شبی در حضور یک استاد

باشگاه خط مقدم* در لندن برنامه ای داشت با حضور کسی که بیش از چندین دهه استاد مطلق مبارزه بی خشونت و مسالمت آمیز علیه دیکتاتورها و دیکتاتوری هاست. جین شارپ را می گویم که در سن بالای هشتاد و چند سالگی با قامتی خمیده اما ذهنی به نهایت روشن از مبارزات ملتها و کشورها برای رهائی از دیکتاتوری ها و دیکتاتورها سخن گفت. از مبارزات خود در امریکا و زندانی شدنش توسط اف یی آی و وساطت آلبرت اینشتن تا رهائی کشورهای بلوک شرق از سلطه کمونیسم و استالینیسم و جنبش های رهائی بخش کنونی. در سرزمین های عربی تا ایران.
کتاب از دیکتاتوری تا دموکراسی* برای فروش آماده بود و جین شارپ با اعتقادی راسخ از رسیدن به دموکراسی در سایه تدبیر و اراده جمعی و بدون خشونت سخن گفت.
شارپ در بخشی از کتاب چنین میگوید " من در هیچ کجای تحلیل خود از مبارزه، نمی گویم که کارزار علیه دیکتاتوری ها آسان و بدون پرداخت هزینه است. همه اشکال مبارزه پیچیدگی ها و هزینه های خود را دارند و در این راه قربانی دادن نیز هزینه مبارزه است. تنها امید من انست که رهبران مبازره با توجه به این امر استراتژی هائی را برگزینند که هزینه کمتری در بر داشته باشد."
وی در ادامه این نکته اضافه میکند "که وی با مطالعه دقیق روشهائی که میتوانند به فرپاشی دیکتاتوری ها یاری رساند به نقطه نظرهائی در زمینه دیکتاتوری، جنبش مقاومت، انقلاب، تقکر سیاسی ، نظام حکومتی و بویژه مبارزه بی خشونت دست یافته است".
کتاب از دیکتاتوری تا دموکراسی با ارائه آمار کشورهائی که از 1980 به بعد به آزادی نسبی رسیده اند به این نکته اشاره میکند که روند پیشرفت بسوی دموکراسی روبافزایش است و اگر در سال 1983 تنها 54 کشور آزا د بودند و 47 کشور آزادی نسیبی داشتند و 64 کشور آزاد نبودند، این تعداد در سال 2009 به تر تیب به 89 ، 62 و 42 افزایش و کاهش یافته است.
شارپ می گوید "در بخشی از نقاط جهان که دیکتاتوری ها طولانی مدت بوده اند و با سرکوب مداوم ادامه حیات یافته اند، قدرت مردم ضعیف میشود و عدم اطمینان به خود موجب عدم مقاومت در برابر دیکتاتوری و زور گوئی میشود.با این همه، توسل به خشونت برای سرنگونی خشونت نتیجه ای جز حاکمیتی تازه با همان ویژگی های حاکمیت پیشین به ارمغان خواهد آورد."
شارپ در بخش دیگری از کتاب خود خاطر نشان میسازد "که علل دوام دیکتاتوری ها توزیع قدرت درونی است و تمرکز. ثروت و قدرت با هم در دست تعداد معدودی. گرچه ممکنست دیکتاتوری ها با مداخله خارجی ضعیف و یا تقویت شوند، تدوام زندگی آنها اما به عوامل درونی بستگی دارد. فشارهای بین المللی در صورتی میتوانند مفید باشند که در درون جنبش مقاومت قدرتمندی جریان اشته باشد. در این صورت است که بایکوت بین المللی و قطع روابط سیاسی و اخراج از نهادهای بین المللی و محکومیت سازمان ملل به سرنگونی دیکتاتوری خواهد انجامید.و در نبود جنبش قوی درونی تاثیر فشارهای بین المللی به سرنگونی حکومت نمی انجامد."
در بخش دیگری از کتاب از دیکتاتوری تا دموکراسی شارپ مینویسد که " چهار وظیفه عمده پیش روی مبارزان قرار دارد:
- - استحکام اراده مردمان تحت ستم و آموزش مهارتهای لازم برای مقاومت و تقویت اراده جمعی.
- - تقوینت نهادهای اجتماعی مردمی.
- - ایجاد نیروی مقاومت درونی نیرومند برای مقابله با رژیم.
- - توسعه استراتژی آزادی بخش با برنامه ریزی حساب شده و بکارگرفتن آن استراتژی با مهارت و دانائی.
- دیکتاتوری ها در برابر نیروی با شهامت، قوی و مصمم در نهایت از هم می پاشند.
شارپ در نوشته های خود تاکید میکند که رهائی از دیکتاتوری بستگی به توان مردم در آزاد کردن خود دارد. نمونه های موفقیت آمیز مبارزات بدون خشونت سیاسی حکایت از ان دارد که ابزار کار وجود دارند و از آن ابزار استفاده کامل شده است.
شارپ در بخش دیگر از کتاب خود در مورد مذاکره با دیکتاتور ها خاطرنشان میسازد که در هنگامه رویاروئی با دیکتاتورها گاه مردم به این نتیجه میرسند که آنها ابدی هستند و بسوی مذاکره و آشتی و سازش گام برمیدارند تا به بخشی از خواسته ای خود برسند.برای این کار دلایل فراوان وجود دارند. اما اگر دیکتاتور در موضع قدرت باشد و در عین حال مقاومت مردم مانند خارچشم انهاعمل کند آنها باب مذاکره را باز میکنند تا طرف مقابل را به تسلیم وادارند تا به نوعی صلح دست یابند. مذاکره با دیکتاتوذها در عین حال که وسوسه کننده است اما خطراتی را در بر دارد. چنانچه مقاومت قوی وجود داشته باشد دیکتاتورها حاضر به مذاکره میشوند تا شاید بخشی از قدرت خود را حقظ کنند در هر دو صورت این دیکتاتور است که به اهداف خود رسیده است. دموکراتها و مخالفان دیکتاتوری باید از خطرات بر سر راه مذاکره و تله ای که میتواند عامدا در این راه کار گذاشته شده باشد آگاهی داشته باشند.
شارپ در بخش دیگری از کتاب خود به اهمیت نهادهای جامعه مدنی اشاره دارد که پایه مبارزه از درون انها شکل میگیرد. نهاد خانواده، نهادهای مذهبی، فرهنگی، ورزشی، اتحادیه های گارگری، دانشجوئی ، احزاب سیاسی، شوراهای شهر و روستا، سازمانهای حقوق بشر، گروههای ادبی، هنری و امثالهم.افراد بدون حضور و فعالیت در یکی از این نهادها نمیتوانند تاثیر گذار باشند چنانچه موجودیت این نهادها از سوی دیکتاتورها مورد هجوم قرار گیرد مردم از ابزار اساسی مبارزه محرم می مانند و در این صورت باید به تاسیس نهادهای جدید اقدام کنند.
در بخش دیگر شارپ خاطر نشان میسازد که دیکتاتورها بدین دلیل قدرتمند به نظر میایند که همه دستگاههای اطلاعاتی، امنیتی، پلیسی، نیروی ارتش، زندان و جوخه های اعدام را در اختیار دارند. از آن گذشته منابع مالی و تولیدی کشور نیز در دست انهاست که بر ای نیازهای خود بکار می گیرند. از سوی دیگر اپوزیسیون دموکراتیک از ان جا که هیچ یک از این نیروها را در اختیار ندارد بسیار ضعیف بنظر میرسد. اما شارپ اعتقاد دارد که این همه ماجرا نیست.دیکتاتورها دارای نقاط ضعف بسیارند که باید انها را شناخت:

