طیب حاج رضائی:لومپنیسم، جاهلیسم وآخوندیسم(بخش پایانی)

آخوند کیست و آخوندیسم چیست؟ شباهت های ناگزیرآخوندیسم و جاهلیسم کدامند؟ نقش طیب حاج رضائی در نکاح آخوندیسم و جاهلیسم به عنوان یکی از دستاوردهای زودرس انقلاب سال 57 چه بود؟

******

طیب حاج رضائی: لومپنیسم، جاهلیسم وآخوندیسم ( بخش نخست)

طیب حاج رضائی:لومپنیسم، جاهلیسم وآخوندیسم(بخش دوم)

آنچه می خوانید خلاصه شده ی فصل‌هائی از پژوهشِ" نقش سیاسی و اجتماعی جاهل ها و لات ها در تاریخ معاصر ایران" است، که منتشر خواهد شد.
*******

در معنای آخوند

آخوند فردی ست که تبلیغ و ترویج مذهب تشیع و فرایض و متعلقات این مذهب حرفه‌ی اوست و از این طریق نان می‌خورد ، مجموعه ی آخوندها به دلیل اشتراکات و خواست های‌شان صنف یا گرو اجتماعیِ آخوند را شکل داده اند. آخوند، واژه ای مغولی ست، و معنا ها شده است و مترادف های بسیار دارد. روحانی، ملا، روضه خوان و.... دانشمند، پیشوای دینی و معلم علوم شرعیه و.... منلا،عالم ، طالب علوم دینیه، مکتب دار کودکان ، معلم کُتّاب و... نمونه‌اند: " آخوند را برخی  کوتاه شده ( آقا خواند ) می دانند ، " آقا " به " آ " و "خواند " به " خوند " تبدیل شده است . سپس  آقاخواند  به " آقاخوند "  و آقا خوند  به" آخوند " تغییر کرده است . پس آخوند یعنی "آقایی که می تواند بخواند ". یا "... آخوند (شاید مخففی از آغا + خوندگار، به معنی خداوندگار) باشد. (1)
 در مورد پیدائیِ گونه ی آخوند و تغییر وتطور‌اش تا به امروز دیدگاه های مختلفی مطرح شده اند. زیر گونه ی "مداحان و نوحه خوانان" نیز اختلاف نظرها پدید آورده است ، در باره اینکه اینان همان روضه خوانانِ ملبس به نوعی لباس متفاوتند یا فقط ذکر مصیبت خوانان و ستایشگرانِ محرک و مبلغ، دیدگاه یکسانی وجود ندارد. (2)
می گویندواژه ی آخوند پیدانی اش به عهد تیموریان برمی گردد. نخستین مورد کاربرد واژة آخوند در ایران را "به مثابة عنوانی احترام‌آمیز برای روحانیون دانشمند" ، به دورة تیموریان ربط می دهند، چنانکه امیر علیشیر نوایی استاد خود مولانا فصیح‌الدین نظامی را به سبب دانش گسترده‌اش در علوم معقول و منقول و ریاضیات، آخوند خطاب می‌کرده است و.... (3)
آخوندها اکثرا" مرد بودند،و هستند. در گذشته به ندرت زنان طلبه و آخوند وجود داشتند، امروز بر تعدادزنان آخوند افزوده شده و در سطوح مختلف اجتماعی، به ویژه در سطح رسانه های حکومت اسلامی و ارگان های سرکوبگر – ارشادی از طریق تبلیغ و ترویج و آموزش و ارشاد مشغولِ کسب و کارند.

