عصر نو
www.asre-nou.net

گزارش فرانسوی درمورد رویارویی با پس مانده های هسته ای باقیمانده از جنگ الجزایر

مترجم : حمید شیرازی
Sun 7 03 2021

new/General
گزارش فرانسوی درمورد رویارویی با پس مانده های هسته ای باقیمانده از جنگ الجزایر(۱)

مقدمه

طی چند دهه گذشته دولت های قدرتمند و برخی نهاد های مذهبی مانند کلیسای واتیکان که در گذشته از قدرت خود به صورتی غیر انسانی به منظور کسب منافع بیشتر ، سرکوب مخالفان سیاسی و عقیدتی ، و یا سایر اهداف سلطه جویانه استفاده کرده اند، حرکتی خردمندانه در جهت دلجویی از قربانیان مستقیم وغیر مستقیم سواستفاده از قدرت خود را سامان داده اند. آن ها سعی می‌کنند از راه های گوناگون مثل پوزش خواهی، جبران خسارات مالی، کمک در توسعه، و... تا حدودی از تلخی و نفرتی که اعمالشان در حافظه تاریخی ملل دیگر و در مواردی حتی در شهروندان خود آن‌ها به جای گذاسته، بکاهند. در این میان می‌توان از عذر خواهی ژاپنی ها از زنان کره‌ای به خاطر اعمال شنیع‌شان در جنک دوم، معذرت خواهی واتیکان از محاکمه گالیله و همکاری با فاشیست ها، تشکیل کمیته های حقیقت در افریقای جنوبی و.. نام برد.

مقاله حاضر که از"بولتن دانشمندان اتمی" امریکا به تاریح ۴ مارس ۲۰۲۱ ترجمه شده ، در مورد کلید زدن برنامه ای بدست ماکرون رییس جمهور فرانسه برای جبران خسارات زیست محیطی وانسانی وارده به الجزایر در طول جنگ های استقلال الجزایر در رابطه با ازمایشات هسته‌ای فرانسه در منطقه صحرای الجزایر است. این قدم یکی دیگر از اقدامات کشور های استعمارگر در جهت اقرار به اشتباهات غیر انسانی خود در گذشته است که سبب جراحات فراوانی شده و کوششی است در جهت بهبود ان جراحات. افزون بران مقاله اشاره ای دارد به برخی جزییات مذاکرات صلح بین الجزایر و فرانسه در زمان جنگ استقلال و این که چگونه احمد بن بلا اولین رئیس حمهور الجزایر برای پیشبرد مذاکرات قبول کرد که به فرانسویان امتیازات هسته‌ای محدودی دهد ولی در ملا عام مجبور بود به این امتیازات حمله کند که نشان می‌دهداین گونه مذاکرات تا چه حد پیچیده است . شاید دران زمان برخی او را خائن می‌دانستند ولی برای اوکسب استقلال اولویت اول بود.

در مورد کشورمان باید گفت که اعمال خشن و ناعادلانه حاکمیت در چهار دهه‌ی گذشته جراحات فراوانی بر پیکر جامعه ایران در امور گوناگون از سیاست تا اقتصاد وارد اورده، لذا مطالعه و بررسی این گونه برنامه ها که با هدف کاهش الام مردم طراحی شده اند می‌تواند برای ما ایرانیان درس‌آموز باشد. بی شک برای ساختن آینده ای بهتر و کاهش تضاد مزمن و تاریخی دولت و ملت در ایران که یکی از مهم‌ترین عوامل توسعه کشور می‌باشد، اجرای برنامه هایی با هدف بهبود جراحات ضروری است. خوشبختانه تجارب بین المللی در این زمینه برای یاد گیری بسیارند. ولی سوال این جاست، حاکمیت ایران که کاربرد روش های خشونت امیز را مقدس و بر طبق قوانین الهی می‌داند ایا می‌تواند در جهت چنین برنامه هایی با هدف کاهش الام وتنش زدایی داخلی گام بردارد و یا نه؟ در این راستا تا کنون انعطافی نه تنها دیده نشده بلکه یکی از روحانیون وابسته به نظام بعد از انتشار نوار های ایت الله منتظری در مورد کشتار زندانیان سیاسی در سال ۶۷ که مسله را عمومی کرد به صراحت از ان کشتار دفاع کرد و گفت اگر لازم باشد دوباره هم انجام می‌دهیم. امید است در اینده خرد اقرار به اشتباهات در حاکمیت شکل گرفته و با انجام برنامه هایی در جهت بهبود جراحات وارده بر جامعه شاهد روابط بهتر سیاسی- اجتماعی در کشورمان باشیم.

