عصر نو
www.asre-nou.net

بدرود سرو سربلند ما!

« در سوگ ملکه محمدی، یار غمخوار زحمتکشان ایران»
Wed 1 01 2020

بهروز مطلب زاده



تازه از کار برگشته ام. خسته و مانده ازکاری طاقت فرسا، درکتابخانه کوچکم نشسته وگوش جان، به آوای شورانگیزسمفونی شهرزاد «ریمسکی کورساکوف» سپرده ام.

تصاویرقاب گرفته جان های شیفته ای، که دربالاترین قسمت قفسه کتاب های روبرویم، ردیف شده اند، درمقابل چشمانم رژه میروند ... «سیاوش کسرائی» ...« جلیل محمد قلی زاده» ... « علی اکبر صابر»...«صمد وورغون»... « گارسیا لورکا» ...« فروغ فرخزاد» ...«کازانتزاکیس» ... «ماکسیم گورکی»...«به آذین»...« رومن رولان»...«بتهوون»... « احسان طبری»...« حیدر مهرگان» ...« ناظم حکمت» ... محمود درویش» ...« احمد شاملو» ...« صمد بهرنگی» ...«احمد محمود» ...« علی اشرف درویشیان» وبالاخره درانتهای گوشه چپ قفسه کتاب ها، « مریم فیروز». «رفیق مریم» شاه زاده سرخ پوشی که عطای زندگی پرازنازونعمت درمیان زورمندان وفرادستان پر از نخوت را به لقایش بخشید، وبا پیوستن به صف رزم و پیکارزحمتکشان، همه زندگی وهستی اش را درراه دفاع از خوشبختی و سعادت فرودستان جامعه بکار گرفت، با لبخندی زنده وسرشارازغم و شادی، چشم درچشمان خسته ام می دوزد. با تبسم پاسخ لبخندش را می دهم، می خواهم به احترامش از جا برخیزم که ناگهان تلفن زنگ میزند، گوشی را که بر میدارم، صدای همیشه خندان و امیدبخش رفیق نازنینی را می شنوم که همواره با شنیدن صدایش، سرشار می شوم از امید و شور و شوق و پیکار در راه سعادت و سربلندی انسان.
هنوز چند لحظه ای از شنیدن صدای آن رفیق نازنین نگذشته است، که همسرش با صدایی نگران و ترس خورده خبری را در گوشش زمزمه می کند، انگاراتفاق خاصی افتاده باشد، چند لحظه به سکوت می گذرد. سکوت او مرا هم نگران می کند. می پرسم « چیزی شده؟ اتفاقی افتاد؟» واو با صدائی هراسان و ترس خورده میگوید « آره ...انگار رفیق ملکه حالش خوب نیست... من باید بروم... فعلن تا بعد» وبا عجله تلفن را قطع می کند.

با بهت، و در سکوتی مرگبار به قفسه کتاب ها خیره می شوم، اما هیچ چیزنمی بینم، انگار نابینا شده باشم. کلافه ام واصلن نمیدانم چه باید کنم. دلشوره ونگرانی از یک سو، و بی خیری ازسوی دیگر، کلافه ام می کند. شروع می کنم به قدم زدن درطول وعرض اطاق کوچک کتابخانه ام و واگویه ای درونی با خودم.
گذشت زمان را حس نمی کنم. نمیدانم چقدر گذشته است. یک ساعت... دوساعت ... زمان را از یاد برده ام؟.

نگران و بلاتکلیف، خودم را روی صندلی می اندازم و کامپیوتر را روشن میکنم. چشمم می افتد به پیام کوتاهی که آن رفیق نازنین برایم فرستاده است. پیامی کوتاه و تلخ. تلخ تلخ. او نوشته است :

« ... ملکه ما، یکی از برجسته ترین زنان جنبش مبارزاتی تاریخ معاصر ایران، پس از ۹۷ سال زندگی پر افتخار درگذشت... یادش برای ابد در ایران پایدار و ماندگار...و به یاد داشته باشیم، آخرین جمله وصیّت نامه اش را که « تا به آخر به حزب روزبه ها و سیامک ها وفادار ماندم! »

بغض راه گلویم را میگیرد. با دل انگشت، قطره اشکی را که میخواهد به نشانه غمِ درون، برگونه ام بغلتد می سترم و زیرلب از زبان شاعر بزرگمان زنده یاد سیاوش کسرایی می خوانم :
« ...

