گزارشی از یک روند نافرجام*

درتابستان ۱۳۵۳،سازمان چریک های فدایی خلق ایران اعلام کرد:"ما همه دشمن مشترکی داریم [...] در چنین شرایطی وظیفه ملی ما حکم می کند که هر چه بیشتر صفوف خود را مستحکم سازیم و نیروهای خود را بر ضد دشمن مشترک متحد سازیم [...]همه کسانی که ظلم دولت شاه را با گوشت و پوست خود لمس می کنند، باید به گرد هم جمع شوند و دست های خود را به یکدیگر بدهند و صف یک پارچه و متحدی را علیه دولت شاه و بیگانگان که از این دولت حمایت می کنند، تشکیل بدهند و بکوشند نیرویی از خلق را که از طرف رژیم با اعمال توطئه های رنگارنگ در ناآگاهی نگاه داشته شده اند، نسبت به واقعیات آگاه سازند.[...] با این بسیج عمومی برای آگاهی ملی و ضد امپریالیستی، جنبش مسلحانه رهایی بخش خلق ما خواهد توانست[...] رشد کند و تمامی نیروهای خلق را در جبهه واحدی علیه دشمن مشترک، سازمان دهد و پیروزی نهایی را برای خلق ایران به ارمغان آورد".(۱) در شهریور ماه همان سال، در سرمقاله نبرد خلق (شماره ۴)،چریک های فدایی ضمن توضیح درباره وظایف سازمان خود درقبال گروه های انقلابی و مبارز، بار دیگرضرورت تشکیل جبهه واحد را به این ترتیب مطرح کرد:" بر ماست که انگشتان پراکنده خلق را مجتمع کرده و به مشت واحدی برای کوبیدن بررژیم شاه مبدل سازیم".(۲)
تاکیدهای چریک های فدایی بر ضرورت تشکیل جبهه واحد گروه های انقلابی معتقد به مشی مسلحانه که با ایدئولوژی های متفاوت علیه رژیم شاه مبارزه می کنند ، نشان از آن داشت که این سازمان برنامه ای برای تشکیل چنین جبهه ای دارد و تحقق آن را جزو وظایف عاجل خود می داند. چریک های فدایی، سازمان خود و سازمان مجاهدین خلق ایران را دو رکن اصلی جبهه واحد خلق می دانست و بر این باور بودند که تشکیل جبهه واحد منوط به موافقت و همکاری مجاهدین است. در اوایل تابستان ۱۳۵۳، چریک های فدایی پیشنهاد حرکت در جهت تشکیل جبهه واحد را به مجاهدین ارائه کردند. در این باره حمید اشرف می گوید:"ما حتی پیشنهاد کردیم که جلسه دو به دو بگذاریم و جلسه یک به یک. من به طور مشخص طرح کردم، حتی گفتم بیایید یک کمیته برای جبهه بوجود بیاوریم [...] ما پیشنهاد کردیم که یک کمیته ای ، کمیته جبهه، به وجود بیاوریم [...] من گفتم بیایید به مسائل خودمان برخورد کنیم؛ اگر جدایی هست ، این جدایی را چه طوری به نزدیکی تبدیل کنیم.[...] چندین طرح ما دادیم. یک طرحش این بود که بیاییم انتقادات به هم [را] بنویسیم".(۳) سازمان مجاهدین از این پیشنهاد استقبال نکرد و حاضربه تشکیل جبهه واحد با چریک های فدایی نشد، و این در حالی بود که پس از این پیشنهاد، مرکزیت مجاهدین درآذرماه ۱۳۵۳ در نشریه داخلی سازمان از اعضا خواست درباره وحدت سازمان های انقلابی داخل کشور، موانع و مشکلات سیاسی و ایدئولوژیک آن و...بحث وبررسی کنند و نظراتشان را به صورت مکتوب ارائه دهند. (۴)