دیکتاتورها نیاز به همکاری افراد زیادی دارند تا سیستم قدرت و نظام مورد نیاز انها را اداره کند. از سوی دیگر نیازهای در حال تغییر جامعه و نحوه اداره کشور و به خدمت گرفتن هزاران نفر برای اداره کشور، ترس حاکم بر کارکنان نهادها، از میان رفتن و یا کاهش قدرت ایدئو لوژی حاکم بر کشور چنانچه در برابر یک ایدئولوژی و یا راه حل قویتر و واقع بینانه تر قرار گیرد از قابلیت بکارگیری و اداره نظم موجود می کاهد و در نتیجه قدرت کنترل اوضاع کاهش می یابد و تضاد بین رهبران به خصومت میگراید. در چنین وضعی، تضادهای دیگر نظیر تضادهای قومی و فرهنگی و طیقاتی افزایش می یابند.بخش هائی از نیروی سرکوب نیز ممکنست برای اهداف خود از دیکتاتوری روی برگردانند. در این حالت اگر رژیم بخشی از فدرت متمرکز را به سایرین واگذار کند کنترلش یر اوضاع کاهش مییابد. نیروهای دموکراتیک میتوانند با استفاده از این پاشنه اشیل ها به سقوط رژیم یاری رسانند.اما این بدان معنا نیست که سرنگونی دیکتاتورها کاری آسان و بدون هزینه است.

- بهر صورت سخنان جین شارپ در نشست لندن بهمراه ارائه کتاب از دیکتاتوری تا دموکراسی برای ما ایرانیان حاظر در جلسه فرصتی بود تا سوالات خود را در ارتباط با ایران مطرح سازیم و در پاسخ شارپ به ما گفت:
- " که ما مردمانی هستیم با پیشینه هزاران ساله خوب و بد و اگر بتوانیم درست و دقیقی عمل کنیم از این مرحله سخت تاریخی نیز عبور خواهیم کرد. توصیه او به ما این بود:" فکر کنید، قکر کنید، قکر کنید." در ارتباط با برخی شرایط که رژیم نیاز به مردم دارد نظیر انتخابات و رای گیری ها، جین شارپ بهترین راه حل را ارائه داد که میتوان از آن در شرایط انتخابات پیش رو که اکثریت نهادهای دموکراتیک در درون و بیرون ایران به بایکوت آن رای داده اند شارپ چنین گفت:
- " در برخی شرایط بهترین راه مبارزه سکوت است. سکوت. در خانه بمانید برای یک روز با سکوت خود و بدون دادن تلفات اعتراض خود را بیان کنید. در خانه بمانید برای یک روز."
- -----------------------------------------------
- پانوشتها
- Frontline Club
- Gene Sharp, From Dictatorship to Democracy, paperback edition, 2012