می ریزد عاقبت،
یک روز برگ من.
یک روز، چشم من هم درخواب می شود،
زین خواب چشم هیچ کسی را گزیر نیست،
اما درون باغ،
همواره عطر باور من درهوا پر است!»

چشمانم را می بندم و به پشتی صندلی تکیه می دهم. تمام حوادث سال های نه چندان دور سپری شده، چون فیلمی سینمائی درمقابل چشمانم شکل می گیرند. حوادث فراموش نشدنی روزهای پرتلاطمی که منجربه انقلاب بهمن شد، فرارشاه، سرنگونی نظام شاهنشاهی، بیرون راندن دیو استبداد، و باز آمدن هیولائی دیگر، درسیمای فرشته ای دروغین. ستایش بهار آزادی از جانب مردم جان به لب رسیده ای که عزم جزم کرده اند تا «طرحی نو در اندازند»، غافل از آنکه کهنه اندیشان تازه به قدرت رسیده، در تدارک آنند، تا فرزند نو با وه انقلاب را به قربانگاه برند، آغاز فعالیت علنی نیم بند گروه ها، سازمانها و احزاب مختلف ازجمله حزب توده ایران، بازگشت رهبران حزب پس از سال ها دوری از میهن و مهاجرت اجباری، گشایش دفتر مرکزی حزب در خیابان شانزده آذر تهران و اولین دیدار و آشنائی با رفیق ملکه محمدی، همسر رفیق پور هرمزان، که به مرور زمان، او را رفیقی متین و آرام و نمونه برجسته ای از متانت، تواضع، مهربانی، پشتکار، مسئولیت شاسی، و وفاداری یافتم.

در برخورد اول، کمی جا می خورم. چقدر شبیه آن جلا دیویس است. با پوستی تیره و کدر، که بیشتر به سیاهی می زند، با خرمنی از موهای سیاه و پر پشت که انگار بر سرش سنگینی می کند. آرایشی غلیظ با رژ لبی به سرخی خون، قدی بلند و نگاهی نافذ که آدم را از نگاه کردن مستقیم به چشمانش بازمی دارد.

آرایش تند و غیر متعارف اش توی ذوق ام می زند، در مقابلش گارد می گیرم و هنگام صحبت با او، نگاهم را بر زمین میدوزم و تلاش می کنم تا نگاه مان به هم گره نخورد. با هوش است، می فهمد که از چیزی ناراضی ام. اما چیزی نمی گوید.

هرچه زمان می گذرد شخصیت او را دوست داشتنی تر می یابم و احترام من نسبت به او افزونتر می شود، به مرور که یخ اندیشه های خام جان جوانم آب می شود، با روحیات او بیشتر آشنا می شوم و از پیشداوری ها و کج سلیقه گی خودم شرمگین می گردم.


آنهائی که به یمن انقلاب مردم، تازه بر اریکه قدرت نشسته اند، سوار بر توسن باورهای مذهبی مردم، چنگ و دندان نشان می دهند و در سودای انحصاری قدرت، بسیاری از سازمان ها، احزاب و گروه ها را، غیر خودی دانسته و با دستگیری اعضاء و هواداران آنها، آنان را تحت فشار می گذارند. دفاتر و روزنامه های بسیاری از سازمان های دگر اندیش غیرمذهبی بسته شده و اعضاء و هواداران آنها تحت تعقیب قرارگرفته اند.

