کرونآلودگی و حکومتِ مـردانِ پوشـالی
Fri 15 05 2020
ابراهیم هرندی
تاریخِ زیسته ی انسان تاکنون نشان داده است که جنگ، خشکسالی، انقلاب، کودتا، رکودِ پایدارِ اقتصادی، رویدادهای ناگوارِ طبیعی چون؛ زلزله، آتشفشان، بیماریهای واگیر و فراگیرِ میکروبی و ویروسی، با برهم زدنِ نظمِ موجود، رفتارها، کردارها و هنجارهای اجتماعیِ انسان را دگرگون می کند و انسان را او به خوی جانوری و جنگلی اش نزدیک می سازد و زمینه سازِ پیدایشِ حاکمانِ دیوگون و درنده خو می شود. به گواهیِ روانشناسی تاریخ، آزادی، آبادی و شادی پیوندِ نزدیکی با آرامش، آسایش و امنیتِ روانیِ انسان دارد. هرگاه که مردمِ سرزمینی، چشم انداز آینده را روشن و امیدوار کننده پنداشته اند، با آرامش و دلگرمیِ بیشتری به زندگی پرداخته اند و کارهای کارستانیِ بیشتری کرده اند و بناها و بنیادهای ماندگاری از خود بجاگذشته اند. آخرین نمونه ی این چگونگی، دوران مدرن در تاریخ اورپاست که با آغازِ انقلابِ صنعتی، چشم اندازِ آینده را دگرگون کرد و این امیدواری را پدید آورد که از آن پس، انسان بتواند با کمکِ صنعت و تکنولوژی، از چنبر همه ی محدودیت های زیستی برهد و چونان اَبَرانسانی همه- دانا، برهر کار توانا شود. اگرچه دوجنگِ بزرگِ جهانی، آن چشم اندازِ روشن را برای چندی تیره کرد، اما انسانِ غربی همچنان امیدوار است که دستاوردهای دانش های مدرن، او را به آرمان های آغازینِ رنسانس که همانا رهایی از چنگِ محدودیت ها و کمبودها و دستیابی به آزادی و آبادی و شادی ست، برساند.
از سوی دیگر، هرجا و در هر زمان که بلای بزرگی چون خشکسالی، بیماری جنگ و زلزله، گریبانِ انسان را گرفته است، ذهنِ او در گُمای تیره و تارِ نومیدی به افسردگی و دلمردگی راه برده است. در سراسرِ تاریخ، هماره پیوندِ یکراستی میانِ بدآیندهای اجتماعی و ناامیدی، افسردگی همگانی و واگرایی اجتماعی وجود داشته است. آنگاه که انسان آینده را ناخوشایند و پیش بینی ناپذیرتر از پیش می پندارد، آرامش روانی خود را از دست می دهد. تاریخ، آزمایشگاه پیوند میانِ چشم اندازِ آینده و امنیتِ روانی انسان است. این چگونگی را با نگاهی به رویدادهای بزرگِ سیاسی در دو سده ی گذشته، از انقلاب های روسیه، چین، کوبا، نیگاراگوئه و ایران گرفته تا کودتاهای بی شمار در پنج پاره ی جهان بروشنی می توان دید. از پی آیندهای وبا، طاعون، حصبه، مالاریا و اوبولا در بسیاری از کشورهای افریقایی تا خشکسالی در چند کشورِ آسیایی و آفریقایی.
