که توانست آثار هنری مهم و قابل توجه ای را به نمایش بگذارد. به همین دلیل استقبال دوستداران تئاتر از جشنواره و گروه های هنری بی سابقه بود.این را هم اضافه کنم 9 گروه از 10 گروه نمایشی امسال برای اولین بار در جشنواره هایدلبرگ حضور داشته اند.
مدیر جشنواره تئاتر ایرانی هایدلبرگ در پایان می گوید باید به دو ویژگی دیگر جشنواره ما اشاره کنم: ابتدا باید ازحضور علی رضا درویشی طراح و نقاش و طراح برجسته که در همه ی سال ها در کناربوده یاد کنم. مسئولیت او در طراحی آفیش و پوستر جشنواره برای ما امتیاز مهمی است که خود را موظف به قدردانی از این هنرمند می دانم. از سوی دیگر حضور گروه های جوان و تازه نفس تئاتر که عموما در سال های اخیر از ایران به اروپا آمده اند ويژگى ارزنده ایست که من به سهم خود از حضورشان خرسندم و مشارکت آنان در جشنواره مرا بیش از همیشه به ادامه کار جشنواره امیدوار می سازد.
---------------------
از سخنان آناتولی واسیلیو، کارگردان تئاتر روسیه و بنیانگذار مدرسه هنرهای دراماتیک مسکو، به مناسبتروز جهانی تئاتر را برای سال 2016 -1
2-از گفته های بهزاد فراهانی بزیگر، کارگردان و نمایش نامه نویس پیشکسوت ایران به مناسبت روز جهانی تئاتر،
3- پیش از این قرار بود در قسمت دوم این گفت و گو از پاسخ هنرمندان دیگر، بهرخ بابایی و سیما سید نیز استفاده شود که تا زمان تنظیم گفت و گوی موجود دیدگاه های این دو هنرمند به نگارنده نرسید .
نظر شما پس از بازبینی توسط مدير سايت منتشر خواهد شد