آخوندیسم

آخوندیسم تبلیغ و ترویج و آموزش جریان عقیدتی و سیاسیِ مذهب شیعه است، درهم آمیزی " اندیشه" و رفتاری سیاسی توام با تبلیغ و تولید خرافه است ، که توسط " صنف آخوند" انجام و جاری می شود. آخوندیسم کسب و کار و سیاست کردن با حربه ی مذهب تشیع ست ، که سیاست را نیز ابزاری برای تامین بیشتر منافع مالی و معنوی( مذهبی) خود برگزیده است.
. آخوندیسم، ایسم و شاخه ها و شبکه های دیگر نیز تولید کرده است، که خمینیسم یکی از آنها ست، جریان عقیدتی و سیاسی ای که نظریه " ولایت فقیه" هسته ی اصلی آن است، و مابه ازای اجتماعی و سیاسی اش حکومت مذهبی ای خشن، مستبد و توتالیتراست، حکومتی که به دنبال اجرای فقه و قوانین اسلامی، و اجرای شریعت از طریق حاکمیت آخوندهاست.
شاید درست تر این باشد که بحث جامعه شناسی گروه اجتماعی آخوند، و آخوندیسم از بحث پیرامون جامعه شناسی روحانیت در اسلام ، به ویژه روحانیت شیعه به طور نسبی جدا باشد، جامعه شناسی روحانیت شیعه موضوع بحث و تحلیل را به دوران مرگ پیامبر اسلام محمد و ماجرای " ثقفیه ی بنی ساعده "و سپس تر به عنوان نماد آرمانیِ دولتی به بنی امیه و سال های اولیه حاکمیت بنی عباس و... می کشاند، که " خلط مبحث " پیش خواهد آورد، و از موضوع آخوند و آخوندیسم کمی دور خواهیم شد. معدود جریان های فکری و سیاسی درمیان روحانیت شیعه وجود داشته و دارند که خوانائی ای با آخوندیسم و خمینسم نداشته و ندارند.
دوران صفویه را آغاز بسته شدن نطفه آخوندیسم دانسته اند ، دورانی که حتی واردات آخوند از لبنان و نقاط دیگر باب شد. در این دوران آخوندها در کنار دست و پا کردن قدرت و ثروت به ایفای نقش سیاسی و مذهبی نیز مشعول شدند . این دوران یکی از" درخشان" ترین دوران رواج خرافات واباطیل زیانبار و مسمومی ست که از سوی بسیاری از آخوندها و پادشاهان متشرعی که کم از آخوندها نداشتند، تولید شدند. دوران افشاریه و زندیه دوران افول آخوندو آخوندیسم بود چرا که پادشاهان این دو سلسله روی خوش به مُلا جماعت نشان ندادند. بره کُشون آخوندها از دوران قاجاریه اغاز شد. پادشاهان قاجاریه برای حفظ و تحکیم قدرت شان به آخوندها نیاز داشتند. جنگ ایران و روس و درماندگی حکومتیان این نیاز را، به ویژه در رابطه با توان آخوندها در تهییج و بسیج مردمان ناآگاه، بیشتر کرد. در این دوران آخوندها به قدرتی مذهبی و سیاسی بدل شدند، خودشان را جمع و جور کردند، و سلسله مراتبی سازمان یافته تر میان خود سامان دادند ، حتی روضه خوانی و ذکر اهل بیت ، که دستاورد دوران صفویه بود نیز به نوعی دستگاه تبلیغاتی و بلندگوی مذهب بدل شد. آخوند درعصر قاجارعنوانی معتبر شد و ارج و قربی والا یافت، و آخوندها طیف وسیعی از مشاوران و حاضران در دربار تا مدرسان مکتب‌خانه‌ها را شامل شدند. حتی فقیه و مدرس پایان دورة قاجار کاظم خراسانی را آخوند کاظم خراسانی خواندند. این صنف یونیفورمی رسمی ترنیز برای خود دست و پا کرد، متحدالشکل درعمامه ( در رنگ و سایز مختلف)، عبا( رنگ های مختلف) و نعلین( رنگ های مختلف و بیشتر زردِ شتری) و.....، در دوره قاجاریه تاریخ مان شهادت داده است که آخوند ها یا مُلایان یا روحانیون اکثرشان گونه‌ای دینکار و دین فروش بودند که در امر سیاست دخالت می کردند و تاثیر گذارنیز بودند، حتی برآن بودند که حکومت کنند و در این را ه تلاش هائی نیز داشتند. برخی از آخوندها از سلطنت و پادشاهان حمایت می کردند، و پاره ای نیز مخالف حکومت و حکومتیان ، و البته با مواضعی ارتجاعی تر.
در دوران صفویه ، به ویژه در دوران قاجاریه رابطه ی آخوند وآخوندیسم با گروه اجتماعی لوطی ها و گروه های مشابه ، رابطه ای مستمر و خوب بود. در دوره قاجاریه حتی آخوندها در همکاری و همیاری با لوطیان ، به عنوان بازوی مسلح شان ، داعیه حکومت کردند . ماجرای تسلط ملا قربانعلی بر شهر زنجان به یاری لوطیان، ماجرای آخوند شفتی و لوطیان اش در اصفهان و مشابه اش در تبریز و دزفول و تهران و.. .وقایع میدان توپخانه در دوره محمد شاه و......چند نمونه اند. اینان در تمامی عرصه های امور مملکتی به ویژه در حوزه ی قضائی نیزدخالت ها داشتند.

دوران رضا شاه "بره کُشون" آخوندها و منزلت اقتصادی و اجتماعی شان برای مدتی تضعیف شد، اما آخوندها بیکار ننشستند و در راستای حفط منافع مالی و سنتی شان فعالیت کردند. با محدود کردن قدرت شان در امرسیاست و کشورداری مخالفت می ورزیدند. تغییرات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، آخوندها را آشکارترومشخص ترازگذشته به زیر گونه های مداحان وآخوندهای کت و شلواری و حتی کراواتی نیز تقسیم کرد تا ان حد که سبب شد آن ها به بازارِ دینکاری شکل و شمایل دیگری بدهند. از سوی دیگر رضا شاه برخوردی چند گانه با جاهل ها و لات ها داشت، او از جاهل ها و لات ها ، و لوطیان در حوادث بعد از کودتای 1299 ، ماجراهای مربوط به " جمهوری خواهی " ، درگیری های‌اش با قوام ، بلوای نان ، در جریان استیضاح اش در مجلس و.... بهره ها برد اما در عین حال به سرکوب جاهل ها و لات ها از یک سو، و جمع کردن و سازمان دادن آنها در ارگان های حکومتی، به ویژه در شهربانی و ژاندارمری واداره ی زندان ها ودیگر ارگان های امنیتی و اطلاعاتی از سوی دیگر، روی آورده بود. این نوع برخوردها و نیز تغییر شرایط اقتصادی و اجتماعی در جامعه این گروه اجتماعی را هم دچار ضعف و ناتوانی کرد، با این حال همه ی این ماجراها نتوانستند رابطه ی میان اخوندها و جاهل ها و لات ها، و لوطیان، از میان بردارند.
آخوند و آخوندیسم بعد از دوران کوتاهی فترت با استفاده از فضای برآمده از رخداد شهریور 20 و ضعف حکومت مرکزی و دموکراسی نسبی پدید آمده خود را سر و سامان دادند، چنین روند و راه و روشی را گروه اجتماعی جاهل ها و لات ها هم پیش گرفتند. نقش این دو گروه اجتماعی در نبرد قدرت میان شاه و قوام، شورش نان، در جریان فتح زنجان و اذربایجان ، در درگیری های حزبی و سازمانی احزاب و سازمان های سیاسی و مذهبی ، و بالاخره پر اهمیت ترین آن ها در دوران نهضت ملی شدن صنعت نفت و کودتای 28 مرداد 32 و آشوب و بلوای خرداد سال 42 و ر آستانه انقلاب بهمن روندی رو افرایش یافت.
در این میانه شورش 15 خرداد سال 1342علیرغم سرکوب ظاهری نقطه ی عطفی برای آخوندیسم و آغاز اوج گیری پیروزمندانه‌اش بود. در این ماه آخوندیسم دراتحاد با بازار و بخش بزرگی از گرو جاهل ها و لات ها ، و پاره ای جریان های ملی و مذهبی، دراعتراض به اصلاحات ارضی، حق رای زنان، حذف قید اسلام و قرآن در لایحه انتخابات ایالتی و ولایتی و همینطور " کاپیتولاسیون "، با تحریک بخشی از مردم در تهران و برخی شهرها شورشی را سبب شدند، که زمینه ساز رهبریِ خمینی در انقلاب و پایه گذاری یکی از ارتجاعی ترین حکومت های تاریخ مان شد.
با روی کار آمدن حکومت اسلامی ، خمینیسم بیرون زده از دل آخوندیسم بر آن شد تا آخوندیسم را نیز در شکل دچار دگرگونی کند و به تدریح بر تعداد آخوندهای کت وشلواری – و کراواتی- افزوده شد، به گونه ای که قوه مجریه ی حکومت اسلامی به دست این نوع آخوندها، که اکثرا" تحصیلکردگان دانشگاهی در داخل و خارج از کشور بوده و هستند، افتاد. همین نوع دگرگونی را درقوه مقننه و سایر ارکان حکومتی می توان دید. علیرغم دشمنی آخوندیسم با فرهنگ و تمدن غرب نفوذ شیوه زندگی غربی پوست و پوسته ی آخوندها را نیز کَند، و بخشی از آخوندیسم را هم برای رهائی از منجلاب خمینیسم به فهم رفورم غربی فراخواند!

