اخبار و گزارش ها از تب و تاب کم سابقۀ انتخاباتی در میان شهروندان، به ویژه درشهرهای بزرگ حکایت دارند. چه چیز باعث این تحرک شده است؟ تحرکی که علی رغم محدود بودن گزینه های انتخاباتی روز به روز شدت می یابد. آیا رویکرد جامعه به انتخابات ، به ویژه جامعۀ شهری، تغییر کرده است؟ آیا شعار ها و برنامه های نامزد ها جذابیت بیشتری نسبت به گذاشته دارد؟
از خلال سه گفتگوی جداگانه با خانم ژاله وفا، عضو مجامع اسلامی ایرانیان، آقای بیژن حکمت، از اتحاد جمهوریخواهان وآقای محمد اعظمی ازسازمان اتحاد فدائیان خلق، به شعار های نامزد ها و تفاوتش با دیگر دوره های انتخاباتی و رفتار های موجود و یا مطلوب در قبال انتخابات نگاه می اندازیم.
بیژن حکمت می گوید شعارهایی که در دوران آقای خاتمی به طور نهفته در اذهان بود، در این دوره با شفافیت در برنامه ها و سخنرانی های نامزد های اصلاح طلب نمایان شده است چون این شعار ها در متن جامعه از سوی نیروهای اجتماعی مختلف مطرح شده بود. او قابلیت تحقق این شعار ها را پس از انتخابات وابسته به توازن نیرو ها می داند. توازنی که بین رهبری و نیرو های اصلاح طلب برقرار خواهد شد. این توازن بستگی به دو عامل دارد. یکی جنبش های اجتماعی و حضور مردم در آن هاست و دیگری توازنی است که میان نیرو های اصلاح طلب درون حاکمیت با نیرو های اقتدار گرا وجود خواهد داشت. اگر نیرو های اصلاح طلب برنده شوند، چیزی که به هیچوجه هنوز معلوم نیست، می توانند در این موازنه تأثیر گذارند.
وقتی مردم به طور گسترده بگویند اصلاح طلبان را می خواهند، این در مقاومت اقتدار گرایان در مقابل خواست های مردم تأثیر خواهد گذاشت. بیژن حکمت ، برپایۀ مشاهدۀ جو عمومی و تماس و نظر پرسی های پراکنده پیش بینی می کند که میزان مشارکت از 60 در صد تجاوز خواهد کرد. او امیدوار است که مردم هرچه وسیع تر درانتخابات شرکت کنند تا تغییرات کوچکی را دروضع به وجود آورند. چه او معتقد است که در سیستم موجود نمی توان تغییرات بزرگی ایجاد کرد. او می گوید هر چند بخش اعظم قدرت در دست رهبری است ولی رئیس جمهور نیز نقش دارد و می تواند در سست شدن بند های اختناق تأثیر بگذارد و سست شدن بند های اختناق یعنی امکانات بیشتر برای جنبش های اجتماعی. او در پاسخ به این پرسش که آیا ممکن است دینامیسم انتخاباتی کنونی به طور خشونت آمیز و با یک کودتا قطع شود، می گوید شرایط موجود حاکی از آنست که این کارزار تا پایان ادامۀ خواهد یافت.
سیستم جمهوری اسلامی طوری نیست که علیه انتخابات کودتا کنند. او دربارۀ شانس تحقق شعار تنش زدایی با غرب پس از انتخابات می گوید طرح این شعار در کارزار تبلیغاتی حتماً درسیاست های پس از آن تأثیر خواهد داشت. گرچه ظاهراً اختیارات در بارۀ سیاست خارجی با آیت الله خامنه ای است و ایشان ظاهراً مخالف هرنوع عادی کردن روابط هستند ولی توازن نیرو می تواند رأی ایشان را هم تغییر دهد. اگر آقایان کروبی یا موسوی برنده شوند از سیاست خصومت با غرب کاسته خواهد شد.
ژاله وفا تحول کیفی در شعار ها را منوط و مربوط به انتخابات نمی داند و می گوید تحول از آن جامعه است. انتخابات فرصتی است که طی آن شور و هیجان در رسانه ها ایجاد می شود و تحلیلگران به موشکافی در وضعیت جامعه می پردازند. تحولی که در این دوران به چشم میخورد حاصل روند چهار سالۀ تجربۀ ملت است و نتیجه اش روشن شدن چهرۀ نظام و عدم ظرفیتش در براورده کردن حقوق ملت. هشت سال دورۀ اصلاحات نیز مشخص کرد که رسیدن به حقوق در چارچوب نظام ولایت فقیه ممکن نیست. این چنین است که به خواست های مردم و مطالباتشان دامن زده می شود. منتها مسئله بر سر اینست که این مطالبات را با چه کسی باید مطرح کرد. ژاله وفا معتقد است که تجربه نشان داده است هیچ گونه اصلاحی را در راستای حقوق ملت نمی توان از این حکومت انتظار داشت. چرا که در تبلیغات چهار کاندیدای دستچین شده چهره و اراده ای نو وجود ندارد.