ترجمه مقاله

تاریخدان فرانسوی بنیامین استورا (۳) در ماه ژانویه گزارشی را که به در خواست رئیس جمهور فرانسه امانویل ماکرون (۴) تحت عنوان " اشتی در مورد خاطرات بین فرانسه و الجزایر" تهیه کرده بود، ارائه داد. فرانسه بیش از ۱۳۰ سال در الجزایرکه به جواهر تاج مستعمرات امپراطوری فرانسه مشهور بود، فرمان روایی کرده است.

گزارش استورا به بررسی چندین زخم عمیق باقی مانده از زمان جنگ های استقلا ل الجزایر (۶۲ -۱۹۵۴) پرداخته، در گیری خونینی با هدف استعمار زدایی که با پاسخ وحشیانه ارتش فرانسه روبرو شد. یکی از این جراحات عمیق محصول استفاده فرانسه از صحرای الجزایر برای ازمایشات هسته‌ای با اثار مخرب انسانی و زیست محیطی است.

فرانسه بمب های خود را در جو منطقه صحرا آزمایش می‌کرد که نام "جربوا ابی" بر ان گذاست که یک خزنده محلی بود. بین سال های ۱۹۶۰ تا ۱۹۶۶، فرانسه ۱۷ بمب هسته ای را در صحرای الجزایر ازمایش کرد. چهار آزمایش در زمان جنگ الجزایر و ۱۳ آزمایش زیر زمینی که اکثر آن‌ها بعد از استقلال الجزایر انجام شدند. جاه طلبی هسته ای فرانسه تبدیل به گرفتاری بزرگی برای این کشور در دوران فرایند استعمار زدایی الجزایر شد. انفجارات هسته ای در صحرای الجزایر باعث خشم بین المللی گردید، مذاکرات اتش بس را متوقف کرد، و بعد ها مشکلی برای تعمیق صلح در منطقه مدیترانه شد.

گزارش استورا اشاره براین دارد که پس مانده‌های رادیو اکتیو از زمان جنگ الجزایر مشکلی است که بین روابط دو کشور وجود دارد. با این حال گزارش از نظر ارائه راه حلی برای اشتی مسیر روشنی را پیشتهاد نمی‌کند.

بحت در سازمان ملل

بمب های قرانسوی حتی قبل از اولین انفجار در صحرا برای فرانسه مسله ساز شدند. در نوامبر ۱۹۵۹، متحدین الجزایر که دولت های مستقل افریقایی و آسیایی را نمایندگی می‌کردند، طرح فرانسه برای استفاده از صحرا برای ازمایشات هسته ای را در کمیته خلع سلاح سازمان ملل به چالش کشیدند. بخشی از استراتژی فرانسه در سازمان ملل کشیدن خطی بین مسله هسته‌ای و چیزی بود که دیپلومات های فرانسوی با لحن ملایم تری ان را " سوال الجزایر" می‌خواندند. این سیاست دو پهلو و ایجاد شبهه و ابهام برای دهه ها از سوی فرانسه ادامه داشت .