در حالی که مجاهدین مشغول بحث و بررسی دراین زمینه بودند، انتشار شماره شش مجله نبردخلق (اردیبهشت ماه ۱۳۵۴)آن ها را غافلگیر کرد. در سرمقاله این شماره نبرد خلق، با عنوان " شعارهای وحدت"، چریک های فدایی اعلام کردند: " در شرایط کنونی، سازمان های انقلابی ضد رژیم به هیچ وجه نمی توانند تشکیل جبهه واحد دهند [...و] ما تا تشکیل جبهه واحد ضدامپریالیستی فاصله زیادی داریم." بنا بر این، به جای تشکیل جبهه واحد، شعارما باید "همکاری هرچه بیشتر نیروهای مختلف انقلابی " باشد. اگر چه چریک های فدایی دلایل تغییر موضع خود را توضیح ندادند، اما بعدا در جریان گفت و گوهای بین رهبران دو سازمان، حمیداشرف گفت با تغییر ایدئولوژی در سازمان مجاهدین "زمینه وجود"جبهه متحد از بین رفت. البته در سرمقاله نبردخلق دو مطلب کلیدی مطرح شده که در اردیبهشت ماه ۱۳۵۴ برای بسیاری ازخوانندگان آن(به جز مجاهدین) مبهم بود. مطلب اول این است که چریک ها بدون نام بردن از گروه یا سازمانی،نوشتند :کمونیست ها نباید درسازمان هایی که دارای ایدئولوژی دیگری هستند، عضو شوند یا در آن سازمان ها بمانند؛ "زیرا کمونیست ها باید به اصالت این سازمان ها به عنوان بخشی از نیروهای انقلاب علاقه مند باشند و به جای عضو شدن در این سازمان ها با آن ها فقط در عمل مشخصی همکاری کنند." باقی ماندن کمونیست ها در چنین سازمان هایی عواقب متعدد و ناگوار دارد،از جمله این که آن ها " فقط به خودشان و به جنبش کمونیستی لطمه نمی زنند، بلکه آن سازمان ها را هم دچار تضادهای متعارض داخلی، بی نظمی، سردرگمی، نوسان افسار گسیخته به چپ و راست، از دست دادن مواضع اجتماعی و جداشدن از توده ها و طبقه خود و حتی تجزیه و تلاشی می سازند." بنا بر این ، کمونیست ها باید عضو سازمان های کمونیستی شوند. مطلب دوم، آن است که چریک های فدایی بدون آن که توضیح دهند، در جنبش کمونیستی ایران چه روی داده است، اعلام کردند" اکنون درست لحظه ای است که باید شعار وحدت کامل کلیه مارکسیست - لنینیست هایی را داد [...] که با قبول مشی مسلحانه در جهت تحقق هدف های جنبش انقلابی قدم برمی دارند." تلاش اساسی ما باید دراین مسیر باشد که آن ها " در یک سازمان واحد متمرکز شوند." سرمقاله با توضیح درباره این که چریک های فدایی دچار ذهنیگرایی نیستند، با واقعیت های عینی جامعه ایران مستقیما سر و کار دارند، بسیار صادق و از خود گذشته اند، به کمونیست های مخاطب خودمی گوید:"ما به سادگی می توانیم یک بحث و گفتگوی صادقانه برای حل مسائل داشته باشیم." به عبارت دیگر، چریک های فدایی از کمونیست های عضویک سازمان غیر کمونیستی می خواستند از آن سازمان جدا شوند و پس از برطرف کردن اختلافات شان از طریق گفت و گوی دو جانبه، به سازمان چریک های فدایی خلق بپیوندند. با انتشار"بیانیه اعلام مواضع ایدئولوژیک سازمان مجاهدین خلق ایران"(مهرماه ۱۳۵۴) معلوم شد مخاطب سرمقاله نبردخلق شماره ۶ چه کسانی بودند.
