بی بی سی: در این متن قصد نگارنده آن است که با بررسی موضع گیری ها و ارتباط میان جنبش زنان و جنبش سبز دموکراسی خواهی، کاربرد سه حالت "وحدت - وحدت"، "وحدت - تضاد" و "تضاد - تضاد"، را در دیالکتیک رابطه دوسویه پدیده های اجتماعی / سیاسی و درخصوص ارتباط بین این دو جنبش در ایران بیازماید.
توجه به جغرافیای سیال جنبش زنان ایران موجب شده که رویکردهای فعالان جنبش زنان داخل و خارج کشور هر دو در این موضوع گیری لحاظ شود. روشن است که این امر هم جای بسط و گسترش بیشتر دارد و هم به روی نقد و پرسش آغوش گشوده است.
مروری تاریخی/ مفهومی
در بازبینی تاریخی خیزش های سیاسی بزرگ و تعیین کننده یا در جنبش های سیاسی / انقلابی / اصلاحی در تاریخ معاصر ایران، از نهضت ملی شدن نفت تاکنون، شاهد ادغام و یکپارچگی خرده جنبش ها یا جریان های متعلق به دیدگاه های صنفی، طبقاتی، فرهنگی، و... در جنبش عام و بزرگ بوده ایم.
این امر در نخستین حرکت های خیزش بزرگ تا نقطه اوج آن به روشنی و همچون الزامی متعهدانه جلوه می کند. این مرحله را می توان زمان "وحدت - وحدت" در رابطه همه نیروها با هم و نیز همه نیروها با جنبش نامید.
پس از افول یا تثبیت آن جنبش عمومی است که نیروهای گوناگون شرکت کننده در آن، به ابراز وجود مستقلانه می پردازند.
از این رو، صداهای گوناگون با لحن هایی متفاوت نسبت به جنبش برمی خیزد. از سویی، سکوت های مقطعی و اجباری و فاصله گرفتن از گرماگرم وقایع دوران عنفوان جنبش موجب نگاهی عمیق تر به آنچه روی داده است می شود.
در این مرحله می توان شاهد نقد جنبش از سوی خرده جنبش ها و نیروهای شرکت کننده بود. اما این نقد و پرسش، درون خود جنبش اصلی است و نه به عنوان پدیده ای خارج از آن.
این مرحله را که در واقع با رویکرد نقد و اصلاح پیش می رود می توان حالت "وحدت - تضاد" نامید.
در مرحله سوم شاهد خروج برخی نیروها از چارچوب گفتمانی جنبش و حتی نفی و رو در رویی با جنبشی موفق و یا رهبری شکست¬خورده¬ایم. در این حالت گاه آن قدر تضاد شدید می شود که نیروهایی به کشمکش خشونت بار با رهبری جنبش و نیز با یکدیگر می پردازند. وجه بارز این مرحله، حالت "تضاد - تضاد" است.
انقلاب سال ۵۷، در سطح خیزش های بزرگ و تعیین کننده، مثال بارز در بروز این سه مرحله است. چنان که از نخستین تجلی های مادی انقلاب تا نقطه اوج آن در بهمن ۵۷، شاهد یکپارچگی همه نیروها و ادغام همه صداها و نوعی وحدت طبقات و نمایندگان سیاسی آنها بودیم.
پس از پیروزی و تثبیت حکومت جدید بود که هر نیرویی آوای خاص خود را، اما درون چارچوب گفتمان غالب، بلند کرد. در مرحله سوم خروج برخی نیروها و رودر رویی های بسیار خشن و خونبار رخ داد که حکایت از حالت تضاد / تضاد این نیروها با گفتمان حاکم و گاه با خودشان، داشت.
یا در دوران نهضت ملی شدن نفت، می بینیم که بخش مستقل و غیر سیاسی جنبش زنان از حرکت های اعتراضی خویش حول مطالبه حق رای زنان به طور موقت صرفنظر می کند.
در واقع روند وحدت با جنبش عام در آن مقطع به گونه ای پیش می رود که فعالیت های جنبش زنان در دستیابی به حق رای، به دلیل حمایت از دولت دموکرات مصدق و به نفع تقویت رهبری جنبش عام یعنی نهضت ملی نفت موقتا تحت الشعاع جنبش عام قرار می گیرد.(۱)
مثال متاخر این حالت هرچند با تفاوت های ماهوی، اما به دوران شکل گیری جنبش سبز و وحدت نیروهای گوناگون حول پرسش مشخص و روشن «رای من کجاست» اشاره دارد.