این روند را اکنون سالهاست که در اروپا نیز، در پیوندِ میانِ کاهشِ صادرات، اُفتِ درآمدِ سرانه و افزایش بیکاری با پیدایشِ دولت های ترفندمند و مردم فریب در بسیاری از کشورهای آن قاره دیده می شود. هم اکنون در کشورهای انگلیس، فرانسه، ایتالیا، اتریش، هلند، دانمارک، نروژ، لهستان، مجارستان، دولت های دست راستی و افراطی برسرِ کار هستند. این دولت ها در هرجای جهان که باشند، چهار ویژگیِ مشترک دارند،
۱. با دموکراسی، هنجارها و نهادهای دموکراتیک دشمن اند و به آن ها هیچ بهایی نمی دهند. آنان بویژه با نهادِ دولت دشمنی سیاسی دارند و حکومت را بجای دولت، شیوه ی اداری بهتری برای کشور می دانند.(۱)
۲. خود را بومی گرا و ستاینده ی ارزش های ملی، سنتی و تاریخیِ فرهنگ بومی کشور خویش می دانند، اما در حقیقت به هیچ چیز و هیچ کس، جز به سودِ خود نمی اندیشند و حکومت را ابزاری برای ثروت اندوزی خود و بستگانشان می خواهند.
۳. بیگانه ستیز و ناروادار و نژادپرست اند و آرامش و امنیتِ روانی مردم را با ترساندن آنان از مهاجران و پناهندگان و نیز تروریسم، در راستای سودِ خود بهم می زنند. حکومت های ترفندباز و مردم فریب، گیرنماهای اجتماعی را بجای گیرها و گرفتاری های حقیقی بزرگ می کنند، تا با به بازی گرفتنِ گستره همگانی، مردم را سرگرم بدارند.
۴. خود را دشمن قدرتمندان و ثروتمندان و نظمِ موجود می دانند و نماینده ی تهیدستان و بینوایان نشان می دهند، اما خواهانِ افزایش دستی باز برای حکومت، بدون هیچ محدودیت قانونی و نهادینه اند تا از نقش رفاهیِ دولت بکاهند و زمینه را برای مالیاتِ هرچه کمتر و سودِ هرچه بیشتر برای بخش خصوصی آماده کنند.
برای سیاستمدارانِ احزاب و سازمان های فریبکار و ترفندباز، حکومت، کلوپ ویژه ی ثروتمندان است و کارگزارنِ آن، زمینه سازِ آسان کردن شیوه های سرمایه گذاریِ آنان برای بدست آوردنِ بیشترین سود با پرداختنِ کمترین دستمزد و مالیات. آنان زبان را رسانه ی روانگردانی و فریبِ مردم می دانند و نه مکانیزمِ داد و ستدِ آگاهی و اندیشه. همچنین، نگران درست بودنِ آنچه می گویند، نیستند و حقیقت را از واقعیت و نیرنگ و فریب، تمیز نمی دهند و آنچه می گویند و می کنند، خالی از بارِ عاطفی و ارزش اخلاقی ست. البته سیاستمدارانی که این ویژگی ها را دارند، زمانی در جامعه پُرطرفدار می شوند که گستره ی ذهنی همگانی را ترسِ نزدیک به مرگ فراگیرد. این ترس در کشورهای غربی، پیامدِ ناامنیِ روانی مردم است که از زمانِ افزایشِ صادراتِ کشورِ چین، رویشی کوهنده داشته است و گسترش دامنه ی اقتصادی و بازرگانیِ کشورهایی مانندِ هند، کُره ی جنوبی، سنگاپور، تایوان، هند، برزیل و مکزیک نیز شتابِ چشمگیری به آن داده است. هرچه این کشورها در بازارهای جهان کامیابتر شوند، گستره ی خدماتِ رفاهی در کشورهای غربی کوچکتر می شود. هراندازه نیز که این خدمات اندکتر شود، شمارِ گروه ها، سازمان ها و حزب های افراطی افزونتر می گردد و دیدگاه ها، روش ها، منش ها و هنجارهای ناخوشایند و انسانیت ستیز، بیشتر می شود و آسانتر به گستره ی همگانی راه می یابد. واتابِ این چگونگی برروی نگرشِ اجتماعی و اخلاق همگانی سبب می شود که مردم بسیار آسانتر از گذشته پذیرای پاسخ های فریبنده ی دروغین باشند و زودتر بدام اندیشه های ستمبار و ویرانگر و دماربرآر بیفتند.(۳)
