سینماها درآتش

majidsedghi@yahoo.com
بیست و دوم بهمن1357 که برای همه ایرانیان یادآورسالروز مرگ آزادی درایران است , همچنین می تواند یاد آور روزی باشد که بهانه ی (( تطهیرجامعه از فساد )) سینماها یکی پس از دیگری به آتش کشیده شد ودر عین حال گفته شد  :ما با سینما مخالف نیستیم با فحشا مخالفیم !
البته با این استدلال نابخردانه , حکومت جدید میخواست توجیهی برای اقدامات ضد فرهنگی خود داشته باشد آنهم در زمانی که سینما سازی در ایران و به ویژه در تهران رشد قابل توجهی کرده بود و تعدادی از سینماها به دلیل نوع ساخت وساز و نیز تجهیزات نمایش فیلم با بسیاری از سینماهای کشورهای پیشرفته برابری می کرد. در دو دهه ی چهل و پنجاه , هرچند رقیب سرسختی مانند تلویزیون تلاش می کرد با برنامه های سرگرم کننده تماشاگران سینما را به سوی خود جلب کند ولی این امر هرگز باعث نشد که ساخت وساز سینما فراموش شود.و این درحالی بود که نمایش فیلمهای روز جهان در ایران نیزبه لحاظ زمان زود هنگام فیلمها – ویا حتی نمایش فیلم های خارجی همزمان با نمایش جهانی آن - دچارجهشی چشمگیردر زمینه ی نمایش فیلم درایران شده بود.
از سال 1258 هجری قمری که نخستین سالنهای نمایش درایران شروع به کارکرد تا سال های بسیار مردم از دیدن فیلمهای روز جهان محروم بودند و فیلمها زمانی به نمایش درمی آمد که نمایش فیلمهای مذکور درجهان به پایان رسیده بود و البته تنها فیلمهای جدیدی که تماشاگران می دیدند فیلمهای مستند خبری بود . دراین میان خان بابا معتضدی که درفرانسه تحصیل کرده بود با خود دوربینی به ایران آورد. چندی بعد درسال 1304 شمسی وی از مراسم تشکیل مجلس موسسان و سال بعد از مراسم تاجگذاری رضا شاه دوفیلم خبری گرفت که از این فیلمها به عنوان نخستین فیلمهای خبری ساخته شده درایران نام برده می شود.
دربرخی منابع گفته شده که نخستین سالن های سینما در ایران به سال 1282 خورشیدی برمی گردد زمانی که میرزا ابراهیم خان صحاف باشی درماه رمضان حیاط پشتی دکان عتیقه فروشی خودرا در خیابان لاله زار تهرن جهت نمایش فیلم آماده می کرد ویک سال بعد نخستین سالن عمومی سینما را درهمان نزدیکی و درخیابن چراغ گاز که بعدها امیرکبر نام گرفت باز کرد.
لزوم ساخت سینما درایران زمانی احساس شد که مردم کم وبیش با این پدیده قرن بیستم از طریق نشریات و یا کسانی که به خارج از کشورمی رفتند آشنا شده بودند واز طرفی درجریان جنگ دوم جهانی نیروهای متفقین درایران بیش از هرزمان دیگر متوجه موقعیت سینماها درایران شدند . محمد تهامی نژاد مستند ساز و نویسنده معتبرایرانی درکتاب ( سینمای مستند ایران – عرصه تفاوتها ) چاپ 1381 دراین مورد می نویسد :
درجریان جنگ دوم جهانی , ایران کشوری بی طرف – متمایل به آلمان – بود اما نیروهای متفقین درشهریور 1320 کشور را اشغال کردند و همراه آنان فیلمبردارهای رسمی دولت یا آژانسهای خبری با دوربینها ی خود وارد ایران شدند.... درسالنهای نمایش متعلق به متفقین وانجمنهای فرهنگی ( سالها قبل از تاسیس کانون فیلم ) آثارمستند را نمایش می دادند و اخباربریتیش مووی تون , با صدای ابوالقاسم طاهری از انگلستان معروف شد. فیلمبردارهای خارجی از آغاز اشغال درایران فیلم خبری تهیه می کردند و ایرانیان نیز به دفاتر آنان رفت و آمد داشتند و به نحوی کارآموزی می کردند .... سفارت شوروی نیز در روستاهای شمال ایران فیلم نمایش می دا و فیلمبرداران شوروی اسنادی از شهرتبریز در دوره جکومت فرقه دموکرات را ثبت کرده اند....
