ضد ِ امپریالیسم: انقلابی، یا مرتجع؟
Sat 12 09 2020
خدامراد فولادی
نخست ببینیم امپریالیسم چیست تا سپس بتوانیم با شناخت از خصوصییات ِآن، پاسخ ِ این پرسش را که ضد ِ امپریالیسم انقلابی است یا مرتجع پیدا کنیم.
امپریالیسم به لحاظ ِ تاریخی به پیشرفته ترین مرحله ی تولید ِ سرمایه داری گفته می شود. از این رو، امپریالیسم نه یک دوران، بلکه مرحله ای ازنظام و دوران ِسرمایه داری است . مهم ترین ویژگی وخصلت این مرحله، جهانشمول یا جهانگیر شدن ِ ساز و کارهای سرمایه و اقتصاد ِ سرمایه داری است. یعنی مرحله ای تاریخی در فرآیند ِتکاملی ِنظام سرمایه داری که کار ِ عینییت یافته در کالا تبدیل به سرمایه یا پول ِ هم ارز ِ کالا شده است. این فرآیند ِ جهانی شدن ، نخست در پیشرفته ترین کشورهای صنعتی اتفاق می افتد و به موجب ِآن سرمایه از طریق ِ بانک ها که غالبن و عمدتن بانک های کشورهای صنعتی ِ پیشرفته اند به کشورهای کم توسعه یافته صادر می شود تا آن کشورها یا به عبارتی دولت های حاکم بر آن کشورها بتوانند کالاهای مورد ِ نیاز ِ جامعه ی خود را از کشورهای پیشرفته ی صنعتی خریداری کنند. در این مرحله از تکامل ِ تاریخی است که عملکرد ِ امپریالیسم وارد ِ روابط ِ اقتصادی اجتماعی ِ دولت- ملت های جامعه های پیشرفته و جامعه های عقب مانده می شود. در این جا، بده بستان میان ِ سرمایه ی پولی و کالای صنعتی است که هردو در اختیار ِ کشورهای صنعتی ِ پیشرفته است و کشورهای کم توسعه یافته صرفن مصرف کننده ی هم سرمایه ی استقراضی و هم تولید ِ صنعتی ِ کشورهای پیشرفته اند.
معمولن در چنین شرایطی، آن کشورها و جامعه هایی نیاز به سرمایه یا استقراض ِ آن دارند که در حال ِ رشد و توسعه یا در حال ِ گذار از دوران ِ پیشاسرمایه داری به دوران ِ سرمایه داری هستند. در این گذار ِ دیالکتیکی وکیفی ِ دوران به دوران، دو جامعه ی انسانی ِ ناهمتراز ،بر طبق ِ قانون ِ ظروف ِ مرتبط ِ ناهمسطح عمل می کنند. به این معنا که میان ِجامعه های ناهمتراز درتولید ومناسبات تولیدی، ارتباط ِ اقتصادی و مبادله ی سرمایه( پول) به مثابه ِ ارزش ِ مصرفی ِ عام در این دوران، بر قرار می شود تا این جامعه ها اگرنه همتراز، که درارتباط ِ تاریخی- دورانی قرار گیرند.