تاریخ نشان داده است که این پنداره ی ذهنی که تهیدستیِ همگانی، به دگرگونی اجتماعی در راستای سودِ بینوایان کشیده می شود، افسانه ای آرمانخواهانه است و تنها در داستان های خیالی و خوش- پایان رُخ می دهد. نداری و تهیدستی، همیشه و در همه جا، زیستن برلبه ی پرتگاهِ هستی بوده است و زندگیِ دشوار، سرخوردگی، تلخکامی، ناامیدی، بیماری و مرگ و میرِ زودرس با خود بهمراه داشته است. فرهنگِ تهیدستی، فرهنگ فقر و ننگ و نکبت است و در روزگارِ تنگدستی و تباهی، زمینه ی سیاسی و فرهنگی را برای روی کار آمدنِ قلدرانِ مردم- فریب آماده می کند. خوش خیالی خواهد بود اگر آتش افروزی کرونا را پیش آیندِ دولت های مردمی، با برنامه های رفاهیِ بهتر و بیشتر بدانیم. در زمانِ سختی، مردم گرایشِ بیشتری به پشتیبانی از سرداران و سردمدارانِ سختگیر و بی گذشت و زورگو پیدا می کنند. اکنون نمونه های زیادی از این گونه کسان در بسیاری از کشورهای جهان حاکم اند. مردانِ تهی مغز، فرومایه، و خودخواهی مانندِ ترامپ، پوتین، باریس جانسون، مکرون، اوردغان، مودی در هند، بولسونارا در برزیل، دوترته در فیلیپین، اوربان در مجارستان و خامنه ای در ایران که هراس و واهمه ی هماره ی آن ها از مردم، هریک را به گونه ای به گربه رقصانیِ پیاپی در صحنه وامی دارد.
هریک از این مردانِ کوچک، دشمنی بزرگ برای مردمِ کشورِ خویش است، اما برای پنهان کردنِ دشمنیِ خود، دشمن های خیالی می تراشد. هریک، نماد زنده ای از خودخواهی، خود ستایی و خودنماییِ افسارگسیخته ست. هیچیک محدودیت های قانونی را برنمی تابد و با حقوقِ مدنی و حقوقِ بشر و آزادی رسانه های همگانی، میانه خوبی ندارد و از پاسخگویی به نمایندگان مردم گزیزان است و هیچ گونه انتقادی را نمی پذیرد و از هرگونه رویارویی برمی آشوبد و از آشکار شدنِ هرحقیقتی کلافه می شود و از برپاکردنِ هر الم شنگه ای برای پنهان کردن کمبودها و کم کاری های خود به گرمی استقبال می کند و بُحران های ساختگی را که سرپوشی برای شکست های اوست، خوش می دارد.(۴)
رفتارِ برخی از این رهبران درپیوند با گسترشِ ویروس کرونا بسیار شگفت و پرسش انگیز بوده است. در چین، ایران، روسیه ، ترکیه، امریکا، انگلیس، ایتالیا، فرانسه و بسیاری از دیگر کشورهای جهان، حکومت ها به فراگیر شدنِ این ویروس در کشورهایشان بهایی ندادند و از برنامه ریزی بهنگام برای پیشگیری از آن خودداری کردند. در آمریکا، ترامپ این خبر را سیاسی کرد و آنرا ترفندی از سوی دموکرات ها، با چشمداشت به انتخابات روبرو در آن کشور دانست. در ترکیه هم اردوغان از کوشش های زمانمندِ رقیبان سیاسی خود برای پیش گیری از پخش شدنِ کرونا در استانبول، آنکارا و ازمیر جلوگیری کرد. در فیلیپین، هنگامی که پزشکان خطرِ جدی مرگ و میر هزاران شهروند را به دوترته؛ رئیس جمهور آن کشور گوشزد کردند، او شتابزده دستور خانه نشینی همگانی داد و از پلیس خواست که هرکس از این فرمانِ او سرپیچی کند را درجا با گلوله از پای در بیاورند. در ایران، سردمدارانِ حکومت چنان سردرگم و کلافه بودند که مردم تاکنون بدرستی درنیافته اند که چه باید بکنند. در انگلیس، سخنگویانِ حزب حاکم، سخنانِ امیدوارکننده ی بسیار گفتند و انشاهای قشنگی درباه ی کرونا و پی آیندهای آن در رسانه های دیداری خواندند و در روزنامه ها و سایت ها نوشتند، اما هیچ کارِ سودمندی در پیوند با پیشگیری از آن نکردند. در بسیاری از کشورهای اروپایی، در روزِ 8 ماه می که روز بزرگداشتِ پیروزی در جنگ جهانی دوم بود، در حالی که حکومتیان از سربازانِ بخاک افتاده در آن جنگ قدردانی می کردند و برای آنان دست می زدند، بسیاری از کسانی که از آن جنگ، جانِ سالم بدر برده بودند، در مراکزِ سالمندان در حالِ جان دادن بودند و صدها نفر از آنان در همانروز مردند.
در بسیاری از کشورهای دیگر نیز مانند؛ برزیل، مجارستان، رومانی، مصر، عراق و پاکستان که حکومت های مردم فریب دارند، مردم تاکنون بحال خود در کورانِ طوفانِ کرونا رها شده اند.(۵)
خواهش و خِرَد انسانی ما را امیدوار می کند که بخواهیم هنگامه ی کرونا، با آشکار کردنِ نادانی و ناکاردانیِ رهبران و سرانِ فریبکار و ترفندباز، آن ها را در آینده از گستره همگانی بیرون براند و تا زمانی که خاطره ی این رویدادِ تاریخی در حافظه ی شفاهی جهانیان پابرجاست، راهِ بازگشت به گستره ی سیاست را برآنان ببندد. اما تاریخِ زیسته گواهی می دهد که هرگاه انسان خود را در تنگنا یافته است، نخست خوی همزیستی و باهمی در او افزایش یافته است، اما پس از چندی، وی راه و رسمِ آدمیزادی وانهاده است و در لاکِ دفاعی خود خزیده است و به استراتژی کرداریِ "هرکه برای خویش" رو کرده است. برآیندی از این استراتژی، گرایش به قدرت و رو آوردن به کسان، سازمان ها و حزب هایی ست که پرچمِ بومی گرایی و برترانگاری قومی، ملی و یا نژادی برمی افرازند و خود را پاسدارانِ آئین و سنّت های گذشته می دانند و نوید بازآوردنِ روزگاران برباد رفته را می دهند. این گونه، بسیاری از مردم، بی که بخواهند و با بدانند، دشمنان خود را برمی گزینند و به جنگاورانِ گستاخ و جنگلی- خو دل می بندند.
این چگونگی را از زمانی که گزینشِ حکومت از راه انتخاباتِ آزاد در کشورهای دموکراتیک دایر شده است، آشکارتر می توان دید. پیش از آن، به تاج و تخت رسیدنِ درنده خوترین جنگاوری که رقیبان خود را در میدانِ جنگ از پا درمی آورد، فرآیندی ناگزیر بود که خواست مردم در آن نقشی نداشت. امروز نیز در کشورهایی که حکومتِ دیکتاتوری دارند، سرانِ حکومت را نمی توان نمایندگانِ مردم دانست. پذیرشِ این که کسانی مانندِ احمدی نژاد و یا روحانی در ایران به ریاستِ جمهوری برسند، بسیار آسان است، زیرا که کسی جز این، از ساختار سیاسی کنونی در آن کشور انتظار ندارد. اما این که در کشورهای دموکراتیک، مردم اندک اندک، پاگرفتنِ سازمان ها و احزابِ آزادی ستیز و فاشیست را میدان دهند و کسانی چون موسولینی، هیتلر و فرانکو را به ریاستِ دولت های خود برگزینند، بسیار شگفتی آور است. هم نیز، این که در این روزگار، زمانه، زمینه ی روی کار آمدنِ دلقکانی مانندِ ریگان و ترامپ در امریکا، زلنسکی در اوکراین، ماکرون در فرانسه و باریس جانسون در انگلیس را فراهم کند، باید پرسش انگیز باشد. چرایی این گزینش ها، نیاز به درنگ و پرسش و پژوهشِ بسیار دارد و واتاب های آن از دایره سیاست و اقتصاد فراتر می رود.