فرانسه تا سال ۱۹۹۹ خون‌ریزی در الجزایر را جنگ نمی‌خواند و ترجیح می‌داد که آن چه در الجزایر اتقاق افتاده بود را مسله داخلی فرانسه اعلام کند و نه امری مربوط به سازمان ملل. ماکرون در سال ۲۰۱۸ اولین رئیس جمهور فرانسه بود که " شکنجه سیستماتیک" در فرانسه از سوی ارتش فرانسه را اعلام کرد.

کشورهای افریقایی – آسیایی در برابر اقدامات فرانسه در سازمان ملل از طریق به چالش کشیدن انفجارات صحرا سدی بزرگ ایجاد کردند. هیئت فرانسوی سعی کرد ارتباط این مسله با جنگ را انکار کند. ولی طرف‌های افریقایی و آسیایی انفجارات صحرا را نقض حاکمیت سیاسی افریقایی ها اعلام کردند.

نگرانی ها صرفا محدود به الجزایر نبود بلکه رهبران کشور های مستقل دیگر که با صحرا مرز مشترک داشتند، هشدار دادند که پس مانده‌های اتمی از مرز ان ها هم عبور خواهد کرد. اندازه گیری تشعشعات هسته ای نظر این رهبران را اثبات کرد.

سلاح اتمی نشان دیگری از اقدامات امپریالسم فرانسه در آفریقا بود. اختلاف بین فرانسه و الجزایر در مورد آینده محل آزمایش های هسته‌ای در صحرا یکی از دلایل توقف اولین دور مذاکرات صلح در اویان (۵) سویس درماه جون ۱۹۶۱ بود. مذاکرات محرمانه با حضورسفیر امریکا در تونس والتر والمسلی (۶) به عنوان ناظر از سوی فرانسه در سپتامبر ۱۹۶۱از سر گرفته شد. وزارت امور حارجه امریکا نگران ان بود که علاقه فرانسه به نگهداری و استفاده محل ازمایشات هسته ای در صحرا سدی در برابر فرایند استعمار زدایی ایجاد کند.

سرپرست مذاکره کنندگان الجزایری کریم بالقاسم از والمسلی پرسید که ایا چشم‌انداز مذاکرات هنوز وابسته به این است که فرانسه کنترل محل ازمایشات را در دست داشته باشد. کریم جواب خود را در اکتبر ۱۹۶۱ که مذاکرات آغاز شد، دریافت کرد. فرانسه از هدف خود مبنی بر انجام آزمایشات هسته‌ای در صحرا عقب نخواهد نشست. ولی به نظر می‌رسید که موضع الجزایر در این هنگام نرم‌تر شده‌است. بر طبق یک مدرک ارشیو شده الجزایر معتقد بود که اگر آزمایشات هسته‌ای بعد از استقلال نقض «حاکمیت ملی نهایی» الجزایر بر منطقه صحرا نباشد، توافقی امکان پذیر است. توافق اویان یک سازش هسته‌ای بود. در نهایت قراردادی که در مارس ۱۹۶۲ امضا شد، اجاره منطقه صحرا به فرانسه را برای پنج سال به رسمیت شناخت ولی نحوه استفاده از ان تعیین نشد.

زیر زمینی شدن آزمایشات

بر طبق یکی از مدارک، وزارت امور خارجه فرانسه پیشتهاد کرد که انجام آزمایشات هسته ای زیر زمینی به جای آزمایشات در جو باعث تنش زدایی در روابط فرانسه با الجزایر و و همسایگان افریقایی آن خواهد شد. مسئله هسته‌ای مانعی در راه رئیس جمهور شدن احمد بن بلا به عنوان اولین رئیس جمهور الجزایر ایجاد نکرد. در ملاءعام بن بلا و متحدان آفریقایی او آزمایشات هسته‌ای را به عنوان نقض حاکمیت ملی الجزایر محکوم می‌کردند. با این وجود در پشت پرده بن بلا به توافق اویان پایبند بود و سعی می‌کرد که امتیازات مالی بیشتری از فرانسه در ازای آن دریافت کند.

