تبلیغات کاندیداهای ریاست جمهوری

کمتر از دو هفته به برگزاری دهمین انتخابات ریاست جمهوری در ایران مانده است. بیش از ده روز است که تبلیغات رسمی شروع شده است و طبل های تبلیغات در فضای شهر های بزرگ و نیز در فضای مجازی به گوش می خورد.
فریبا پژوه روزنامه نگار در تهران، بر پایۀ مشاهداتش در تهران و چند شهر و روستای نزدیک آن می گوید که فضا کاملاً انتخاباتی شده است. مردم عکس های مامزد های مورد علاقۀ خود را به پشت اتومبیل های خود و یا بر شیشۀ مغازه هایشان چسبانده اند. در مساجد، سی دی تبلیغاتی برخی نامزدها پخش می شود. بازار اس ام اس و بلوتوس داغ است و هر روز وبسایت خبری تازه ای ایجاد می شود تا فضای محدود رسانه های کاغذی را جبران کند. نمایش رنگ ها به نشانۀ طرفداری از این یا آن کاندیدا به طرق مختلف جریان دارد.
در گفتگوهای جداگانه ای با احمد سلامتیان، تحلیلگر مسائل سیاسی در پاریس، و حسین قاضییان، جامعه شناس در تهران پرسش هایی را در بارۀ کم و کیف کارزار تبلیغاتی کاندیداها انجام داده ایم و پرسیده ایم نامزدها با کمک چه شگرد های تهییجی یا استدلالی و با یاری چه ابزار هایی برنامه ها یا شخصیتشان را به مخاطبان خود عرضه میکنند. و اصولاً تحول تبلیغات انتخاباتی در این سه دهه در جمهوری اسلامی چگونه بوده است.
احمد سلامتیان می گوید: در جمهوری اسلامی در ابتدا تبلیغات انتخاباتی یک کار غربی به حساب می آمد. اما انتخابات ریاست جمهوری با آراء مستقیم در طبیعت خود نیازمند ایجاد یک رابطه و جریان آشنا بین یک فرد، به عنوان نامزد و مجموعۀ رأی دهندگان دارد. بنابراین اگر قرار باشد در انتخابات رقابتی بیان شود، خواه ناخواه تبلیغات نقش مهمی را ایفا می کند. در تاریخ جمهوری اسلامی هر انتخاباتی که حداقل رقابت در آن وجود داشته است، مثل انتخابات اول یا انتخابات دوم خرداد، انتخابات دورۀ پیش و انتخابات این دورۀ کنونی، تبلیغات شدید بوده است. البته در ابتدا در جمهوری اسلامی رقابت محدود به رادیو و تلویزیون نمی شد و تدریجاً همۀ کوشش به کار رفت تا تبلیغات از نظر زمان و فضا محدود، مهندسی شده و تحت کنترل در آید. هدف همۀ نامزدها جلب آراءاست. چون عملاً حضور یا عدم حضور 27 تا 25 درصد افراد حائز شرایط رأی دهی که رفتاری غیر قابل پیش بینی دارند، می تواند بر نتیجۀ انتخابات تأثیر گذارد. برای جلب این عده اغلب اتفاق افتاده است که نامزدان نقابی را به چهره بزنند که با واقعیت وجودیشان بسیار متفاوت باشد. در انتخابات دورۀ نهم آقایان قالیباف و رفسنجانی در دادن شعار و شیوۀ عمل، بسیار از نامزدان اصلاح طلب جلوتر رفتند. در دورۀ کنونی، نامزدی چون آقای احمدی نژاد ابایی ندارد که در کلیپ تبلیغاتی خود از خانم تنیس باز ایرانیی استفاده کند که مسابقاتش در تلویزیون، به علت لباس تنیس زنانه، هرگز قابل نشان دادن نخواهد بود. حال آنکه در زمان ریاست جمهوری آقای احمدی نژاد زنان و دختران ایرانی بارها برای لباسی به مراتب پوشیده تر مورد ضرب و شتم و مجازات قرار گرفته اند.