شباهت های ناگزیر آخوندها و جاهل ها

در طول تاریخ مان عیاران و لوطیان و جاهل ها، و گروه های مشابه، در کنار کانون های قدرت دینی یا سیاسی، و در همکاری و همیاری با این کانون ها زیسته اند. رابطه و زیستِ طولانی و تاریخی جاهل‌ها و لات ها با دینداران و دینکاران به دلیل وجوه اشتراک و پیوندهای قدرتمند این دو گروه اجتماعی عملی شده است. این پیوند و همزیستی گاه به دلیل عوامل بیرونی، و گاه به دلیل مشگلات و مسائل درونی دچار ضعف و گسست موقت شده است اما هرگز به قطع رابطه نیانجامیده است. برای نمونه در تاریخ معاصر، در دوران رضاشاه این رابطه تضعیف شده بود اما از شهریور20 به این سو باردیگر جاهل ها به تدریج به آخوندها و مراکز مذهبی نزدیک و نزدیک ترشده‌اند.
این دو گروه در نزدیکی و پیوند با هم منشا اثرسیاسی و اجتماعی و فرهنگی در جامعه شده اند. این تاثیر گذاری را در کودتای 28 مرداد 1332، در بلوای 15 خرداد 1342، و سرانجام درانقلاب بهمن سال1357 که نزدیکی و همکاری و همرائی شان به اوج رسید، آشکارترازدیگر رخدادهای تاریخی می توان دید.