دفتر مرکزی حزب توده ایران درخیابان شانزده آذر نیز، به اشغال اراذل و اوباش حکومتی درآمده و همزمان جلو انتشار« نامه مردم » ارگان مرکزی حزب نیز گرفته شد است. علیرغم همه محدودیت ها و فشاری که در راه فعالیت حزب توده ایران به وجود آورده اند، حزب نمی تواند به وظیفه انقلابی خود در دفاع از انقلاب نپردازد. هرچه شرایط سخت تر می شود، حزب مجبور به استفاده از امکانات مختلف دیگری می گردد که درسطح شهر به وجود آورده است. ازجمله این امکانات ساختمان دو طبقه ای است در حوالی میدان محسنی که به تحریریه پنهان نشریات حزب تبدیل شده . دفتری که تعدادی از اعضاء رهبری حزب ازجمله کیانوری، نیک آئین، منوچهر بهزادی، حیدر مهرگان، هدایت الله حاتمی ونیز ملکه محمدی که چند ماه پیش از آن همسرش محمد پورهرمزان، در یورش ماموران رژیم به شعبه انتشارات حزب، دستگیر شده بود، به آنجا رفت و آمد می کردند.
حزب، روزهای بسیار سخت و دشواری را پشت سر می گذاشت. تعقیب و مراقبت از سوی ارگان ها و نهادهای مختلف رسمی و غیر رسمی آنقدر شدید و نفس گیر شده بود که برای رد گم کردن و گریز از تور تعقیب کنندگان، گاهی می بایستی چندین ساعت در خیابان ها و کوچه پس کوچه های تهران می گشتی.

چند ماه به یورش سراسری به حزب مانده بود. روزهای سخت و طاقت سوزی بود، فصل پائیز بود. زمان به سختی می گذاشت. در یکی از همان روزهای غمبار پائیزی، وقتی از پشت میز نهار خوری در دفتر میدان محسنی بلند شدم تا رفیق نیک آئین را به جائی که می خواست برسانم، رفیق ملکه، برخلاف همیشه که برای هیچ کاری از کسی کمک نمی خواست، صدایم کرد. وقتی به طرف اش رفتم، با کم روئی و درحالی که چشمان همیشه خندانش را هاله ای از غم در خود گرفته بود به آهستگی، طوری که رفقای دیگر نشنوند گفت :

- « یه خواهش کوچک دارم ...می تونی کمکم کنی؟»
- « خوب معلومه رفیق جان، آره ... چرا نه... چی می خواهید»
- « جائی را می شناسی که بشه در آنجا ماهی خرید؟»
- « آره... خودم بخرم؟ یا میخواهید خودتان هم باشید؟»
- « مزاحم نمی شوم؟»
-« نه رفیق ملکه ... این حرف ها چیه ... فردا می رویم، خوبه؟»
آسمان چشمان تیره و غمگین اش روشن تر می شود. برای ساعت 11 روز بعد قرار می گذاریم. با مهربانی و درحالی که تبسمی حاکی از رضایت بر لب دارد می گوید «باشه».


رفیق «ملکه» را از خانه اش برداشته ام. در کنارم نشسته است و بی آنکه چیزی بگوید با کنجکاوی، مردمی را که با عجله در پیاده روها درحال رفت و آمدند نگاه می کند. ماشین را به طرف خیابان استانبول میرانم. ازآینه ماشین، پشت سرم را می پایم. کفتارها، بی آنکه سعی در پنهان کاری داشته باشند، پشت سرمان می آیند و سایه به سایه، تعقیب مان می کنند. و من چون کار خاصی نداریم، سعی نمی کنم تا گم و گورشان کنم. به خیابان استانبول می رسیم. ماشین را در مقابل مغازه یک ماهی فروش آذربایجانی که در نبش یکی از خیابان های فرعی قرار دارد نگه می دارم. از ماشین پیاده می شوم، چند قدم به سوی مغازه ماهی فروش برمی دارم و منتظرمی مانم تا «ملکه» از ماشین پیاده شود. وقتی تردید او را می بینم، درِ سمت او را باز می کنم و می گویم :

- « رفبق ملکه نمی خواهید پیاده بشید؟».
با تعجب می پرسد :
- «اینجا کجاس؟ برای چی اومدی اینجا؟ من که همچین ماهی نمی خواستم، آخه...»
- « خودتون گفتید جائی که بشه ماهی خرید، مگه ...؟»
- « آره، البته که گفتم، اما...»
- « اما ...چی؟ ماهی خاصی می خواستید؟»
- « آره ... ماهی قرمز... ماهی زنده قرمز!»

چیزی نمی گویم. دررا می بندم و بی آنکه چیزی بپرسم، دوباره پشت فرمان ماشین می نشینم. می رانم به طرف ساختمان آلومینیوم. می دانم که درآنجا یک مغازه هست، که ماهی برای آکواریوم می فروشد.