در پاسخ به این پرسش که آیا قانونی برای نظارت بر منابع مالی تبلیغات انتخاباتی وجود دارد یا خیر، احمد سلامتیان می گوید: ایران فاقد چنین قانونی است. صدا و سیما که بودجه اش از سوی دولت تأمین می شود. تبلیغات خیابانی نیز در مورد برخی نامزدها توسط نهادها و بنیادهایی انجام می شود که دوزیستی هستند. یعنی در عین حال که از بودجۀ دولت استفاده می کنند ولی بخشی از فعالیت سیاسیشان در جهتی انحصاری انجام می شود. مثل سازمان تبلیغات اسلامی که معلوم نیست چه بخشی از فعالیتش مربوط به خدمات مربوط به وظائف تعریف شده اش است و چه بخشی از آن مربوط به تبلیغات انتخاباتی. مثلاً بودجۀ سفرهای استانی آقای احمدی نژاد از محل بودجۀ دولت تأمین می شود ولی در کلیپ تبلیغاتی ایشان از تصاویر این سفرها استفاده می شود.
حسین قاضییان، جامعه شناس مقیم تهران، در پاسخ به این پرسش که نسبت تهییج با تحلیل و تعقل در تبلیغان انتخاباتی کدام است، میگوید: اساس تبلیغ را عنصر تهییج تشکیل می دهد. هر نوع تبلیغ، چه بازرگانی و چه سیاسی، برانگیختن افراد به عملی یا عقیدهای خاص استو مواد تبلیغی که با هدف جلب افراد به حرکت در یک جهت خاص ارائه می شوند می توانند بار اطلاعاتی و سهم عناصر عقلایی بیشتری داشته باشند. او معتقد است که در انتخابات این دوره نسبت تهییج و احساس کمتر از انتخابات دوره های قبل است. تبلیغ به دور موضوعات معینی شکل گرفته و تا حد زیادی دقیق شده. این اولین باریست که از آمار و ارقام، منحنی ها و نمودار ها به عنوان مواد تبلیغی استفاده می شود. و چون تبلیغات به دور موضوعات مشخص سازماندهی شده است نامزدها مجبورند حول همین موضوعات به طور مشخص صحبت کنند. حسین قاضییان موضوع تورم را مثال می زند که دیگر کسی به نالیدن از گرانی بسنده نمیکند و بحث بر سر منشاء تورم و است و سهمی که تورم جهانی در آن دارد و یا سهمی که به عهدۀ سیاست های دولت کنونی است. بحث در بارۀ سیاست خارجی، مسائل دانشگاه ها، فیلترینگ، رسانه ها، مسئلۀ جنسیت و قومیت، بحث های تازه ایست که به تبلیغات انتخاباتی راه یافته اند و برخی تابو ها از جمله بحث در بارۀ پروندۀ هسته ای شکسته شده است.
حسین قاضییان می گوید: تبلیغات از نظر شکل و ملاحظات هنر و زیبایی شناختی نیز تفاوت هایی با گذشته نشان می دهد. کاربرد اینترنی خیلی بارزتر از دفعات پیش است. کلیپ های انتخاباتی نامزدها روی یوتیوب قرار گرفته اند. اس ام اس امسال جای بیشتری را به خود اختصاص داده است. اگر قبلاً این کار به صورت خود جوش این کار صورت می گرفت، این بار به طور سازمان داده شده پیام ها ساخته و توزیع می شوند.
از نو آوری های دیگر این انتخابات حضور رنگ است. اینکه هر نامزد با یک رنگ شناخته می شود باعث گسترده تر شدن فضای تبلیغات انتخاباتی شده و رنگ برای اولین بار به عنوان یک رسانه عمل کرده است. این جامعه شناس در پاسخ به این پرسش که آیا آزادی بیان نسبی کنونی می تواند تأثیر پایداری بر دوران پس از انتخابات بگذارد، می گوید: فضای جامعه برای بیان عقاید فراخ تر نخواهد شد ولی تجربه ثابت کرده است که هر انتخاباتی سطح آزادی بیان را تا حدی بالا تر برده است. چهار سال پیش صحبت در بارۀ قومیت یا جنسیت یا رابطه با آمریکا جزو تابوها بود. وقتی تابوها شکسته می شوند آثارش بر دور ه های بعد مشاهده میشود.
موضوع میزگرد: تبلیغات کاندیداهای ریاست جمهوری