مدرسه فمنیستی : طرح تفکیک جنسیتی که بارها از سوی مقامات دولتی مطرح شده است در حال حاضر به یکی از مسائل پُر تنش در میان دهها مسئله دیگر ایران امروز مبدل گشته است . گرچه این مسئله بحث تازه ای نیست و به ویژه از دوران ریاست جمهوری آقای محمود احمدی نژاد این طرح بارها و به بهانه های مختلف مطرح شده؛ اما همواره با مخالفت شماری از دانشجویان و فعالان اجتماعی و حقوقی زنان همراه بوده است . با اینکه در بعضی از خبرگزاریها اعلام شده که دولت به دنبال تفکیک جنسیتی در دانشگاه ها نیست ، اما این ایده در یک سال گذشته و به ویژه از آغاز سال تحصیلی هنوز از سوی مسئولان دنبال می شود . چند روز پیش در خبرها خواندیم که این طرح در دانشگاه پیام نور اجرا شده است و درجایی دیگر می خوانیم که در دانشگاه آزاد مشهد درگیری دانشجویان با مأموران حراست دانشگاه بر سر تفکیک کردن درهای ورودی دانشگاه ها به وجود آمده است.
نوعی تناقض در عملکرد و گفتار مسئولین به چشم می خورد، از یک سو آنها بیان می کنند که به دنبال اجرای این طرح نیستند اما از سوی دیگر از سوی برخی از نهادهای مستقر در دانشگاه بر اجرای آزمایشی این طرح تاکید می شود . پیشتر وزیر علوم در خصوص اینکه تابلوی اعلانات دختر و پسر باید ازهم جدا باشند هشدار داده بود . برخی از مسئولان دانشگاه ها هم از این طرح دفاع می کنند برای مثال آقای وحید محمدی یکتا در دفاع از تفکیک جنسیتی دردانشگاهها می گوید که این طرح برای اجرای حجاب و عفاف در دانشگاه ها و جلوگیری از اختلاط دو جنس زن و مرد است: " پیشرفت تحصیلی زمانی به وضوح خودنمایی می کند که استرس های روانی موجود بر اثر حضور دو جنس مخالف در کلاس را که مورد تأیید اکثر روانشناسان و کارشناسان مسائل اجتماعی است در نظر بگیریم، کارشناسان بر این باورند که روحیات دختران با پسران حتی از نظر یادگیری، طریقه آموزش و …متفاوت است و آموزش های منفک و جداگانه می تواند تاثیرات بسزایی داشته باشد".
ایشان این اختلاط را از نظر فرهنگی، پدیده ای غربی شمرده و براین باور است که در صورت جداسازی، دانشجویان بهتر می توانند درس بخوانند . آقای محمدی یکتا هم مانند بسیاری از مسئولان، این رفتار را غربی گرایانه و در جهت گسترش فرهنگ غربی توصیف می کند.
حال باید از ایشان پرسید که ارتباط زن و مرد آن هم در محیط های دانشگاهی ایران که دانشجویان موظف به رعایت پوشش اسلامی هستند چه نوع پیامد مد نظر ایشان را می تواند به همراه داشته باشد؟ از سوی دیگر مسئولان این اقدام را توجیهی می دانند که از قبل مطرح بوده است و تنها در صورت ارائه ی تقاضا ، دانشگاههای تک جنیستی نیز احداث خواهند شد. اما در حالی که حمایت از طرح تفکیک جنسیتی همچنان در حوزه های مختلف دولتی ادامه دارد، سوال اینجاست که اگر دانشجویان دختر و پسر نتوانند در محیط دانشگاهی و از مجراهای تحصیلی و فعالیتهای اجتماعی و فرهنگی با هم در ارتباط باشند آیا قرار است که این جداسازی به دیگر سطوح اجتماع هم رخنه کند تا مسئله ی جنسیت بار دیگر به مسئله ی پیچیده و بغرنج تر دیگری تبدیل شود و ریشه ی تبعیض های جنسیتی به تمامی سطوح اجتماعی هم برسد؟ آیا نگرانی مسئولان تنها حضور و ارتباط دختران و پسران در محیط آموزشی است ؟ توجیهی که آنها می آورند مربوط به برقراری ارتباط سالم در محیط تحصیلی است اما مشخص نیست که تعریف از ارتباط سالم چیست ؟ برقراری این ارتباط باید به صد سال گذشته که زنان تنها در پستوی خانه هایشان می توانستند با مردان جامعه در ارتباط باشند بازگردد؟ آیا می توان تمامی حرکت ها و نهادهای اجتماعی و محیط ها ی آموزشی را به بهانه ی ارتباط سالم و اسلامی محدود کرد و دست به اعمال قوانین سخت پوششی و جداسازی جنسیتی زد؟ آیا این نوع محدودیت های سختگیرانه، در کنار محدودیت های دیگر همچون محدودیت های پوششی، حذف فعالیت های فرهنگی و اجتماعی دانشجویان دختر و پسر به عنوان اعضای برابر از یک جامعه نیست؟ این رفتارها جز اینکه رفتار اجتماعی یک سری از افراد جامعه را محدود کند آیا تاثیر دیگری هم بر کیفیت تحصیلی خواهد داشت؟
می توان گفت که ایده ارتباط سالم در دانشگاه ها یکی از راههای محدود کردن رفتارهای اجتماعی زنان و مردان دانشجو در کنار یکدیگر است که برای مبارزه با رفتارهای غربی گرایی ترویج می شوند . اگر زنان و مردان به عنوان اعضای یک جامعه نتوانند در دانشگاه ها و در محیط علمی به صورت برابر و در کنار یکدیگر، این ارتباط سالم را تجربه کنند در این صورت آیا می توان انتظار داشت که وقتی پای این روابط به محیط کوچکتری چون خانواده می رسد تجربه ی این ارتباط سالم به دست آید؟ دانشجویان دختر و پسر در این مقطع از زندگی و در دانشگا ه هاست که می توانند توانایی های خود را در مقابل جنس مخالف خود، ارزیابی کنند و خود را برای رسیدن به سطحی مشخص از روابط اجتماعی آماده سازند. درک حساسیت های جنسی و توجه به آنها در کنار تحصیل مشترک زن و مرد اتفاق می افتد تا جدا کردن آنها از یکدیگر . از این طریق است که زنان می توانند با اراده ی مشترک در کنار دیگر مردان توانایی های اجتماعی خود را در سطحی برابر افزایش دهند. مسئله اینجاست که در این طرح نه تنها سلامت اجتماعی زن و مرد مطرح نیست بلکه به عکس، نوعی پایین بردن شأن و مقام و مرتبه دانشجو به سطح رفتارهای این چنینی است.
به نظر می رسد که این طرح بیشتر از آنکه به نفع زنان باشد آنها را از قرار گرفتن و تجربه در موقعیت های مناسب اجتماعی با جنس مخالف محروم می کند . اگر عده ای از خانواده ها تنها قرار است به این ترتیب و تحت شرایط سنتی که مربوط به چندین دهه پیش است فرزندان خود را به دانشگاه های تک جنسیتی بفرستند این وظیفه ی نهادهای آموزشی است که به آنها یادآوری کند فعالیت در دانشگاه به عنوان یک نهاد علمی و اجتماعی به عنوان آغازی برای رفتارهای مشترک اجتماعی دو جنس و تجربه های جدید در کنار یکدیگر است . یک اجتماع وقتی می تواند طرح های مثبت و جنبش های اجتماعی را در بطن روابط اش بپروارند که تمامی اقشار جامعه از جمله زن و مرد به عنوان شهروندانی برابر، در کنار یکدیگر به پذیرش این باور، یاری رسانند.