این که جامعه های کم توسعه یافته بتوانند عقب مانده گی ِ تولیدی- اقتصادی و مآلن کم توسعه یافته گی مناسباتی ِ خود راجبران نمایند و خود را به تراز ِ عالی تر ِ رشد و توسعه ارتقا دهند بستگی به شیوه ی حکومتی و جامعه داری ِ هر جامعه ی معیین دارد. آنچه مسلم است و تجربه ی تاریخی نشان داده ، عامل ِ درونی ِ خود ِ جامعه است که تعیین کننده ی راستای حرکت ِ جامعه می شود و نظام ِ سرمایه و خود ِ سرمایه، تنها به عنوان ِ عامل ِ یاری دهنده و کمکی در این راستا عمل می کنند، که این خود مشروط به آن است که رژیم ِ سیاسی ِ جامعه ی کم توسعه یافته راه ِ رشد ِ سرمایه داری را برگزیده یا راه ِ غیر ِ سرمایه داری را. به این معنا ،اگر سرمایه در کشورهای پیشرفته عامل ِ رشد وتکامل ِ همه جانبه ی تولید و روابط ِ تولید می شود، اما در کشورهای کم توسعه یافته یا عقب مانده به دلیل ِ وجود ِ حکومت های ناساز گار و ستیزه گربا دوران چنین کارکرد ِ مترقیانه و پیشرفت گرایانه ای ندارد،این مساله را نباید به حساب ِ سرمایه و نظام ِ معمول و معقول ِ سرمایه داری گذاشت، بلکه باید آن را به حساب ِ فقدان ِ ظرفییت و کارآیی ِایدئولوژیک- سیاسی ِخود ِ حکومت هایی گذاشت که سرمایه را نه در جهت ِ ارتقای سطح ِ تولید و مناسبات ِ تولید و بهینه سازی ِ شرایط ِ اجتماعی اقتصادی ِ جامعه ی عقب مانده همسو با جامعه های پیشرفته ، بلکه آن را در جهت ِبقای حکومت ِ یک دار و دسته و مادام عمری نمودن ِ فرمانروایی ِ آن با ایجاد ِ رانت ها ی سیاسی و اقتصادی به کار می گیرند.
به گفته ی مارکس، سرمایه وقتی روی پای خود ایستاد، خود گردان و خود تنظیم گر می شود. حتا جنگ های منطقه ای یا جهانی نیز در چارچوب ِ همین خود تنظیم گری ِ نظام ِ سرمایه و در راستای جهانی کردن ِ ساز و کارهای پیشرفته تر ِ سرمایه و کسب ِ سود ِ بیش تر برای بخش ِ پیشرفته تر ِ سرمایه داری است. از این رو،آن چنان که دو جنگ ِ جهانی ِ سده ی گذشته نشان داده حتا جنگ ها نیز نمی توانند مانع ِ رشد و تکامل ِ قانونمند ِ این نظام شوند.
همانگونه که تاریخ ِ تکامل ِ اجتماعی تاریخ ِ تکامل ِ نیروهای مولد است، تاریخ ِ تکامل ِ نیروهای مولد نیز تاریخ ِ تکامل ِ اجتماعی است. به عبارت ِ دیگر،آنچه موجودی به نام ِ انسان را موجودی نوعی یا انسان ِ ابزارساز واندیشه ورزمی سازد ، ابزار سازی ِ اوست که از جامعه و نظام ِ اشتراکی ِ اولیه آغاز گردیده و تا به امروز که نظام و دوران ِ سرمایه داری است ادامه یافته است. هیچ یک از این مرحله ها و نظام های تولیدی و مناسبات ِهمبسته شان را نه می توان از تاریخ حذف نمود و نه در مسیر( فرآیند ِ) تکامل ِ اجتماعی تا به غایت اش به حساب نیاورد. حتا انسان ِ فردی تا دوران ِ کودکی را از سر نگذراند به دوران های بعدی یعنی نوجوانی، جوانی ، میان سالی و پیری نخواهد رسید.هیچ یک ازاین مراحل ِ رشد و بلوغ ِ زندگی نه حذف کردنی اند و نه فاقد ِ نقش و جایگاه در حیات ِ فردی.
امپریالیسم را می توان دوران ِ میان سالی و پخته گی ِ تجربی در فراهم آوری ِ نیازهای انسان ِ اجتماعی در فرآیند ِ تکامل ِ تاریخی اش به شمار آورد که پیش درآمد و زمینه ساز ِ غایت ِ تاریخ یعنی دوران ِ کمونیسم است. در این دوران است که انسان ِ کارورز ِ اندیشه ورز چه به لحاظ ِ علمی و تکنیکی و چه به لحاظ ِ شناخت از کرد و کارهای طبیعت و جامعه و بازتاب ِ این کرد وکارها در مغز ِ خویش به چنان حدی از توانایی و آگاهی می رسد که می تواند « خدایی» ِ خود- یعنی آنچه را در فقدان ِ شناخت به خدا نسبت می دهد- بر طبیعت و جامعه اِعمال نماید.