قبل از تحویل دو منطقه آزمایشات هسته‌ای به الجزایر در سال ۱۹۶۷، منطقه هوکار مصیف سیزده بار بر اثر آزمایشات هسته‌ای لرزید. در یکی از این آزمایشات سانحه‌ای به خاطر عمل نکردن سیستم محصور کننده تشعشعات اتفاق افتاد که باعث شد تا چند سرباز و دو مقام ارشد فرانسوی در معرض بالاترین میزان تشعشع قرار گیرند، و لی حدود ۲۴۰ نقر از افراد قبایل ساکن در منطقه در معرض تشعشع کمتری قرار گرفتند.

در این بین فرانسه آغاز به ساخت محل آزمایشات هسته‌ای در اقیانوس ارام در جزایر پولینزی فرانسه کرد، محلی که ۲۰۰ آزمایش هسته‌ای بین ۱۹۶۶ تا ۱۹۹۶ در آن انجام گرفت. بیشتر این آزمایشات زیر زمینی بودند ولی فرانسه چندین آزمایش جوی نیز در این منطقه انجام داد که تا سال ۱۹۷۰ ادامه داشت. گر چه قرارداد محدود سازی آزمایشات هسته‌ای در سال ۱۹۶۳ به تصویب رسید بود -انجام آزمایشات هسته ای در جو، زیر آب، و خارج از جو را محدود می‌کرد – اما فرانسه از امضاء ان سر باز زد.

آلودگی و غرامت

گزارش استورا به عنوان بخشی از فرایند آشتی، همکاری فرانسه – الجزایر را در زمینه پاکسازی محیط زیست در محل انجام آزمایشات هسته ای در صحرا را تشویق و پیشنهاد می‌کند. با این وجود، یک گزارش کارشناسانه از سازمان بین المللی انرژی هسته ای در سال ۲۰۰۵ به این نتیجه رسید تا زمانی که رفت و آمد در منطقه نزدیک به محل آزمایشات افزایش نیافته، نیازی به پاک سازی نیست. گزارش استورا به طور مختصر در نظر گرفتن غرامت در رابطه با توسعه سلاح های هسته‌ای فرانسه را ذکر کرده‌است ولی با این شرط که محتاج بررسی دقیق تری است. در سال ۲۰۱۰ پارلمان فرانسه قانونی را به تصویب رساند که بر مبنای ان قربانیان آزمایشات هسته‌ای به رسمیت شناخته شدند و هم‌چنین صندوقی تاسیس شد تا از محل آن به قربانیان بیمار و مجروح غرامت پرداخت شود. تا کنون فرانسه ۲۶ میلیون یورو برای این منظور پرداخت کرده، ولی تا کنون تقریبا هیچ مبلغی به الجزایری ها نرسیده‌است.

دهه ها قبل، متحدین فرانسه در تلاش برای آشتی با کسانی به طور ناخواسته تحت تاثیر اثرات منفی آزمایشات هسته‌ای قرار گرفته بودند، به پرداخت غرامت روی آوردند. به عنوان مثال، در ۱۹۹۳، بریتانیا با استرالیا برای جبران خسارات وارده بر مردم بومی و کسانی که که در جریان آزمایشات هسته‌ای اسیب دیده بودند، به توافق رسید.

در مورد حقوقی مشابهی، ایالات متحده آمریکا به مردم بومی جزایر مارشال، جایی‌که برنامه‌ریزان هسته‌ای آمریکا قوی‌ترین آزمایشات هسته‌ای را در زمان جنگ سرد درآن جا انجام می‌دادند غرامت مالی و خدمات درمانی ارائه کرد. در برنامه دیگری آمریکا به مردم مناطق و فبایلی که در پایین دست محل آزمایشات هسته‌ای در منطقه چها گوشه ایالت نوادا ساکن بودند، که با معادن اورانیوم محصور شده‌است، غرامت پرداخت کرد.

