آیا خانه تکانی تاریخ توسط چپ نوین اروپا در راه است؟

"بهشت با سازش به دست نمی‌آید، بلکه با مبارزه تسخیر می‌شود” (پابلو اگلسیاس، رهبر حزب چپ "ما میتوانیم" اسپانیا)

هنوز یک هفته از پیروزی چپ در انتخابات یونان نگذشته است که شاهد قدرت نمایی حزب چپ گرای پودموس (ما میتوانیم)، که مواضعی شبیه به حزب سیریزا یونان دارد هستیم. این حزب که در نظر سنجی ها به بزرگترین حزب اسپانیا بدل شده است در پی راهپیمایی روز 21 ژانویه که با شرکت دهها هزار نفر همراه بودف نشان داد نه تنها با گسترش محبوبیت خود روبرو است بلکه خود را برای کسب قدرت در اسپانیا آماده می سازد. این حزب نوپا که تنها یک سال از حیات آن می گذرد بدون هیچ پشتوانه مالی و تنها در پی چهار ماه فعالیت، توانست در انتخابات پارلمان اروپا در سال 2014 با کسب ۱٫۲ میلیون رای، نه تنها صحنه سیاسی اسپانیا را تغییر دهد، بلکه به اروپا نشان داد که گسترش راست افراطی تنها بدیل پیش رو در پی بحران های اقتصادی گسترده اخیر نیست. این حزب درپی راهپیمایی روز شنبه خود نشان داد، امید نوین اسپانیا به پایان بخشیدن به ریاضت اقتصادی اتحادیه اروپا و به عقب راندن سیاست اقتصادی نئولیبرالیسم است.
هفته گذشته در پی پیروزی چپ در یونان در مقاله ای به نام گردش به چپ، سرآغاز پایان بخشیدن به "پایان تاریخ" نوشتم :
" دهه ها است بانگ تکراری، کسل کننده و محافظه کارانه تئوری "پایان تاریخ" و پیروزی لیبرالیسم را از زبان فوکویاما شنیده ایم. دهه ها است که در پی پیش روی های ریگانیسم و تاچریسم و با فروپاشی جهان دوقطبی، سیطره نئولیبرالیسم و پیامدهای ویرانگر آن را تجربه کرده ایم. دهه ها است که با گسترش فزاینده شکاف های طبقاتی که در تاریخ معاصر بشر بی همتا است روبرو شده ایم. بهای گسترش بحران های اقتصادی را اما نه صاحبان قدرت و سرمایه، بلکه مردم تهیدست و طبقه متوسط پرداخته اند. دهه ها است که شاهد قصابی دولت رفاه، گسترش فقر و حاشیه نشینی، گسترش شکاف شمال و جنوب و افزایش بدهی های دولت هایی چون یونان از جمله پیامدهای این سیاست ها بوده ایم. از آن بدتر، در صحنه سیاست نیز دهه ها است که نه تنها شاهد تضعیف چپ، چرخش به راست احزاب سوسیال دمکرات و به حاشیه رفتن خواست های عدالت جویانه بوده ایم، بلکه شاهد رشد راست افراطی در اروپا و ملیتاریسم و اسلام گرایی در منطقه، همچون مهمترین رقبا و چالش های رو به گسترش لیبرالیسم، بوده ایم. به گونه ای که گویی بر فراز "پایان تاریخ" فوکویاما، تنها ابرهای سیاه تر از آن چه در تصور راست ترین سناریوهای نئولیبرال بود، به حرکت درآمدند. دهه ها است بی اعتمادی به سیاست، گریبان میلیونها انسان خواهان تغییر را گرفته است. میل به تغییر گسترده است، اراده به تحقق آن اما در عصر تردید، کاهش یافته. بسیاری از خود پرسیده و می پرسند راهی برای خروج از این بن بست و طنین صدایی دیگر موجود است.؟ آیا سوسیالیسم دمکراتیک در چالش شرایط موجود تنها یک رویا است یا توان پیشروی را دارد؟"
این گمانه زنی هرچند محتاطانه گویا به مذاق بخشی از راست ترین محافل ایرانی خوش نیامد و برخی در واکنش از رویاپردازی وهم آلود وعبارت پردازی احساساتی نهفته در این عبارات سخن گفتند و به زعم خود نشانه های "ورشکستگی تاریخی پروژه چپ" را برشمردند. آنان از بی افقی، بی برنامه گی و ناتوانی چپ یونان در رویارویی باغول اتحادیه اروپا سخن گفته و گویی مردم یونان را دیوانگانی مستاصل یافته اند که نمیدانند انتخابشان کمکی به حل مشکلات یونان نمی کند و پیشاپیش آن را محکوم به شکست دانستند.