امروزه، تکنولوژی و علم یا به طور ِ کلی دستآوردهای نظام ِ سرمایه داری این امکان را به انسان داده که دقیق ترین و علمی ترین شناخت را از قوانین ِ حاکم بر طبیعت، جامعه و تفکر پیداکند و با پیوند زدن ِ کارورزی و تفکر با عقلانییت ِ فلسفی- تئوریک خود را از خرافه ها رها ساخته و آنچه را تا پیش ازاین دوران ناشناخته وناشناختنی می نمود شناخت پذیر نموده، و باشناخت ِ قوانین اش از آن ِ خویش سازد ودر نتیجه دامنه ی نادانی و ندانمگرایی را هرچه محدودتر و منفعل تر نماید. دستآوردهایی که قرار است و باید در آینده زیر ساخت ِ عالی ترین دوران ِ تاریخ یعنی کمونیسم باشند. همچنین دراین نظام و دوران است که وحدت ِ نوعی ِ انسان به معنای واقعی شکل می گیرد و مهاجرت ها مرزهای طبقاتی ِ دولت ها را از روی زمین پاک می کند، و زمینه را برای غیر ِ طبقاتی شدن ِ یکدست ِ جامعه ی بی مرز ِ انسانی فراهم می سازد.
در این دوران، دو همزیستی ِ همستیزانه در کنار ِ یکدیگر وجود دارد: همزیستی و همستیزی ِ تاریخی ِ طبقاتی-دورانی ِ کار ِ اجتماعی و مالکییت ِ خصوصی بر ابزار ِ تولید، و همزیستی ِ همستیزانه ی غیر ِ دورانی ِ ایدئولوژی ِ نابه هنگام و عقب مانده و واپسگرای پدرشاهی با ایدئولوژی ِ دورانی ِ بورژوایی. از این دو نوع همستیزی، ستیزه گری ِ ایدئولوژی ِ واپسگرای پدرشاهی با ایدئولوژی و سازوکارهایِ تاریخن مترقی ِ بورژوایی است که موجب و عامل ِ ضدییت با « امپریالیسم به مثابه ِ عالی ترین مرحله ی سرمایه داری» می شود که بر خلاف ِ همستیزی( تضاد ِ) کار وسرمایه رویکرد و عملکرد ِ واپسگرایانه و بازگشت خواهانه به ساز وکارها ی پدرسالارانه و خدایگان- بندگی ِ پیشاسرمایه داری دارد. از این رو، و بر طبق ِ ماتریالیسم ِ دیالکتیک و تاریخی ، از این دو شیوه نگرش وبرخورد به امپریالیسم، تنها همستیزی ِ تاریخی دورانی وطبقاتی ِکاراجتماعی با مالکییت ِ خصوصی است که نقش و عملکرد ِ تکاملی- فرارفتی دارد، و ستیزه ورزی یا در واقع دشمنی ِ ایدئولوژیک- سیاسی ِ افراد و سازمان ها و رژیم های واپسگرا نه تنها نقش و عملکرد ِ مترقیانه و پیشرفت گرایانه و درنتیجه تکامل گرایانه ندارد بلکه خود سد و مانعی در مسیر ِ پیشرفت و تکامل ِ جامعه ی انسانی به طور ِ عام و جامعه ی خودی به طور ِ خاص نیز می شود( شده است). به عبارت ِ دیگر، ضدییت ِ ایدئولوژیک ِ واپسگرایان با امپریالیسم بر خلاف ِ تبلیغات و ادعاهای آنان نه ضدییتی از جایگاه ِ انقلابی،بلکه دشمنی ِ تاریخی ازموضع ِ ضد ِ انقلابی و برخلاف ِمنطق ِ راهبردی ِماتریالیسم ِتاریخی و تکامل ِجامعه ی انسانی است. بر طبق ِاین منطق و راهبرد ِ علمی عقلانی( تئوریک)، سوسیالیسم