برنامه‌های جبرانی در سطح جهانی در دوران استعمار نمایان‌گر برنامه‌های در زمینه تبغیض نژادی و سلب مالکیت زمین از مردم بومی است، ولی بی‌عدالتی در دوران پسا استعمار از صحراشروع می‌شود. فرانسه تا کنون به ۵۴۵ شکایت از مجموغ ۱۷۳۹ شکایت که از طرف سربازان و ماموران فرانسوی در گیر و دار آزمایشات هسته‌ای و همچنین مردم الجزایر و جزایر پولنزی را تایید کرده. فقط ۱ شکایت از ۵۲ شکایت رسیده از الجزایر موفق بوده‌است.

مقامات فرانسوی مسئول ارزیابی این شکایات گزارش کرده‌اند شکایات واصل از الجزایر عمدتا فاقد مدارک لازم برای ارزیابی بوده و کامل نیستند، آن‌ها دولت الجزایر را مورد شماتت قرار می‌دهند زیرا که یا قادر نیست و یا نمی‌خواهد مدارک جغراقیایی، تاریخی، و پزشکی مورد نیاز برای ارزیابی را در اختیار مردم قرار دهد. شکایات باید نشان دهد که شاکی در فاصله زمانی ۱۹۶۰ تا ۱۹۶۷ در منطقه ای که بوسیله یکی از دو محل آزمایشات محصور بوده کار یا زندگی کرده و حداقل به یک سرطان از میان ۲۱ سرطانی که می‌تواند بر اٍثر تشغشغات هسته‌ای بوجود آید، مبتلا باشد.

قدمی به سوی آشتی

اگر دولت ماکرون به طور واقعی در پی آن است که مسئله تاریخ هسته‌ای فرانسه در الجزایر – و پیامد های ان را – حل کند دولت او باید از این جا شروع کند. پارلمان فرانسه راه را برای پرداخت غرامت به الجزایری‌ها در سال ۲۰۱۰ باز کرد و در سال ۲۰۱۷ نیز تجدید نظر اساسی در تسهیل راه‌کارهای ارزیابی شکایات برداشت، ولی هیچ گاه زمینه مساعدی برای اجرا این مصوبات پیدا نشد. برای مثال ماکرون می‌تواند از دیپلومات‌های فرانسوی در الجزایر بخواهد که به الجزایری‌ها کمک کنند تا موارد شکایت خود را بهتر تنظیم کرده و مدارک پشتیبانی کننده در اختیار آن‌ها قرار دهند.

گزینه دیگر: ماکرون می‌تواند که مدارک مربوط به شدت و میزان مواد تولید شده از آزمایشات هسته‌ای فرانسه را از حالت طبقه بندی خارج کرده و دسترسی به مدارک نظامی، غیر نظامی، و دیپلوماتیک شامل اثرات تشعشع را آسان‌تر کند. بایگانی های خارجی اطلاعات مفیدی ارائه داده‌اند، ولی مدارک رسمی دولت فرانسه کمک خواهد کرد تا مردم – نظیر مردم صحرا- درک واقعی‌تری از آن چه که گذشته‌است را به‌دست آورند، ریسک‌ها را ارزیابی کنند و شکایت‌های خود را دقیق‌تر کنند تا در نهایت احتمال موفقیت بیشتری داشته باشند.

گزارش استورا مسئله وجود پس مانده‌های هسته ای از جنگ الجزایر را به روشنی اعلام کرده‌است. جبران خسارات وارده به الجزایری‌ها می‌تواند اولین قدم فرانسوی ها در راه آشتی باشد.


1. Bulletin of the Atomic Scientists (Online
2. French report grapples with nuclear fallout from Algerian War.
By: Austin R. Cooper March 4, 2021
3. Benjamin Stora
4. Emmanuel Macron
5. Evian
6. Walter N. Walmsley



General Jean Thiry, director of nuclear experiment centers, pressing a button to trigger the explosion of the third French atomic bomb at the Reggane test site in the Algerian Sahara. The test, called Gerboise rouge, took place on December 27, 1960. Credit: AFP/Getty Images