علت غافلگیرشدن مجاهدین این بود که آن ها طرح"جبهه واحد توده ای"را به عنوان جبهه فراگیر مبارزان ضد رژیم شاه (اعم از طرفداران مشی مسلحانه و سیاسی کارها) آماده کرده بودند و با توجه به پیشنهاد سال ۱۳۵۳ چریک های فدایی در خصوص تشکیل جبهه واحد، تصور می کردند طرح آن ها از سوی چریک ها پذیرفته می شود؛ حال آن که پس از جلسه رابطه های دو سازمان در اسفندماه ۱۳۵۳، ارتباط دو سازمان به مدت دو ماه و نیم قطع شد و مرکزیت مجاهدین از نقطه نظرهای جدید چریک های فدایی نسبت به خود اطلاعی نداشتند.
مرکزیت سازمان مجاهدین که در طول دو سال "مبارزه ایدئولوژیک" درونی به اشکال مختلف و از جمله تصفیه "قریب پنجاه درصد از کادرها " و کنار گذاشتن "بسیاری از کادرها از مواضع مسئول تا کسب صلاحیت های لازم" و... موفق به تغییر ایدئولوژی سازمان شده بودند(۵) ، در مهرماه ۱۳۵۴، بیانیه اعلام مواضع ایدئولوژیک ... خود را منتشر کردند و تعدادی از آن را به چریک های فدایی دادند. حمید اشرف می گوید:"ما این اعلام مواضع را گذاشتیم به بحث سازمانی[...] حتی برنامه مطالعاتی رفقا را متوقف کردیم که این موضوع را مورد بحث قرار بدهند و نقطه نظرات شان را جمع بندی کنند، بدهند به نشریه [درون سازمانی چریک های فدایی] که این کار را رفقا کردند."(۶)
به درخواست مرکزیت مجاهدین، جلسه ای از نمایندگان رهبری دو سازمان در آذر ماه ۱۳۵۶ تشکیل شد .اگر چه مذاکرات این جلسه ضبط شد (۷) اما از آن جایی که نوارهای آن در دسترس نیست، نمی توان به طور قطع و یقین از مباحث و مطالب مطرح شده درآن جلسه سخن گفت. باتوجه به اشاره های موجود درنوار مذاکرات اسفند ۱۳۵۴ و همچنین نشریات چریک های فدایی و مجاهدین، بخشی از گفتگوها به عملکرد و روابط دو سازمان در سال های قبل و ارتباط چریک های فدایی با بخش خاورمیانه سازمان های جبهه ملی ایران خارج از کشور و بخشی هم به چگونگی تغییر ایدئولوژیک مجاهدین و طرح آن ها برای تشکیل جبهه واحدتوده ای اختصاص داشته است.آن چه قطعی است، در این جلسه پیشنهاد حمید اشرف مبنی بر انتشار نشریه ای ویژه بحث درون دو سازمان پذیرفته می شود و قرارمی گذارند اولین شماره نشریه را چریک های فدایی تهیه کنند. درباره هدف نشریه دو روایت موجود است: به نوشته چریک های فدایی، هدف این نشریه "ایجاد بحثی خلاق بین تمامی اعضای دو سازمان و تشریح هرچه بیشتر مواضع ایدئولوژیک و ارائه تحلیل های تئوریک آن ها " بود.(۸) اما تقی شهرام هدفی فراتر را برای نشریه ویژه بحث مطرح می کند و دراین باره می نویسد: این نشریه " وظیفه حل مسائل وحدت و رفع مشکلات و موانع موجود برسر راه تفاهم دو سازمان را بر عهده گرفت."(۹)
پس از نشست آذرماه ، جریان بحث بین دو سازمان از طریق مکاتبه دنبال می شود.(۱۰) براساس نامه شهریور ۱۳۵۵ مرکزیت مجاهدین "خطاب به کادرها"ی چریک های فدایی، بخشی از این مکاتبات مربوط به چگونگی اداره نشریه ویژه بحث بود.(۱۱) و بخشی دیگربه انتقاد از روابط چریک های فدایی با بخش خاورمیانه سازمان های جبهه ملی اختصاص داشت.(۱۲) اگر مباحث و مطالب دیگری هم بوده اطلاعی از آن در دست نیست؛ از آن جایی که بحث از طریق مکاتبه به حل مشکلات و مسائل فیمابین کمک نکرد، رهبران دو سازمان توافق کردند به طور حضوری به بحث بپردازند، به این منظور نشست نمایندگان دو سازمان در اوایل اسفندماه ۱۳۵۴ برگزار شد.(۱۳)