در جامعه ی مدرن امروزی که رفتارهای متقابل انسانها ، جنسیت و نوع تعامل شان با یکدیگر وارد فاز تازه ای شده است به خصوص که مدرن شدن فضاهای آموزشی، عملا به حضور هر دو جنس نیاز دارد طرح این بحث ها به بهانه ی ایجاد امنیت اجتماعی، در واقع بازگرداندن جامعه به عقب تر و استفاده از ایده های نخ نما شده ای است که در برخی از جوامع ایدئولوژیک، تجربه شده و از قضا جواب هم نداده است و در نتیجه، باعث ایجاد و تشدید دوگانگی و شکاف هایی است که از طریق این طرحها در پهنه روابط اجتماعی شهروندان ایجاد می شود. طرح های جداسازی جنسیتی که در یک سال اخیر با سرعت بیشتری ارائه می شوند نه تنها تضمینی در مستحکم کردن روابط خانوادگی و شخصی افراد نیست بلکه به عکس، دور کردن آنها از واقعیت های جنسیتی و ایجاد شکاف جنسیتی به منظور تشویق برای ادامه ی تحصیل است. بنا به اظهارات یکی دیگر از مسولان این طرح برای ایجاد فضای آموزشی و کیفیت بهتر آموزش در سطوح دانشگاهی است.2 با این وجود، این مقام مسئول، مشاهدات خود را از بیان این چنین جمله ای نشان نداده است که چرا حضور دانشجویان در دو دانشگاه جدا باید بر کیفیت تحصیلی آنها تاثیر بگذارد جز اینکه این گونه طرح های جداسازی گامی دیگر در جهت اشاعه ی تفاوت های جنسیتی حتی در نهاد های آموزشی است.
پرسش این جاست که آیا با جدا کردن فضاهای دو جنس، این تاثیر واقعاَ کمتر می شود یا بیشتر. با این حال تلاش نهادهای به خصوص عقیدتی و مذهبی به مسئله اسلامیزه کردن دانشگاه ها هم باز می گردد که از یک سال گذشته با ارائه قوانین جدید حجا ب و اخراج اساتید روبه رو بوده است. این طرح گذشته از جنبه های اجتماعی و مذهبی آن، به رویکردهای سیاسی و نهادهای دانشجویان در یک سال اخیر هم مربوط است زمانی که ائتلاف های دانشجویی زنان و مردان در کنار هم به نیروی قوی یکی از مؤلفه های اصلی جنبش گسترده مردمی تبدیل شد . بنابراین با ایجاد این شکاف جنسیتی می توان تا حدودی مانع ائتلاف نیروهای مثبتی شد که در یک جامعه و به صورت برابر می توانند حضور داشته باشند . می توان گفت حذف نیروهای فعال جنبش دانشجویی و همینطور تفکیک جنسیتی، جدا و بدون ارتباط با هم نیست بلکه مسئله ای در ارتباط با هم است.
مسئله اینجاست که تا چه حد می توان به این طرح ها خوش بین بود و آنها را اقدامی مفید در جهت تسهیل و بهبود ارتباط توفانی دو جنس، و سهولت کارکرد ساختارها و نهادهای اجتماعی دانست . این در حالی است که به نظر می رسد ایجاد این طرح تا حدود زیادی شکاف های جنسیتی را اتفاقا تشدید می کند تا زنان و مردان با این تبعیض جنسیتی بیشتر آشنا شوند و آن را در ناخودآگاه خود، کاملا درونی و نهادینه کنند تا دانشجویان زن و مرد نتوانند به درک ارتباط صحیح و عینی در محیط با یکدیگر برسند و تنها تجربه ی این درک را به پستوی خانه ها ببرند! و همینطور آنها را از به هم پیوستگی و انسجام و سازماندهی برابر هر دو جنس در خیزش های اعتراضی و صنفی در دانشگاه، باز دارد. باید از مسولان پرسید که درک درست از رفتارهای اجتماعی دو جنس مخالف ، تشکیل نهادهای دانشجویی و مستقل صنفی و فرهنگی اگر در عرصه دانشگاه اتفاق نیفتد پس در کدام سطح از اجتماع قرار است روی دهد . برای ثبت و اجرایی کردن این چنین طرح هایی ابتدا باید به این سوالات و با توجه به نیازهای جامعه ی مدرن امروزی پاسخ گفت تا این که بدون در نظرداشت این همه معضل و مشکلات بغرنج ناشی از روابط دو جنس، ناگهان به شکل اراده گرایانه، قوانینی را به حوزه ی روابط اجتماعی تحمیل کرد که مناسبات جامعه را نه به سوی آینده که به گذشته ببرد .
پانوشت :
1- تفکیک جنسیتی زمینه ساز تکریم دانشجو است مصاحبه وحید محمدی یکتا . ورامین نیوز
2- طرح تفكيك جنسيتي به صورت آزمايشي در يك دانشگاه اجرا شود . منتشر شده در جهان نیوز