خودش یک دوران نیست بلکه حلقه ی رابط ِ زنجیره ی تکامل ِ اجتماعی -اقتصادی ِ دوران ِ سرمایه داری به دوران ِ کمونیسم است. به این معنا که با اجتماعی و اشتراکی نمودن ِ مالکییت ِ ابزار ِ تولید زمینه را برای گذار به دوران ِ کمونیسم فراهم می سازد. از این رو، برطبق ِ همان منطق ِ کلییت نگر می توان گفت سوسیالیسم در زنجیره ی تکامل ِ اجتماعی همان سرمایه داری ِ پیشرفته است منهای مالکییت ِ خصوصی بر ابزار ِ تولید. در عین ِ حال به رغم ِ تبلیغات ِ فرقه گرایان، مالکییت بر ابزار ِ تولید در جامعه ی سوسیالیستی از آن ِ هیچ حزب و دولتی نیست بلکه مالکییت ِ اشتراکی و اجتماعی ِ وحدت ِ همبسته ی جامعه ی رها شده از هر گونه بهره کشی ِ فردی و دولتی است که پرولتاریای آگاه به طور ِ سازمان مند و قانون مند( حقوقی) از آن محافظت می کند.
افزون بر این ها،طبقه ی کارگر به دلیل ِ هستی ِ اجتماعی و تولیدی اش نمی تواند ضد ِ امپریالیسم یعنی ضد ِ نظام و ساز و کارهایی باشد که موجودییت ِ مادی و تاریخی اش وابسته به آن است. این طبقه به عنوان ِ نیروی انسانی و اصلی ترین عامل ِ کار و تولید، خصلتن مخالف ِ مالکییت ِ خصوصی ِ سرمایه دارانه بر وسایل ِ تولید است، و با همبستگی ِ طبقاتی و آگاهی های کسب شده از همین دوران، تاریخن موظف است این مالکییت ِ خصوصی را با کم ترین آسیب و خسارت به خود و وسایل ِ تولید به مالکییت ِ اجتماعی و اشتراکی ِ جامعه در بیاورد.
در ضمن، بر این نکته نیز باید تاکید نمود که در جامعه ی سوسیالیستی نیروهای مولد و روابط ِ تولیدی ِ به جامانده از دوران و سازمان ِ اجتماعی اقتصادی ِ سرمایه داری آنچنان پیشرفته وامکانات و ثروت های اجتماعی برای رفاه ِ عمومی آنچنان بسنده اند که دیگر نیازی به دولت ِ دو طبقه ی « داس و چکش» نیست. خود ِ الغای مالکییت ِ حقوقی ِ بورژوازی بر این وسایل ، امکانات و ثروت های بسیار فزون تر از نیازهای یک طبقه را آنچنان عادلانه تقسیم می کند که نیاز به توسل به نیروهای واپسگرا را منتفی می سازد. به علاوه، شان و جایگاه ِ پرولتاریای سوسیالیست و فراهم آورنده و تکمیل کننده ی سازو کارهای دوران ِ بی طبقه و بی تضاد ِ طبقاتی ِ کمونیسم، و پایان دهنده ی دولت ها وایده ها و مفاهیم و نمادهای عینی وذهنی ِ طبقاتی ، ارجمندتر و والاتر از آن است که نماد ِ مرتجعانه ی داس و چکش ِ فرقه گرایان ِ واپسگرا را پرچم ِ سوسیالیسم ِ خود سازد. پرچم ِ پرولتاریای سوسیالیست باید بیان کننده و نوید دهنده ی آینده ی بشرییت یعنی دوران کمونیسم باشد با تصویری از زمین ِ بدون ِ مرز و جمله ی کوتاه و گویای:« ازهرکس به قدر ِ توانایی اش به هرکس به اندازه ی نیازش».