به باور من اما همان طور که پیشتر اشاره کردم، حرکت دومینو در اروپا آغاز شده است و نتایج پیش روی چپ در یونان زمینه ساز اعاده اعتماد به نفس چپ در پیش روی در دیگر نقاط است. به عبارت دیگر"تاریخ گویا به مدد آمده است تا پرسمان های نظری در این حوزه را نه با گمانه زنی های انتزاعی، بلکه با شرط بندی سیاسی توام سازد. در متن این شرایط ، پیروزی حزب چپ یونان که به تنهایی و برای نخستین بار در تاریخ اروپا اکثریت نسبی کرسی های پارلمانی را در انتخابات کسب کرده است، چشم اندازی نوین پیش رو قرار داده است".
این چرخش و اراده به تغییر و خانه تکانی توسط چپ گرایان در اروپا که پس از یونان ممکن است به اسپانیا، پرتغال، قبرس و ایتالیا و دیگر کشورهایی ایتالیایی نیز سرایت کند ناشی از فرایندی است که پیشتر در توضیح "بدبینی نسبت به سیاست نئولیبرالی" به آن اشاره کردام: " با انتخابات یونان، خوش بینی به پروژه اتحادیه اروپا و سیاست نئولیبرال، همچون قطب نمای آینده و ضامن پیشرفت، صلح و سعادت در عصر جهانی شدن، بیش از پیش خدشه دار شده و جای خود را به نارضایتی و بدبینی فزاینده سپرده است. فهم پیشروی چپ یونان و اینک اسپانیا که در انتخاباتبسیاری اتحادیه اروپا را بیشتر پروژه ای برای تمرکز هرچه بیشتر قدرت صاحبان سرمایه و نخبگان سیاسی حاکم می‌دانند که در متن بحران اقتصادی و بیکاری فزاینده پیش رو، بی قدرتی شهروندان، حاشیه نشینی و شکاف فزاینده طبقاتی را در بر داشته است. این ناامنی و نگرانی از آینده، زمینه ساز رشد راست افراطی خارجی ستیز که با نگاهی نوستالژیک، منتقد اتحادیه اروپا و احزاب حاکم هستند، شده است. اتحادیه اروپا اما به رغم ضربه بر اقتدارش و گسترش شکاف در درون خود، گویا نیازی به نگاه به بیرون و تجدیدنظر جدی در سیاست های خود نمی بیند. انتخابات یونان اما ضریه دیگری بر پیکره این اتحادیه و سیاست های پولی و اقتصادی آن - این بار از سوی چپ - بود که آینده اتحادیه را بیش از پیش نامطمئن کرده است. رویکرد به چپ در یونان و "نه" به سیاست های اقتصادی اتحایه اروپا که در پی تحمیل هزینه بحران اقتصادی بر گرده مردم یونان بود، اتحادیه اروپا را به عقب رانده و تجدید نظر را ناگزیر کرده است. به نقد، زمزمه پذیرش کاهش بهره و طولانی تر کردن زمان بازپرداخت وام ها آغاز شده. همین به تنهایی به معنای پیروزی مردم یونان در کاهش فشار و رد سیاست ریاضت اقتصادی است. گرچه زمان نشان خواهد داد این عقب نشینی تا کجا خواهد بود. اتحادیه اروپا اما بیمناک سرایت تجربه یونان به دیگر کشورها به ویژه اروپایی جنوبی است. در پی این انتخابات ارزش یورو آنچنان سقوط کرد که در تاریخ ۱۱ سال گذشته بی نظیر بود و می تواند از این هم بدتر با بحران روبرو شود. این که رای به چپ تا چه اندازه سیاستی تدافعی مردم یونان به قصد جلوگیری از بدتر شدن اوضاع یا سیاست تعرضی برای بهبود شرایط است قابل مکث است".
درمورد اسپانیا نیز که بادو میلیون خانوار محروم از هر درآمد اقتصادی و نزدیک به 6 میلیون بیکار، در وضعیتی کم و بیش مشابه مردم یونان قرار دارد. این پرسش مطرح است. رهبران احزاب سنتی اسپانیا اقرار می کنند "وضع اسپانیا خوب نیست". پابلو اگلسیاس اما با شعار "بهشت با سازش به دست نمی‌آید، بلکه با مبارزه تسخیر می‌شود” گویی قصد دارد با چالش احزاب حاکم و اتحادیه اروپا اراده مردم اسپانیا به تغییر را با تعرضی نوین به کرسی نشاند. پاسخ این پرسش و نتیجه آن هرچه که باشد، نسیم دیگری از سوی چپ وزیدن گرفته که شاید سرآغاز خانه تکانی دراروپای نوین شود!