حاجی آقا , آکتورسینما
دوبله فیلمهای خارجی در زمانی مرسوم شد که تا پیش از این تماشاگران سینماها مجبوربودند فیلمهای خارجی را به زبان اصلی و با میان نویس به زبان فارسی به بینند .گفتنی است که برخی اوقات فیلمها علاوه برزبان فارسی با میان نویس فرانسوی ( البته برای فیلمهای غیرفرانسوی ) نمایش داده می شد. یک مورد خاص مربوط به فیلم ابرانی صامت ( حاجی آقا , آکتورسینما ) ساخته ی آوانس اوگانیانس است که فیلم نامبرده درسال 1311 با میان نویس به زبانهای فارسی , فرا نسه و روسی به نمایش درآمد. نکته جالب دیگر دراین مورد , موضوع فیلم است که نمایانگر تفکرپوسیده ی ملایان ونگرش آنان نسبت به سینما ست : یک کارگردان سینما درجستجوی موضوعی تازه برای تهیه فیلم جدیدش است . بین شاگردان موسسه ی او یک جوان و نامزدش حضوردارند . جوان به کارگردان می گوید که ( حاجی آقا) پدرنامزدش که دشمن سینما و نمایش است برای موضوع فیلم بد نیست . کارگردان خوشحال می شود و طی ماجرایی حاجی آقا را به موسسه سینما می کشاند واز حرکات و حالت های او فیلم برمی دارد و برای او نمایش می دهد درنتیجه حاجی آقا به فواید سینما پی می برد و رضایت می دهد که دختر ودامادش به کارشان درسینما ادامه دهند . ولی هرچند حاجی آقای سال 1311 سینما را می پذیرد ولی دریغا که چهل و هشت سال بعد سرکردگان انقلاب اسلامی ایران نه تنها به ارزش سینما و فیلم پی نبردند بلکه سینما ها را نیزبه آتش کشیدند. و به این ترتیب یک نگرش پوسیده باردیگرسایه ی شوم خودرادریک جامعه ی روبه رشد گسترانید.
سالهای طلایی سینما
سالهای طلایی سینما سازی درایران مصادف با رشد دوبله بود. درسالهای 1320 زنده یاد اسماعیل کوشان چند فیلم اروپایی را درترکیه به فارسی دوبله کرد که درایران به نمایش در آمد ولی درنمایش عمومی چندان موفق نبودند . در مقابل شاید بتوان گفت فیلمهایی که در ایتالیا به زبان فارسی نمایش داده می شد درترغیب تماشاگران در رفتن به سالنهای نمایش فیلم بسیار تاثیر داشت . در دهه ی 1330 فیلمهای ایتالیایی ( گرگ مزرعه ) ساخته ی دویلیو کولتی , ( آنا ) ساخته ی آلبرتو لاتوادا و( برنج تلخ ) ساخته ی جوزپه دو سانتس - هرسه فیلم باشرکت سیلوانا مانگانو - و نیز فیلم ( فردا خیلی دیراست) ساخته ی لئونید موگی باشرکت آناماریا پیرآنجلی با فروش بسیاری درسینما ها روبه روشد. سیلوانامانگانو آنچنان محبوب سینماروها شد که چندی بعد آدامس (آنا) که تصویر مانگانوهم برروی قوطی آن بود به بازارآمد ! واز طرفی صفحه موسیقی این فیلم درصفحه فروشی های تهران رکورد فروش راشکست .
