باراک اوباما، رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا در نخستین هفته ماه جون امسال میهمان دو کشور مسلمان نشین عربستان سعودی و مصر است. هدف او پیشاپیش از یک سو آشتی دادن جهان اسلام با آمریکا و از سوی دیگر جلب پشتیبانی کشورهای منطقه برای اعمال فشار بر ایران در جهت تعلیق برنامه غنی سازی اورانیوم اعلام شده است.نخستین رئیس‌جمهور رنگین‌پوست ایالات متحده آمریکا، در آغاز سال جاری میلادی با وعده تغییر به کاخ سفید واشنگتن قدم نهاد. سیاست‌های اعلام شده او، تا همین امروز، نقطه مقابل سیاست‌های اجرا شده سلف‌اش جرج بوش بوده است. بوش، تمام عیار در خدمت تشدید تنش‌های بین‌المللی، گسترش جنگ و تقویت اندیشه‌های راستگرایانه و متعصب آمریکائی بود. اوباما، از آغاز زیر عنوان "تغییر" بیان کرد که می‌خواهد به سمت تنش‌زدائی گام بردارد. اما تجربه چهار ماهه نخست ریاست جمهوری اوباما نشان می‌دهد که او، به سنگ آسیاب میان چپ و راست تبدیل شده است. در آمریکا، نیروهای چپ از او می‌خواهند که به اقداماتش مثلا برای بستن گوانتانامو و زندان‌های مشابه و لغو فرمان‌های مخالف حقوق شهروندی بوش شتاب بخشد. اما نومحافظه‌کارانی که همچنان ورق‌های سوخته‌ای مثل دیک‌چینی آنان را هدایت می‌کنند، با پیش کشیدن بحث امنیت ملی، اوباما را برای چرخش به راست زیر فشار قرار داده‌اند.
روند رشد این تضاد را، با هم مرور کنیم:
تازه‌ترین ضربه را، مخالفت سنای آمریکا با پیشنهاد انتقال زندانیان گوانتانامو و بستن این زندان به سیاست اوباما وارد ساخت. از ۹۶ سناتور حاضر در رای گیری، ۹۰ نفر طرح انتقال زندانیان گوانتانامو به جاهای دیگر و همچنین تقاضای دولت را برای تامین ۸۰ میلیون دلار بودجه بستن اردوگاه گوانتانامو رد کردند. از ۱۰۰ سناتور آمریکائی، ۵۶ تن از آنان دموکرات، ۴۱ تن جمهوری‌خواه و سه نفر مستقل هستند. به این ترتیب، حتی سناتورهای هم حزب اوباما نیز، به طرح دولت او برای انتقال زندانیان و بستن اردوگاه گوانتانامو رای مخالف دادند.
طرح انتقال زندانیان و بستن گوانتانامو، پیش از آن در مجلس نمایندگان نیز با تردید روبرو شده بود. رابرت مالر، رئیس پلیس فدرال ایالات متحده آمریکا، در یکی از نشست‌های کمیسیون قضائی مجلس نمایندگان اعلام کرده بود که زندانیان گوانتانامو در صورت آزاد شدن می‌توانند دست به اقدامات تروریستی در آمریکا بزنند.
عقب‌نشینی‌های رئیس‌جمهور
در حال حاضر ۲۴۰ مظنون به شرکت در عملیات تروریستی در گوانتانامو به سر می‌برند. باراک اوباما، در آغاز دوران ریاست جمهوری خود اعلام کرد که قصد دارد تا ماه ژانویه سال ۲۰۱۰ میلادی زندان گوانتانامو را ببندد. رئیس‌جمهور همان هنگام وعده داد که زندانیان در دادگاه‌های عادی محاکمه خواهند شد، اما در اوایل ماه می امسال، این حرف را پس گرفت و به ادامه محاکمات در دادگاه نظامی نظر داد.باراک اوباما در عین‌‌حال گفت که زندانیان در این محاکمات حق استفاده از وکلای نظامی را خواهند داشت.هنگام اعلام این تصمیم، روزنامه‌های آمریکائی نوشتند که اوباما تسلیم فشار نظامیان بلندمرتبه و سیا شده است.
طرح‌های نامشخص
ظاهرا آنچه کنگره آمریکا را به مخالفت با طرح‌های دولت اوباما واداشته، نامشخص بودن جزئیات این طرح‌ها است. رهبران حزب دموکرات در کنگره اعلام کرده‌اند در صورتی حاضر به تامین بودجه ۸۰ میلیون دلاری بستن زندان گوانتانامو خواهند شد که دولت جزئیات مربوط به نحوه انتقال زندانیان را مشخص کند. تاکنون چند کشور اروپائی، از جمله فرانسه و آلمان آمادگی خود را برای پذیرش گروهی از زندانیان اعلام کرده‌اند. اما پیش شرط آنان این است که پذیرفته‌شدگان خطری برای امنیت کشورهای میزبان نداشته باشند.