مذاکرات نمایندگان دو سازمان بیش از دوازده ساعت ادامه داشت و طی این مدت مسائل متعددی مطرح شد. با این حال، اختلاف اصلی فقط یکی بود: چگونگی وحدت. در این مذاکرات، به رغم شلوغ کردن های تقی شهرام و تلاش او برای مرعوب کردن نمایندگان چریک ها و هدایت بحث مطابق میل خود، حمید اشرف همان مواضع مطرح شده در سرمقاله نبرد خلق شماره ۶ را دنبال می کرد و براین نظر بود که سازمان مجاهدین سازمانی دارای ایدئولوژی مذهبی است، نمایندگی سیاسی خرده بورژوازی سنتی ایران را بر عهده دارد و در جامعه ایران با این ویژگی ها شناخته شده است. اکنون که عده ای از اعضای این سازمان به ایدئولوژی دیگری رسیده اند، باید این سازمان را ترک کنند و سازمان مجاهدین با همان ایدئولوژی مذهبی اش به فعالیت های خود ادامه دهد. اعضای تغییر ایدئولوژی داده مجاهدین هم می توانند به سازمان چریک فدایی بپیوندند. تقی شهرام و جواد قائدی نه تنهااین را قبول نداشتند بلکه تغییر ایدئولوژی سازمان مجاهدین را برای خود و جنبش کمونیستی ایران دستاورد تاریخی محسوب می کردند و ادغام دو سازمان را مد نظرداشتند. طبیعی بود که به علت اختلاف بنیادین دو طرف ، مذاکرات به نتیجه نرسد.
درفروردین ماه ۱۳۵۵،چریک های فدایی اولین شماره" نشریه ویژه بحث درون دو سازمان..." را در ۷۶ صفحه فقط برای مطالعه اعضای دو سازمان منتشر کرد که شامل سه مقاله تئوریک در نقد جبهه واحد توده ای و موضوع وحدت ازن ظر سازمان مجاهدین بود. چند روز پس از انتشار نشریه، موج حملات ساواک به سازمان چریک های فدایی آغاز شد و از اردیبهشت تا تیرماه ۱۳۵۵ همه رهبران وعده زیادی از اعضای این سازمان کشته شدند. پس از کشته شدن رهبران چریک های فدایی(۸ تیر۱۳۵۵) ارتباط این سازمان با مجاهدین قطع و دراواخر تیرماه ۱۳۵۵ این ارتباط بار دیگر برقرار می شود ؛ در اولین جلسه ملاقات رابط مجاهدین و دو نفر از رهبران جدید چریک های فدایی، مجاهدین خواستار ادامه مذاکره بین دو سازمان می شوند. اما دو رهبر فدایی " از ادامه مذاکرات سیاسی ما بین دو سازمان به طور موقت خودداری کرده و پیشنهاد کردند که صرفا در باب همکاری های تاکتیکی صحبت شود."(۱۴)
مرکزیت مجاهدین که پس از کشته شدن حمید اشرف و دیگر رهبران فدایی خود را در موقعیت برتر می دید، رهبری جدید چریک های فدایی راز یر فشار گذاشت تا مذاکرات دو سازمان را آغازکنند.اما چریک ها نپذیرفتند. درنتیجه، مرکزیت مجاهدین شیوه دیگری درپیش گرفت ودرمهرماه ۱۳۵۵ نشریه شماره 2بحث راباعنوان "مسائل حاد جنبش ما " در۳۹۲ صفحه درسطح جنبش منتشرکرد. برخلاف انتظار، دراین نشریه مرکزیت مجاهدین به جای آن که تنها به مباحث مطرح شده درنشریه شماره یک بپردازد وبه صورت تئوریک به انتقاد های چریک های فدایی پاسخ دهد و صحت وضرورت جبهه واحد توده ای را اثبات کند ، به مقابله ، تهمت زدن ، ارائه گزارشی مخدوش از روند مذاکرات و... دست زد که با اعتراض شدید چریک های فدایی وآن عده ازاعضای بخش خاورمیانه جبهه ملی که درآن زمان به نام "سازمان اتحاد کمونیستی" فعالیت می کردند، مواجه شد. البته به علت تضعیف شدن چریک ها درپی ضربات ساواک ، بارعمده پاسخگویی ومقابله با مرکزیت مجاهدین بردوش اتحاد کمونیستی قرارگرفت وآنها تا پاییز ۱۳۵۶ سه کتاب باعناوین "پیرامون تغییرمواضع ایدئولوژیک سازمان مجاهدین خلق ایران " ، " مسائل حاد مجاهدین! یامسائل حاد جنبش ما " ، " مشکلات و مسائل جنبش " دررابطه با مواضع ایدئولوژیک و عملکرد مرکزیت مجاهدین درسال های ۱۳۵۵-۱۳۵۴ منتشرکردند.