چه ویژگی هائی این دو گروه را تا این حد بهم دیگر نزدیک کرده است:
1-خاستگاه طبقاتی : منشاء طبقاتی این هر دو قشر یا گروه اجتماعی لایه های پائینی طبقه متوسط شهری هستند . تعداد کمی از آخوندها از میان سرمایه داران و خانواده ملاک و زمین داران بزرگ و خانواده های مرفه بوده اند. خاستگاه اصلی همان خرده بورژوازی متوسط و پائین، و یا مهاجران از شهرهای کوچک و روستاها به شهرهای بزرگ دانسته اند. به تجربه دیده شده است که این دو گروه اجتماعی طیفی نا همگون اند و به لحاظ طبقاتی، اندیشگی و سمت گیری دینی ( مذهبی) و سیاسی کاملا" یک دست و یک پارچه نیستند.
2- مذهب تشیع: جاهل ها و لات ها مذهبی بوده و هستند، حتی خلافکارترین شان فرایض مذهبی شان انجام می دهند .آن پاره از مذهب و فرایضی که مورد توجه جاهل ها و لات هاست و آنان را ارضاء و خشنود می کند در واقع اصلی ترین بخش برای نان آوری و ارضای شخصیتی اخوندها نیز بوده است، و این خود یکی ازحلقه های پیوند این دو گروه ست. روضه خوانی ها و عزاداری ها و تکیه ها و حسینیه هاو دسته راه انداختن های ریز و درشت و خرج دادن ها و.... و نیز جوانمردی و فتوت و خشونت و مطلومیت داستانسرائی های دیگردر باب امام ها و اطرافیان اش این دو گروه را به لحاظ حسی و عاطفی به هم نزدیک و هم درد و رای کرده اند، به ویژه عشق مشترک به مولا علی و اباعبدالله حسین و حضرت عباس و حُر.
2- محل زندگی و زیست : این دو گروه اجتماعی در جوار یکدیگردر شهر، و بیشتردر محله های سنتی و پرجمعیت زیسته اند. در تهران محل زیست و زندگی شان مناطق پُر جمعیت و پُر تردد، و حول و حوش بازار و مراکز ومکان های مذهبی بوده است. اصلی ترین مراکز تمرکز جاهل ها و لات ها و آخوندها و روحانیون جنوب شهر تهران در منطقه مولوی، میدان شاه، خیابان و میدان خراسان، خیابان ری و.... بوده است. ماه های محرم و صفر و رمضان و شعبان ، به ویژه دهه ی اول ماه محرم و تاسوعا و عاشورایش، ماه های عرض اندام و " ناهاربازار" این دو گروه اجتماعی ، در پیوند و همکاری با یکدیگر بوده و هست.
3- در تقسیم کار اجتماعی و جایگاه اقتصادی- اجتماعی این دو گروه در بخش خدمات فعال بوده اند، ضمن اینکه گروه های کوچکی از جاهل‌ها و لات ها در تولیدی های کوچک ، وآخوندها در امر زراعت و کشاورزی فعالیت داشتند.
جاهل ها و لات ها درمناطق جنوبی و برخی مناطق مرکزی شهر درامر حمل و نقل وگردش وتوزیع کالا، تجارت، اداره ی شرکت های مسافر بری، مراکز عمده و مهم فروش و توزیع مواد غذائی و ارزاق عمومی( میدانداری)، گاراژداری و انبارداری، ، اداره رستوران ها و هتل ها ودانسینگ ها، اداره برخی مراکز بهداشتی ( حمام ها)، مراکز ورزشی به ویژه زورخانه ها و باشگاه های کشتی، و تا حدودی بوکس و وزنه برداری، خرید و فروش خانه، زمین و اتوموبیل، حمله داری برای بردن زّوار به مکه، کربلا، نجف و سوریه و مشهد و...، اداره روسپی خانه ها و مراکز خدمات مذهبی ( مساجد، حوزه های علمیه، مقبره امام هاو امامزاده ها و دیگر فک و فامیل شان و....)، اداره و نطارت برکار برخی از صنوف مثل رانندگان بخش های مختلف شهری، سلاخ خانه، قصابی ها، جگرکی ها و طباخی ها و کبابی ها، تهیه و توزیع یخ ، تعمیر دوچرخه و موتور و اتوموبیل و.... نقش کلیدی داشتند، نقشی مهم در بخشی ازاقتصاد که گفته شده است " درآن ساخت اقتصادی از هم گسیخته و تحریف شده" در فاصله سال های 1338 تا 1356 رشد چشمگیری داشت، سال هائی که تولید ناخالص داخلی از 28/7 در صد در سال 1338 به 44 درصد در سال 1356 افزایش یافت.
آخوندها درامر تبلیغ و ترویج مذهب و آموزش دین کارکرده و می کنند. تدریس در مدارس و دانشگاه ها، دفترداری اسناد و ازدواج و.....در کنار "مسجدداری" ، حرفه امامت جماعت و اقامه نمازجماعت، برگزاری "نماز و روزه قضا" ، روضه خوانی و.....(4) از راه های کسب و کار آخوندها بوده است . درآمدهای ناشی از دریافت فطریه و خمس و زکات وسهم امام و انواع و اقسام نمازخوانی ها و دعا خوانی ها، و مهم تراز این ها آنچه از اداره مراکز و مکان های مذهبی و یا اوقاف و.... نصیب بخشی از آخوند ها شده است نیز در میان این گروه اجتماعی ناهمگونی هائی به دلیل تقسیم ثروت ایجاد کرده است.