استقبال عامه از فیلمهای دوبله به فارسی آنچنان بود که دیگرکسی رغبتی به تماشای فیلمها به زبان اصلی نشان نمی داد و البته فیلمها به زبان اصلی درکانون های فیلم برای علاقه مندان به نمایش در می آمد. درهمین سالها ساخت سینماهای جدید روبه افزایش بود که این روند به ویژه در دهه ی 1340 و اوایل 1350 بسیارچشمگیربود . به علاوه دوبله فیلمها به زبان فارسی درچند استودیوی دوبلاژ در پایتخت که با کیفیت بسیارخوبی انجام می گرفت به کاردوبله در ایتالیا پایان داد و دوبلورهایی چون زنده یاد حسین سرشار و یا فهیمه راستگار که درایتالیا به کاردوبله مشغول بودند به ایران باز گشتند و کارخود را درایران ادامه دادند .
مولن روژها
برادران اخوان که ابتدا سینما مولن روژ را درتهران و درسال 1335 ساختند بتدریج و برای اولین بار درایران دست به تاسیس چند سینمای دیگر مربوط به خودرا زدند .فیلم افتتاحیه سینما مولن روژ در 24 مهر 1335 , فیلم معروف ( بند باز ) ساخته ی کارول رید باشرکت برت لنکستر تونی کرتیس و جینا لولوبریجیدا بود که نمایش آن درایران همزمان با نمایش جهانی آن بود. فیلم بویژه درتهران با استقبال بسیار روبه روشد چرا که هرسه بازیگراین فیلم محبوب سینماروها بودند . فیلمهایی که درسینماهای مولن روژ به نمایش در می آمد اکثرا در استودیوی دوبلاژ مولن روژ دوبله می شد ودراین سالها بود که بهترین فیلمهای جهان و عمدتا آمریکایی دراین سینما به نمایش درمی آمد. نمی توان منکرتاثیردوبله فیلمها در استقبال مردم از این فیلمها شد و درواقع رونق سینما درایران مصادف با رونق صنعت دوبلاژ درایران بود .
سینماهای زنجیره ای مولن روژ شامل هشت سینما بود که فیلمهای کمپانی پارامونت و یونایتد آرتیستز را وارد و در ابتدا به زبان اصلی برای علاقه مندان سینما به نمایش در می آمد و سپس دوبله می شد. استقبال تماشاگران از فیلمهایی که برادران اخوان درمولن روژ ها به نمایش درمی آورند باعث شد تا دیگر سینماها نیز برای رقابت علاوه برانتخاب فیلمهای خوب درمورد تجهیزات جدید اقدام کنند. در زمستان 1342 سینما سانترال به دستگاه هفتادمیلیمتری و صدای استریوفونیک مجهز شد و بزودی چند سینمای دیگر اقدام به وارد کردن تجهیزات جدید نمایش فیلم کردند .
ولی دوران خوش برای سینماروها چندان دوامی نداشت . درسال 57 تعدادی از سینماهای تهران از جمله رادیوسیتی امپایر سعدی دیاموندو کاپری در آتش جهل و خرافه سوختند که البته پیش درآمد آن آتش سوزی در سینما رکس آبادان بود.
درهمان اوایل انقلاب یکی از سینما ها واقع در میدان هفت حوض نارمک به نام مونت کارلو تبدیل به مسجد شد!! که درواقع آب توبه رژیم بر سر یک سینمای – لابد فاسد – محسوب می شود . تا آن زمان – احتمالا اواخر دهه ی چهل - منطقه ی نارمک فاقد سینما بود ودرواقع افتتاح این سینما برای اهالی نارمک بسیارمفید بود به ویژه آنکه گاهی درکنارنمایش فیلم اقدام به برگزاری کنسرت نیز می کرد. نگارنده نمی داند آیا همان تماشاگرانی که به دیدن فیلمها ی سینما مونت کارلو می رفتند امروز هم به مسجد مونت کارلو می روند یاخیر !