دورانی که کلیتی ع‍ظیم از نیروهای اجتماعی و سیاسی در داخل و خارج از کشور در سایه وحدتی مطالبه محور به روزنه ای که راه به سوی دموکراسی می برد چشم دوخته بودند.
ناگفته نماند که آهنگ مرحله نخست بسیار پرشتاب و دسته جمعی اما مراحل بعدی و به ویژه مرحله سوم بسیار کند و ذره ذره است.
پیدایش جنبش دموکراسی خواهی «سبز»
در جریان های خیابانی پس از انتخابات آنچه بیش از همه به چشم می‌آمد حضور انبوه جمعیتی بود که با شعار "رأی من کجاست؟" گرد هم آمده بودند.
در نتیجه، هر جریان و جنبش و خرده جنبشی، به همراه صدها هزار نفر از مردم مستقل، درکنار هم پیرامون این هدف واحد به توافق رسیده بودند. اما آنچه مهم است به زمانی برمی گردد که این جلوه های خیابانی و بیرونی کاهش یافت و در عوض، چیزی به نام "جنبش سبز" از آن زاده شد که سعی در نهادینه کردن این جریان داشت.
و بدینگونه ما شاهد همان مرحله وحدت / وحدت بین جریان‌های سیاسی و مدنی شرکت کننده در این جنبش بودیم.
انتشار نخستین بیانیه های نظام مند از سوی جریان عظیمی که خود را جنبش سبزمی خواند، حکایت از پی گیری اهدافی فراتر از دوران انتخابات ووقایع پس از آن را داشت.
به همین منوال جریان های گوناگون شرکت کننده در این جنبش نیز با تحلیل این بیانیه‌ها، مسائل و هدف‌های خاص خود را مطرح کردند و خواستار آن شدند که مطالبات آنها نیز در گفتمان نوین ملحوظ شود. مسئله اقوام، کارگران، زنان، و بسیاری دیگر از جریان‌ها و اقشار و طبقات به پرسش پیش روی "جنبش سبز" بدل شد.
جنبش سبز و جنبش زنان
اما آنچه مورد نظراین متن است روابط دوسویه این جنبش نوپا با جنبش زنان است که در جامعه ما قدمتی چند ده ساله دارد. بی شک، جنبش زنان در جریان‌های پیش و پس از انتخابات نقش بسیار فعالی داشت و در این راه هزینه های بسیاری متحمل شد.
«همگرایی زنان برای طرح مطالبات در دوران انتخابات» نقش پررنگی در ایجاد این ارتباط داشت. زنانی که با پلاکارد «ما به مطالبات زنان رای می دهیم» به خیابان آمدند و با پلاکارد «ای خواهر شهیدم رای تو پس می گیرم» در جنبش سبز حضور یافتند.
به این ترتیب در مرحله اول و جلوه‌های خیابانی، جنبش زنان هماهنگ با اعضای دیگر جنبش ها و بقیه شرکت کنندگان درپی پس گرفتن آنچه بودند که حق خود می‌دانستند. درنتیجه، همگی در وحدت کامل با یکدیگر، یا در مرحله وحدت/ وحدت بودند.
در مرحله بعدی، فعالان جنبش زنان ضمن حفظ وحدت به بازگویی مسائل خاص زنان پرداختند و خواستار آن شدند که "مسئله زن" و "برابری حقوقی جنسیت‌ها" جزو اهداف "جنبش سبز" شود.
این مرحله را، می‌توان مرحله وحدت تضاد نامید. مرحله ای که زنان فعال با آگاهی ازنقش جنبش سبز درپیشبرد اهداف دموکراسی خواهی، مطالبات خود را نه به عنوان خواسته های گروهی خاص بلکه به عنوان یک خواست عمومی به منظور پیشبرد جامعه به سوی دموکراسی و برابری همراه با زنانی که از چهره های شناخته شده جنبش سبز بودند با صدایی رساتر بیان کردند.