4- دو گروه جاهل ها وآخوندها دررابطه وپیوند نزدیک با بازار و تجار، و نمایندگان سیاسی و مذهبی این بخش اقتصادی در جامعه بوده اند. بخش ها یا لایه‌های سنتی تجار و کسبه سنتی بازارکه پایبند مذهب و شریعت بوده اند و با آخوندها یا به قول خودشان "دستگاه روحانیت شیعه" از یک سو، و با جاهل ها و لات ها از سوی دیگر رابطه‌ای تنگاتنگ داشته اند، به ویژه با جاهل‌ها و لات های متدین، که محسن رفیقدوست و حاج مهدی عراقی وعسگراولادی و....چهره‌های سیاسیِ شناخته شده این جماعت بوده اند.
5- شخصیتی: هردو گروه اجتماعی شخصیتی شناور و ناپایدار داشته اند، شخصیتی نیازمند نقطه ی اتکا ، تکیه گاهائی که مذهب، قدرت دینی و قدرت سیاسی مهمترین شان بوده و هستند . شخصیت ناپایدار و دوگانه به خاستکاه اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی این دو گروه، و شرایطی که زندگی کرده و می کنند، بر می گردد. زیست شناسی سیاسی و فرهنگیِ سلطه جوئی و قلدرمنشی وخشونت طلبی از یک طرف و جوانمردی و فتوت "علی و حسین و عباس و حُر " وار ازطرف دیگر از ویژگی های مشترک این دو گروه اجتماعی بوده اند.
6- فرهنگی: هر دو گروه بر بستر بافت سنتی فرهنگی حدودا" یکسان زیسته و فعالیت داشته اند. نگاه شان به تجدد، قوانین و روابط عرفی و قانونمداری ، نگاه به زن در سطح خانواده و جامعه ومظاهردیگرتجدد نمونه اند. جاهلیسم البته در نگاه و رفتار نسبت به امر تجدد و ترقی از آخوندیسم اندکی پیشرفته تربوده است.

****

این شباهت های ناگزیر که به اختصار به برخی از آن ها اشاره کردم سبب نزدیکی و سرانجام پیوند و نکاح این دو گروه اجتماعی شده اند، تا آن حد که امروز دست در دست هم برسرزمینمان حکم می رانند. دو حلقه ی دیگر از دو سو این نزدیکی و پیوند را تقویت کرده اند، طیب حاج رضائی به ویژه مرگ او از یک سو، و مداحان و نوحه خوانان از سوی دیگر.
اعدام طیب حاج رضائی که علیرغم حمایت اش از آیت الله خمینی در بلوای 15 خرداد، تا دم مرگ ارادت و احترام اش به رضا شاه و شاه را کتمان نکرد، به عنوان اعدامی" ناجوانمردانه" سبب سوق دادن بخش بزرگی از گروه جاهل ها و لات ها به سمت آخوندها و تقویت آخوندیسم شد. تشدید این گرایش نقش مهمی در نزدیک تر شدن گروه جاهل ها و لات ها به آخوندها داشت. سوی دیگر بخشی دیگراز"آخوند"های جاهل و لات، یعنی مداحان و نوحه خوانان نیر به یاریِ " رگ لاتی" شان ( به قول سعید حدادیان) درنزدیک تر شدن این دو گروه سهم داشته اند.

*******

توضیح ها و منابع:

1-رجوع کنید به :" کتاب کوچه" احمد شاملو، جلد نخست، انتشارات مازیار، چاپ سوم، سال 1378، صص344-334
فرهنگ دهخدا، دائرة المعارف بزرگ اسلامی، فرهنگ بزرگ سخن( حسن انوری) و.....
http://adel-ashkboos.mihanblog.com/post/509
2- مداحان یا نوحه خوانان چی می پوشیدند:
http://www.jannat-alvaezin.com/home/?p=283
3- منبع شماره 1
4- راههای امرار معاش روحانیون
http://www.parsine.com/fa/news/174496
" ....مسجد داری بیشتر مربوط به نمازجماعت مغرب و عشاء می شود و مبلغ متوسط دریافتی روحانیون برای یک وعده نمازمغرب و عشاء نیز هم اکنون پانصد هزارتومان است... نمازظهر و عصر در شرکت ها و ادارات دولتی ، یکی دیگر از منابع درآمدی روحانیون است. در حال حاضر مبلغی که به عناوینی همچون "حق القدم " و یا هزینه ایاب و الذهاب به روحانیون برای اقامه نماز ظهر و عصر پرداخت می شود نیز حدود 500 هزار تومان است......"نماز و روزه قضا" هم از منابع درآمدی برخی طلاب و روحانیون است. هم اکنون عرف یک سال نماز و روزه قضای یک نفر که از دنیا رفته و ورثه آن اقدام به واگذاری آن می کنند به طور متوسط یک میلیون و پانصد هزار تومان است که نهصد هزار تومان آن مربوط به نماز و ششصد هزار تومان آن برای یک ماه روزه قضا است. نماز و روزه قضا معمولا در بیوت مراجع تقلید، حوزه ها و مساجد واگذار می شود. بسیاری از مردم با توجه به این که روحانیون نماز را به صورت بهتری می خوانند تمایل دارند تا نماز قضای گذشتگان خود را به این گروه واگذار کنند......از فعالیت های درآمدی بالا برخی روحانیون یکی از آن را انتخاب می کنند و برخی تمام آن ها را انجام می دهند و به عنوان مثال صبح ها در حوزه حاضر شده و مبلغی را به عنوان شهریه دریافت کرده و در همان حوزه مسئولیتی را بر عهده می گیرند و حقوقی به عنوان مسئولیت اداری حوزه دریافت می کنند.....بسیاری از مسئولین حوزوی ظهرها این اجازه را دارند که به میزان حدود یکی دو ساعت نیز برای اقامه نماز ظهر و عصر از حوزه بیرون بروند.
همچنین برای غروب و شب ها نیز مسجد داری یکی از مساجد را بر عهده داشته باشد و بعد از مسجد داری نیز سخنرانی در هیئات و یا مساجد دیگری را انجام دهند. مبلغی که به عنوان حق القدم و یا هزینه ایاب و الذهاب برای سخنرانی نیز به روحانیون پرداخت می شود نیز در تهران به طور متوسط 50 هزار تومان است......با این اوصاف،می توان نتیجه گرفت یک روحانی جوان و غیر مشهور ماهانه حدود یک میلیون تومان درآمد دارد...."

مقاله ها و کتاب های پیشنهادی

1-محمد رضا شالگونی در گفت و گو با رادیو زمانه/ چپ؛ خمینیسم و حکومت پهلوی،/ بابک مینا، 50 سال با خمینیسم، 50 سالگی شورش 15خرداد سال 42/ 19 خرداد 1392
http://www.radiozamaneh.com/75102/2
http://www.radiozamaneh.com/75102
2- ساخت اقتصادی ایران و سیری در نظرات پیرامون آن ،انتشارات سازمان فدائیان خلق ایران ، سال 1365
3-عبدالکریم شروش: اسلام نیازی به صنف روحانی ندارد. http://www.bbc.co.uk/persian/arts/story/2004/08/040822_mj-soruosh-islam-secular.shtml
4- گونه شناسی روحانیت و دیدگاه امام خمینی
http://www.hawzah.net/fa/magazine/magart/130/6202/65876
5- جامعه ايران در حال عبور از آخونديسم است
https://anddisheh.wordpress.com/tag/%D8%A2%
6- آخوندیسم
http://mohsen-behzad-karimi.blogspot.com/2013/09/blog-post_11.html
7- کاظم رنجبر، جنگ بی رحمانه آخوندیسم
http://www.farhangiran.com/content/view/923/78/
8- حمید حمید، جامعه شناسی روحانیت شیعه، علم و جامعه، شماره 104، شهریور 1371،واشنگتن دی.سی
9- ماشائالله آجودانی، مشروطه ایرانی و پیش زمینه های نظریه ولایت فقیه، انتشارات فصل کتاب، چاپ اول، سال1997/ 1367
10- احمد فتاحی پور، نهادهای اصلی اجتماعی، تهران، انتشارات مدرسه عالی دختران ایران، سال 1351
11- احمد کسروی، تاریخ مشروطه ایران، تهران ، مؤسسه انتشارات امیر کبیر، چاپ بیستم، سال 1388
12- محمد عتیق پور، بلوای نان، خاطرات نویسنده از وقایع آن روز، فاجعه 17 آذر 1321، چاپ نخست، تهران، نشر شریف، 1379
13- سعید مدنی، آسیب شناسی روانی گروه های فشار، ماهنامه ایران فردا، شماره 41، اسفند 1376 و فروردین 1377
14- حسین شکوئی ، حاشیه نشینان شهری، انتشارات مؤسسه تحقیقات اجتماعی و علوم انسانی، سال 1355
15- حسین بشیریه، جامعه شناسی سیاسی، نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی، تهران، نشر نی، 1374