تی اس الیوت، شاعر نوگرای انگلیسی در شعری بنامِ "مردانِ توخالی" به پیدایش این چگونگی در آغاز سده ی بیستم میلادی، از چشم اندازی شاعرانه نگریسته است؛ مردانی با کله های خالی از اندیشه و خیالِ انسانی، اما پُر از پوشال که بُرج های گیرنده ی نمادهای ناموزن روزگار خویش اند. بازیگرانِ ننگین ترین سناریوهای مالیخولیایی بر سوختبارِ رویاهای پابرهنگان ویلان. جنازه های جنبانی که گویی از گورهای کهنه ی گریخته اند و با لقلقه ی استخوان های آرواره هایشان، آواهای درهم و هذیانی سرمی دهند. الیوت از زبانِ آنان این گونه نوشته است؛(۶)
ما مردانِ توخالی هستیم
مردانِ پوشالی
به هم لمیده
با کله های پُر از پوشال. افسوس!
صداهای خشکِ ما،
بگاه پچپچه با هم
خاموش و بی معناست
چون آوای باد در خشکزار
….
پیدایشِ حکومتِ هرخودکامه، نمادی از شکستِ انسانیت است و نمودارِ ناکارگیِ نهادهای آموزشی و پاسپانی از دموکراسی، قانون و آئینِ شهروندی. انسان، مانندِ هر جاندارِ دیگر، خودکامه بجهان می آید و تا پیش از آگاهی از وجودِ خویش در جهان، خود را در مرکزِ هستی می پندارد. از آن پس اندک اندک از وجودِ دیگران در جهان آگاه می شود و با آموزش و پرورش فرهنگی و اجتماعی در می یابد که دیگران نیز چنو دارای نیازها، آرمان ها، آرزوها، امیدها و حقوق انسانی هستند. در زمانِ ما آموزش و پرورش، وظیفه ی نهادهای خانواده و آموزشگاه های فرهنگی از کودکستان تا دانشگاه و نیز رسانه های همگانی ست. هرجا که این نهادها کارا نباشد، جامعه، جنگلی از جانوران خودکامه ی تنها و بی گذشت می شود. گروه زی بودن و اجتماعی بودنِ انسان، بناگزیر او را وادار به آگاهی از وجود و حضورِ دیگران در جامعه می کند و فرمانبرِ نورم ها و هنجارهای پذیرفته شده ی اجتماعی می سازد. این فرآیند با ورزیدنِ ذهنِ آدمی که خمیره او خوانده می شود، رُخ می دهد.
البته انسان زمانی هنجارهای اجتماعی را می پذیرد که بنیادهای ارزشیِ آن ها را ارجمند بدارد. هرچه ارزش های همه - پذیر و همگانی در جامعه ای کمتر باشد، شیرازه ی هموندی گسسته تر می شود و باهمی بی بهاتر. نبودِ ارزش هایی که زمینه سازِ و شکل دهنده ی آرمان های ملی ست، هرج و مرجِ سیاسی ببار می آورد و پیدایشِ حکومت های فریبکار و مردم فریب را میدان می دهد.