هم در این مرحله، بخشی از جنبش زنان، در روز جهانی زن در سال ۱۳۸۸، با تشکیل همگرایی سبز و تدوین قطعنامه این همگرایی شامل هفت بند در واقع با تاکید بر مطالبات زنان در آن مقطع، ضمن حمایت از جنبش سبز اما بر ادامه فعالیت های مستقل خود تاکید کردند.
در بخش پایانی این بیانیه آمده بود:«ما در آستانه ۸ مارس به بانگ بلند اعلام می کنیم که در کنار مردم و کنشگران جنبش سبز خواهیم بود اما همچنان مصرانه برای تحقق خواسته ها و مطالبات مستقل مان نیز تلاش خواهیم کرد و تا تحقق کامل آنها، لحظه ای از پای نمی نشینیم...»
این قطعنامه در واقع به نوعی اعلام عمل مستقل زنان در پی گیری مطالبات مشخص جنبش زنان است. که پیش از آن و در دوران شکل گیری، تاکیدی جمعی از سوی گروه های متنوع زنان بر آن دیده نمی شد.
ارجاع به مصداق های رابطه جنبش زنان و جنبش سبزدر تبیین این مرحله ، یاد آور تلاش های کنشگران زن در ترویج گفتمان برابری خواهی در جنبش دموکراسی خواهی است.
به ویژه که جنبش زنان، اصولا پیشبرد گفتمان برابری خواهانه و خشونت پرهیز را در تضاد با گفتمان دموکراسی خواهی جنبش سبز ارزیابی نمی کرد و بخش های مختلف این جنبش با توجه به ظرفیت و رویکردهای خویش، سعی در پیشبرد گفتمان برابری خواهی در جنبش عام دموکراسی خواهی داشتند.
چنانچه در همان اوان در کنار انعکاس اخبار، وقایع و تحلیل های جنبش سبز می توان به انتشار حجم قابل توجهی از مطالب پیرامون گفتمان حقوقی، خشونت پرهیز و یا تعیین نسبت جنبش سبز با جنبش زنان از منظر فمینیسم و برابری خواهی اشاره داشت.
اما آنچه اهمیت دارد مرحله بعدی است؛ مرحله تضاد/ تضاد که، در حقیقت، با مدیریت مدبرانه و خردجمعی می توان این مرحله را به نوعی سازماندهی عمومی کرد تا باز به مرحله وحدت وحدت، منتها در سطحی بالاتر بازگشت.
هرچند که برخی ازصاحب نظران معتقدند، جوهره متفاوت جنبش های اجتماعی اصلاحی از جنبش های سیاسی انقلابی عموما مانع از رسیدن به مرحله تضاد / تضاد خواهد شد.
اما این تفاوت در ذات خود نمی تواند برای مدیریت این مرحله راهگشا باشد، مگر آنکه سرمایه اجتماعی موجود بر پایه عمل اجتماعی منسجم و هدفمند، کالبد جنبش را با نقدهای سازنده در مرحله وحدت /تضاد حجیم تر ساخته باشد.
از سوی دیگر توجه به هم افزایی نیروها به اتکای اهدافی که محور وحدت اولیه بوده، همگرایی نیروها بر بستر عمل مشترک، حفظ نگاه شبکه ای به جای نگاه سازمانی در «مدیریت جنبشی»، حفظ تنوع آرا بدون مقدس انگاشتن آرای رهبرانی که خود از دل تفاوت ها سر برآورده اند و امتناع از نگاه آسمانی به متون انسان نبشتی که برای زندگی زمینی تدوین شده، برای مدیریت این مرحله با هدف نزدیک ساختن نیروهای متنوع نهفته در پس پشت این جنبش راهگشا خواهد بود.
از آن جا که در دیالکتیک روابط پدیده‌ها با هم جایی برای ایستایی نیست پس روابط این دو جنبش نیز پیرو پویایی مداوم است، اما این پویایی به صورت مارپیچی بالارونده است نه جریانی قائم و مستقیم.
فرا رفتن از مرحله تضاد /تضاد به هوشیاری، تلاش بی‌وقفه، از خودگذشتگی، مدارا و برخوردهای دموکراتیک دسته جمعی از هر دوسو نیاز دارد تا به قطع روابط همکارانه و پدیدار شدن روابط دشمنانه حل ناشدنی نیانجامد.
نظر شما پس از بازبینی توسط مدير سايت منتشر خواهد شد