این فکر که چون ایران در آستانۀ سقوط است باید به کاندیدای اصلاح طلب رأی داد مردود است زیرا اگر ایران در خطر است باید با تغییرات ساختاری از آن جلوگیری کرد نه با تغییرات جزیی. پس رأی دادن مشروعیت بخشیدن به نظام ولایت فقیه است. به نظر ژاله وفا تحقق خواست های ملت را نباید در چارچوب نظام کنونی جستجو کرد زیرا در آن رئیس جمهور دارای اختیارات بسیار ناچیزی است.
محمد اعظمی، ازسازمان اتحاد فداییان، معتقد است که جایگاه انتخابات در نظام جمهوری اسلامی به طور کلی و موقعیت انتخابات کنونی به طور خاص جایگاه و موقعیتی پر تناقض است. انتخابات به طور کلی در نظام سیاسی ایران غیر آزاد و غیر دموکراتیک است. زیرا نیمی از جمعیت کشور یعنی زنان و اقلیت های مذهبی در آن حق نامزد شدن را ندارند. نامزدان پیش از ورود به کارزار مورد گزینش شورای نگهبان قرار می گیرند. سازمان ها و رسانه ها در نقد وضعیت موجود و برنامه های نامزد ها از آزادی بیان و عمل برخوردار نیستند و در فقدان آزادی احزاب رقابت واقعی نمی تواند وجود داشته باشد. با این حال نمی توان گفت که انتخابات در جمهوری اسلامی مانند انتخابات در زمان شاه یا صدام حسین است. هرچند رئیس جمهور مقام دوم را داراست ولی نقش تعیین کننده را ولی فقیه به عهده دارد. اما تجربه نشان داده است که وی در همه حال نمی تواند حرف خود را به کرسی نشاند.
انتخاب خاتمی در مقابل ناطق نوری و انتخابات مجلس ششم دو نمونه از این مواردند. در انتخابات کنونی مردم وارد کارزاری مطالبه محور شده اند. طی چهار سال گذشته جنبش های مدنی، زنان، اقوام، کارگران و دانشجویان طی مبارزاتشان مطالباتشان را به روشنی مطرح کرده اند. درانتخابات گذشته بیست و پنج میلیون نفر درآن شرکت نکردند. نامزدها این بار می خواهند این جمعیت را به سوی خود جلب کنند. ازهمین رو شعارها و مطالبات مردم را تا حدی جدی گرفته اند.
احمدی نژاد از آزادی زندانیان مالی دفاع می کند و موسوی خود را مجبور می بیند که در بارۀ کشتار سال 67 صحبت کند. به نظر محمد اعظمی ویژگی دیگر این انتخابات اینست که عدۀ زیادی از مردم در بلاتکلیفی بسر میبرند. از یک سو میخواهند به یک دورۀ نابسامانی و فشارشدید که عامل آن احمدی نژاد بوده است پایان دهند و از سوی دیگر نامزد مطلوب خود را که بتواند مطالباتشان را پاسخ دهد در میان نامزد ها نمی بینند. حال چه باید کرد ایا باید به نامزدان اصلاح طلب رأی داد؟ آیا باید انتخابات را تحریم کرد؟ پیچیدگی این وضعیت از آن جا ناشی می شود که مردم احمدی نژاد را نمی خواهند .
طیف های چپ باید با این خواست همراه شوند و از انتخاب دوبارۀ وی جلوگیری کنند. ولی اعتماد دربست به اصلاح طلبان نیز نادرست است. لذا در دور اول باید در انتخابات شرکت کرد و رأی سفید در صندوق ها ریخت. بدین ترتیب میزان مشارکت که با محاسبۀ آراء مأخوذه سنجیده می شود بالا میرود و خطر انتخاب احمدی نژاد را کم می کند. در دور دوم در صورتی باید به نامزد های اصلاح طلب رأی داد که این رأی در سرنوشت انتخابات تعیین کننده باشد یعنی از انتخاب احمدی نژاد جلوگیری کند.
زمینه ها و زمانه ها / شعارهای انتخاباتی