یادداشت ها:
======
۱- “حکومت" چیزی ست و، "دولت"، چیزی دیگر. حکومت و دولت دو نهاد متفاوت در دو سوی کشاله سیاست است. دولت، نهادی مدنی ست که کارداران آن از سوی مردم برای زمانی چند برگزیده می شوند. اما حکومت، گستره ی فرمانروایی گردنکشی زورمند است، که با شکست دادن گردنکشان و یاغیان و اوباش واراذل دیگری که در سرزمینی آهنگ سردمداری دارند، به قدرت می رسد و خود را همه کاره ی آن سرزمین و فرمانفرمای جان و جهان مردم می انگارد. اگر دولت هماره به مردم بدهکار است و خود را خدمتگزار مردم می داند، حکومت، همواره از مردم بستانکار است و همگان را کرُنشگر و ستاینده خود می خواهد. دولت به مردم حساب پس می دهد و حکومت از آنان حق و حساب می ستاند. دولت ها، برنامه های آبادانی و رفاهی گوناگونی دارند، اما حاکمان هرکس و در هرسرزمینی که باشند، تنها یک برنامه دارند و آن همانا نگهداری جایگاه و پایگاهِ خویش است. دولت نماینده مردم است و حکومت دشمن مردم.
رویدادهای ناگوارِ طبیعی، تهی بودنِ دین و حکومت از حقیقت را بَرمی جهاند و پُرنما می کند. این چگونگی در کشورهایی مانندِ ایران، بسیار روشن می شود و پوچی و بیهودگیِ این دونهاد را آشکارتر می کند. هربار که زلزله ای، سیلابی، طوفانی، گردبادی، شهر و روستایی را در هم می کوبد و مردمی را بخاکِ سیاه می نشاند و یا آتشی، جنگلی را خاکستر می کند، دو پرسش بسیار بنیادی در ذهن بسیاری از مردم شکل می گیرد و بازتاب های آن به گستره ی همگانی کشیده می شود. نخست این که اگر جهان را خدای رحمان و رحیمی برای رفاهِ بندگان خود می گرداند، معنای رخُدادهای ویرانگر و بنیان کن چیست؟ چرا آن آفریدگارِ بخشنده و مهربان، بناگهان با ویروسی میلیون ها نفر را بکام مرگ می کشاند و جهانیان را خانه نشین می کند. چرا او با زلزله شهری را برسر مردم خراب می کند و دوزخی از آن شهر بپا می کند؟ این پرسش های بی پاسخ، پوچیِ باورهای دینی را آشکارتر می کند و دین را از محتوا تهی می سازد. برای همین هم هست که حکومت اسلامی، اکنون از بسته شدن مسجدها و مراکز دینی ناخوشنودند. نیز از اینروست که اندی پس از هر رخدادِ ناگوار طبیعی، حکومت، لشکری از آخوندهای ورّاج خود را به سوی شهرها و روستاهای آسیب دیده می فرستد.
۳- فرهنگِ سرزمین های خشکسال و کویری، فرهنگِ اندوه و مرگ است. پس از برپاییِ حکومت اسلامی در ایران، بسیاری از کسانی که درباره ی مرگ آئینی فرهنگ کنونی ایران سخن گفته اند، دین اسلام را بنیادِ این چگونگی خوانده اند. این سخن با توجه به آنچه از اسلام و آخوند در چند دهه ی گذشته برایران رفته است، درک کردنی ست، اما پذیرفتنی نمی تواند باشد، زیرا که چنین پیوندی تاکنون به شیوه ی روشمند، پژوهیده نشده است.
۴- می گویم مردان، زیرا که همگی مرد هستند. در برابر آنان می توان از اَنگلا مِرکِل در آلمان، جسیندا آردرن در نیوزیلند و تسای اینگ - ون در تایوان یاد کرد که نمونه های درخشانی از سیاستمداران کاردان، با هوشِ عاطفیِ ستایش انگیز هستند.
نوشته های دیگر.
|
|