بازگشت زندانیان به شبکه‌های تروریستی؟
مقامات آمریکائی، نگران آن هستند که زندانیان گوانتانامو، پس از آزادی، در صورت ماندن در خاک آمریکا، امنیت این کشور را به خطر بیاندازند. اواسط ماه می امسال پنتاگون در گزارشی ادعا کرد که بسیاری از زندانیان آزاد شده گوانتانامو دوباره به شبکه‌های تروریستی پیوسته‌اند و یا در زمینه شبه نظامی فعال شده‌اند. از ۵۳۴ زندانی گوانتانامو تاکنون ۲۹۴ تن آزاد شده‌اند.
پنتاگون در گزارش خود به این نکته اشاره کرد که ۷۴ نفر از زندانیان گوانتانامو، که پس از آزادی به زادگاه خود یا کشورهای جهان سوم بازگشته‌اند، دوباره روی به عملیات تروریستی آورده‌اند. این رقم ۱۴ درصد مجموع زندانیان را تشکیل می‌دهد.
اما از آنجا که ارقام منتشر شده در گزارش پنتاگون غیرقابل کنترل است، اغلب نهادهای مدافع حقوق بشر در مورد آن تردید دارند. به گزارش نیویورک تایمز، پنتاگون از ترس عصبی کردن دولت اوباما تاکنون از انتشار رسمی گزارش خودداری کرده است. این روزنامه به نقل از یک مقام پنتاگون نوشت: «اگر گزارش را منتشر نکنیم، گفته خواهد شد که این یک تصمیم سیاسی برای پشتیبانی از رئیس‌جمهور اوباما است. اگر آن را منتشر کنیم، خواهند گفت اوباما را مدفون کرده ایم».
رئیس جمهور قرار بود روز پنجشنبه ۲۱ می جزئیات برنامه خود را برای انتقال زندانیان و بستن گوانتانامو اعلام کند.اما درست یک روز پیش از آن چهار مظنون به شرکت در عملیات تروریستی در نیویورک دستگیر شدند. اف بی ای مدعی شد که این ۴ نفر را از یک سال پیش تحت نظر داشته است و آن‌ها قصد داشته‌اند در کنیسه یهودیان یک محله نیویورک بمب‌گذاری کنند.اف بی آی علاوه بر این دستگیرشدگان را متهم کرد که می‌خواسته‌اند چندین موشک زمین به هوای اشتینگر به هواپیماهای پایگاه "نیوبورگ" نیویورک شلیک کنند. به ادعای اف بی آی، متهمان برای دسترسی به سلاح‌های مورد نیاز خود، همکاری یک مامور پلیس فدرال را جلب کرده بودند.
همزمانی انتشار گزارش پنتاگون و دستگیری ۴ متهم با اعلام تصمیم باراک اوباما برای روشن ساختن جزئیات طرح انتقال زندانیان گوانتانامو، سبب شد که نهادهای مدافع حقوق بشر نسبت به درستی خبرهای هراس انگیز تردید نشان دهند. این همزمانی‌ها، دوران پس از یازده سپتامبر را تداعی می‌کند. در آن دوران، دولت جرج بوش برای محدود کردن حقوق شهروندی آمریکائی‌ها هر بار خبر تازه‌ای را درباره خطر عملیات تروریستی منتشر می‌کرد.
در چنین فضائی، رئیس‌جمهور اوباما، روز بیست و یکم ماه می، در سالن "فریدم روتاندا"پشت تریبون قرار گرفت تا از طرح انتقال زندانیان و بستن گوانتانامو دفاع کند، اما آغاز سخنرانی او، نشان داد که تحولات تازه، او را در برابر چالشی جدی‌تر از همیشه قرار داده است:میان تامین امنیت ملی و ارزش‌های دموکراتیک چگونه می‌توان تعادل برقرار کرد؟
باراک اوباما، عنوان "امنیت و ارزش‌هامان را حفظ کنیم" را برای سخنرانی خود برگزیده بود. بلافاصله پس از پایان سخنرانی رئیس جمهور، چند صدمتر آن طرف‌تر، دیک‌چینی معاون اول جورج بوش رئیس‌جمهور پیشین، در مرکز "آمریکن اینترپرایز"پشت تریبون رفت.آمریکن اینترپرایز، یکی از معروف‌ترین کارخانه‌های فکرسازی نومحافظه‌کاران آمریکا است. عنوان سخنرانی دیک چینی نیز "امنیت آمریکا را حفظ کنیم" بود.