اگر چه با انتشارنشریه شماره ۲، بحث بین دوسازمان چریک های فدایی ومجاهدین خاتمه یافت. اما درمهرماه ۱۳۵۷، "بخش مارکسیستی - لنینیستی سازمان مجاهدین خلق ایران"(که بعدا به سازمان پیکار تغییرنام داد) درنقد گذشته خود به آن مذاکرات نیز پرداخت و درباره آن چنین جمعبندی کرد: " مبارزه ایدئولوژیک با سازمان چریک های فدایی خلق ایران؛ ما قبل از این که این مبارزه ایدئولوژیک را مبارزه با مشی سکتاریستی و غیرپرولتری سازمان چریک های فدایی خلق بدانیم، در مجموع یک مبارزه رقابت آمیز، چپ روانه و سلطه طلبانه ارزیابی می کنیم که برای تحقق اهداف غیرپرولتری خود (ولی در پوشش وحدت) به شیوه های نادرستی نظیر شانتاژ، جدل و گاه تهمت متوسل می شد [...]چنین برخوردی ازجانب ما به اختلافات بین دو سازمان دامن زد و مناسبات بین آن ها رابه بن بست کشانید. مامسئولیت تیرگی، به بن بست رسیدن و بحرانی شدن روابط دو سازمان رابه خصوص بعد از ضربات وارد بر رفقای فدایی درسال ۱۳۵۵ به طور عمده برعهده می گیریم".(۱۵)

* این مقاله در مجله مهرنامه شماره ۹،اسفندماه ۱۳۸۹ منتشر شده است .
‍
پی نوشت ها:
۱- "خطابیه توضیحی سازمان چریک های فدایی خلق به کارگران" در: نبردخلق، شماره4شهریور۱۳۵۴، ص ۳۶-۳۵
۲- سرمقاله نبرخلق شماره ۴ ،ص ۷۲
۳- نوارگفتگوهای درونی بین سازمان چریک های فدایی خلق وسازمان مجاهدین خلق.
۴- بنگریدبه:ضمیمه شماره یک بیانیه اعلام مواضع ایدئولوژیک سازمان مجاهدین خلق ایران.
۵- بیانیه اعلام مواضع ایدئولوژیک ...،نسخه اینترنتی ص ۵.
۶- نوارشماره یک گفتگوهای درونی...
۷- بنگریدبه:سازمان مجاهدین خلق ایران،مسائل حاد جنبش ما ، ص۲۲ -۲۱ و ۲۶
۸- مقدمه نشریه ویژه بحث درون دوسازمان...، شماره اول، فروردین ۱۳۵۵، انتشار بیرونی تیر۱۳۵۶
۹- مسائل حادجنبش ما، ص ۱۹
۱۰- همان، ص ۲۲
۱۱- بنگرید به: همانجا.
۱۲- بنگریدبه:همان،ص۴۳
۱۳- همان،ص۲۳
۱۴- همان،ص۳۹
۱۵- اطلاعیه بخش مارکسیستی - لنینیستی سازمان مجاهدین خلق ایران،مهرماه ۱۳۵۷