نگاهی به مولویه
اینک برای آشنایی اجمالی با اندیشه و کردار مولویه پس از مولانا نکاتی قابل تامل
از گزارش دقیق دکتر گو لپنارلی می آید:
".................مولانا بنیانگذار طریقتی نبوده است. در طریق مولانا که خود قطبی در راه عشق و ملامت است،...مراتب سلوک، آداب، پوشاک ِ مخصوص و خانقاه وجود ندارد . کسی که قدم در راه این عشق گذارد .... بسادگی پذیرفته می شود .
...مولانا پس از دیدار با شمس ، هیچکس را نپذیرفته است ... بعد از مولانا حسامالدّین ...بعنوان قطب شناخته شد. اما پس از وی، سلطان ولد [فرزند ارشد مولانا] بر آن مسند جای گرفت و ساختمان آرامگاه و ..... تاسیس خانقاه صورت پذیرفت .
پس از سلطان ولد ، پسر ش "اولوعارف چلبی"، و پس از وی دو برادر دیگرش یکی پس از دیگری جانشین مولانا شدند. [ عابد چلبی و واجد چلبی] ...چنانکه اسناد نشان می دهد،..بعد از این دورۀ نخستین از نفوذ معنوی چلبیان رفته رفته کاسته شد.بین فرزندان خاندان مولانا حرص مقام پیدا شد.جز خانقاه قونیه در خانقاههای
دیگر ...مشایخی به هم رسیدند که فراتر و پر نفوذ تر از خود ِ چلبیان بودند و این کار که از افراد دیگری غیر از چلبیان ،قطب انتخاب شود. بدینسان رسوم سابق از میان برخاست . چلبی،تنها به عنوان رئیس تشکیلات مادی این طریقت معرفی می شد.
...انتقال تقریبا دائمی این مقام از پدر به پسر، ....... موجب تخریب طریقت و حتی گهگاه باعث اختلاف بین مشایخ و چلبیان شد." (1)
بعدها در زمان اقتدار عثمانیان تغییرات فراوانی در بنیادهای طریقتی مولویه پدید آمد که تنها ذکر آن ها از حوصلۀ این نوشتار خارج است . اما باز هم توجه به نظر گولپینارلی که خود یکی از مولویه بوده است برای شناخت آنان بسیار سودمند می باشد: " صوفیه به دو گروه عمده تقسیم شده اند .اگر چه بعدها این دو گروه در اعتقاد به وحدت وجود اتفاق نظر پیدا کردند، ولی گروه اول جهت وصول به حق برای خدا اسماء معینی فرض کردند ، و هر اسمی را مقامی معنوی برای سلوک انگاشتند، لذا علاوه بر زهد و عبادات ِ فرض، به انجام نوافل ....نیز پرداختند . تمام طریقت های متکی بر این اصول را ...... "متشبث به اسماء" نام نهاده اند . یعنی کسانی که اسماء [وصفات] الهی را گرفته اند. [ یعنی صفات خداوندی در ایشان رسوخ کرده است] . اما گروه دوم ،خلوت، ذکر، حتی خانقاه و خرقۀ خاص پوشیدن و دور از مردم شدن را ریا می شمارند.... [گویند] وصول به حق با عشق و جذبه ممکن است. .... دست یافتن به این چنین هستی ــ که عین ذات الهی ست ــ ...از راه دانش ممکن نیست بلکه از طریق ادراک، احساس و کمال امکان پذیرست.
... این گروه که زمانی در خراسان تمرکز داشتند، گاه با نام خراسانیان.......و گاه به دلیل آن که به نکوهش مردم وقعی نمی گذاشتند......بنام "ملامتیان" خوانده می شدندو کسانی را که اسماء را اساس قرار می دادند و در عراق گرد آمده بودند "عراقیان" نام گرفتند. (2) [تاکید از ناقل] سپس اضافه می کند که جوانمردان یا ارباب فتوت که پایگاه اجتماعی وسیعی در میان تودۀ مردم داشتند با ملامتیه در آمیختند و بعدها قلندریه و حیدریه و کبرویه و فرقه های دیگری از این آمیزش تصوف و نهضت جوانمردی بوجود آمدند و مولویه نیز در زمره همین انشعابات بوده است. (3)
خصوصیت طریقت مولوی
"...مولویه که از زمان سلطان ولد پا گرفته،......و در زمان پسرش "الوعارف چلبی" از آناطولی تا سلطانیه در نوردیده، به نظر می رسد که از زمان او خصوصیت باطن گرایانه به خود گرفته است ." (4(
"...این نکته را هم از یاد نبریم که بین مولویه تا زمان های اخیر.از دو دستۀ "شاخۀ شمس" و " شاخۀ ولد" بحث بمیان آمده است . در این طریق دو نوع سالک ست گروهی از مولویان پر خروش و متمایل به ملامتیه اند [ شاخه شمس تبریزی] و گروه دوم زهادند. . (5( [توضیح آن که مولویه طرفداران کار و کردار سلطان ولد را "ولدی" و هواداران ِ پسرش اولوعارف چلبی را "شمسی" می خواندند. عارف چلبی آشکارا شرابخواره بود ]
..... او از اولیا یی ست که آشنایان به تصوف آنان را جلالی می خوانند . بیش از حد حساس و فوق العاده تند مزاج و ناصبور بود. تقریبا هیچ مجلسی نبود که در آن حضور یابد و فتنه ای بر پا نکند.... گروهی چلبی را به خاطر این رفتارهای بی پروا و متناقض به باد انتقاد گرفته بودند. در راس این منتقدان "علاء الدین آماسیوی" قرار داشت که خلیفۀ حسام الدین چلبی بود . (6)
البته گولپینارلی میان هر دو گروه در عین اختلاف مشرب نوعی توافق هوشمندانه در ادراک دنیای اطراف می بیند و اضافه می کند که در میان گروهی از مولویه تمایلات شدید علوی حتی باطنی به چشم می خورد.(7)
ادامه دارد
زیر نویس
1) گولپینارلی عبد الباقی ، مولویه پس از مولانا، ترجمه توفیق سبحانی ص198
2) همان ص 236 با اختصار
3) نک همان ص 237
4) همان صص 257 الی 261 به اختصار
5) همان صص 261 الی 263 به اختصار
6) همان ، ص 105 به اختصار
7) همان ص 279 به اختصار
نظر شما پس از بازبینی توسط مدير سايت منتشر خواهد شد