تصمیم‌گیری در سایه ترس
رئیس‌جمهور اوباما، برای آن که نشان بدهد کمتر از دیگران برای امنیت کشورش اهمیت قائل نیست، سخنان خود را با این جمله آغاز کرد:«مهمترین وظیفه من، به عنوان رئیس جمهور، این است که امنیت ایالات متحده آمریکا را تضمین کنم. ما می‌دانیم که القاعده دست‌اندرکار تدارک حمله تازه‌ای به ما است و این خطر ما را برای زمانی طولانی تهدید خواهد کرد».
به نظر می‌رسید که رئیس‌جمهور می‌خواهد با سخنرانی خود منتقدان را در هر دو جبهه راست و چپ جذب کند. وی بعد گفت: «متاسفانه، دولت قبلی تصمیم‌های شتابزده‌ای گرفت که اغلب ناشی از ترس بودند و نه دورنگری».
یک نمونه از این تصمیمات، استفاده از روش ایجاد خفگی تصنعی بود که دیک چینی آن را ضروری و موثر می‌شناخت.اوباما، بدون ذکر نام، دیک چینی را هدف انتقاد قرار داد و گفت:«بعضی‌ها استدلال می‌کنند که اعمال چنین روش‌هائی برای تضمین امنیت کشورمان ضروری است.اما آن‌ها از ارزش حکومت قانون می‌کاهند». اوباما، این جمله را در واقع از رقیب جمهوری‌خواه خود جان مک کین نقل کرد تا با زیرکی به مخالفان جمهوری‌خواه خود بفهماند که آنچه دیک چینی می‌گوید، حتی منعکس کننده نظر همه جمهوری‌خواهان نیست.
دیک چینی مخالف میانه‌روی
سخنرانی دیک‌چینی در مرکز آمریکن اینترپرایز، نشان داد که فشار برای تعقیب"سیاست مبارزه با تروریسم" بوش از کجا بر باراک اوباما وارد می‌شود. دیک چینی، گزارش کاملی از لحظات پر دلهره فرار به سنگرهای اتمی کاخ سفید در روز ۱۱ سپتامبر سال ۲۰۰۱ داد. معاون اول بوش، سپس این پرسش را مطرح کرد که «آیا باید باور کرد که چنین واقعه‌ای تنها یک بار اتفاق می‌افتد»؟ و خود پاسخ داد: «نه. چنین احتمالی همیشه وجود دارد. برای تامین امنیت ملی، راه میانه‌ای وجود ندارد». همه کانال‌های تلویزیونی، سخنان چینی را به صورت زنده پخش کردند.
افزایش فشارها
رویدادهای آستانه سفر اوباما به عربستان و مصر نشان داده است که او بیش از همه به خاطر نرمخوئی در برابر قربانیان گوانتانامو و تلاش برای دلجوئی از جهان اسلام، از سوی بازهای پنتاگون، لابی اسرائيل و احتمالا صنایع تسلیحاتی آمریکا زیر فشار است.
رئیس‌جمهور آمریکا، برای کاستن از این فشارها، در سخنرانی بیست و یکم ماه می خود زندانیان گوانتانامو را به سه گروه تقسیم کرد: گروهی که می‌توانند در دادگاه‌های آمریکائی محاکمه شوند، گروهی که به عنوان جنایتکار جنگی طبقه بندی شده‌اند و باید با استفاده از وکیل در برابر کمیسیون نظامی قرار گیرند و ۵۰ نفر دیگر، که مذاکره برای انتقال آنان به سایر کشورها ادامه دارد.
باراک اوباما، در عین حال به برخی زندانیان نیز اشاره کرد که همچنان با آمریکا سر جنگ دارند. وی گفت: «جلوی حملات بعدی آن‌ها باید گرفته شود».
دولت اوباما مایل است با بستن گوانتانامو، حتی این گروه را نیز به داخل خاک آمریکا انتقال دهد و در شرایطی ویژه تحت نظر بگیرد. اما بیشتر نمایندگان کنگره می‌ترسند که با این اقدام، حضور افرادی که مهر تروریست بر پیشانی دارند، در حوزه انتخاباتی آنان مشکل آفرین شود. رئیس‌جمهور، در سخنرانی خود گفت: «بحث دشواری در کنگره خواهیم داشت. این را می‌دانم. اما اگر ما باز هم زیر سایه ترس تصمیماتی بگیریم، اشتباهات بیشتری مرتکب خواهیم شد».