خیلی زود می رسیم. مغازه ماهی فروشی خلوت است. « ملکه» دو ماهی سرخ کوچولو انتخاب می کند. پول ماهی ها را حساب می کنیم. ماهی فروش، دو ماهی سرخ کوچولو را در یک پلاستیک پراز آب می اندازد، سر پلاستیک را می بندد و به دست ملکه می دهد. چشمان «ملکه» می خندد. ذوق زده و خوشحال است. انگار دارد با ماهی ها حرف می زند، تا به حال هیچ وقت او را این چنین ندیده ام. با گام های بلند، خودش را به ماشین می رساند. سوار می شویم و من ماشین را به طرف محل زندگی «ملکه» می رانم. کیسه پلاستیکی حاوی ماهی ها را بر روی زانوهایش قرارداده و ذوق زده نگاهشان می کند. پنداری دارد با ماهی ها راز و نیاز می کند. ناگهان، نفس حبس شده اش را با صدا بیرون می دهد، سرش را به پشتی صندلی تکیه می دهد و چشمانش را می بندد. در آینه، ماشین های پشت سرم را کنترل می کنم، کفتارها، هنوز هم در تعقیب مان هستند. با کنجکاوی می پرسم :

- « رفیق ملکه، هنوز که خیلی مانده به عید، چرا اینقدر زود به فکر خرید ماهی افتادید؟»
با نرمه سرانگشت اش، حرکت یکی از ماهی ها را از روی پلاستیک پراز آب دنبال می کند و بی آنکه نگاهش را ازماهی ها بگیرد، می گوید :
- « رفیق جان، می دونم که هنوز خیلی به عید مونده... البته اگه امسال عیدی داشته باشیم!»
- « خوب، پس ...»
- « می دونی رفیق جان... توی این چند ماهی که پوریک * رو گرفتن، خونه خیلی سوت و کوره...»
بغض می کند. نگاهش را به نوک انگشتانش می دوزد و در حالی که صدایش لرزش خفیفی دارد می گوید :
- « از وقتی که پوریک توی زندانه، خونه شده عین گورستان، دارم خفه میشم... فکر کردم با وجود این کوچولو ها، موجود زنده دیگه ای هم توی خونه باشه، تا با من هم نفس بشه... با من نفس بکشه...».
سکوت می کند. دیگر نه او چیزی می گوید و نه من چیزی می پرسم. به درخانه اش که می رسیم، از ماشین پیاده می شود، ظرف پلاستکی ماهی ها را مانند گنجینه گرانبهائی به سینه فشرده و با نگاهی سرشار از امید و امتنان می گوید :
- « ممنون رفیق ... ممنون... به امید دیدار!»
داخل خانه می شود و درخانه پشت سرش بسته می شود. و این آخرین دیدار من با او است.

بالاخره، کفتار ها کار خود را کردند. در اواسط بهمن ماه سال 1360 در یک یورش وسیع و همه جانبه، بخش وسیعی از رهبری، کادر ها و اعضاء حزب به بند کشیده میشوند و در زیر شدید ترین
شکنجه های قرون وسطائی قرار می گیرند تا به آنچه که سربازان گمنام امام زمان و دشمنان سوگند خورده حزب توده ایران، طراح اصلی آن هستند اعتراف کنند.

و در این میان، عده ای نیز از چنگ دشمن گریخته، به تبعید و مهاجرتی اجباری تن می دهند. سال ها سپری می شود. جنایت کاران تاریک اندیش، بسیاری از انسان های شریف و از جان گذشته را که هیچ اندیشه ای جز آزادی، استقلال و سربلندی ایران ندارند را از دم تیغ می گذرانند، اما زهی خیال باطل. کاروان نوشندگان آفتاب علیرغم همه ضربات کمرشکنی که بر پیکرش فرود آمده، از راه خویش باز نمی ماند.



سال ها بعد، شاید یکی دو سالی پس از فاجعه ملی کشتار زندانیان سیاسی ، که برحسب اتفاق تعدادی از زندانیان سیاسی توانستند از آن کشتار بی رحمانه جان سالم بدربرند، خبردار شدم که نام رفیق «ملکه محمدی» هم در میان لیست جان بدر برد گان از آن فاجعه عظیم است. از شنیدن خبر سلامت و آزادی او بسیار شاد شدم، شاد شدم و غم را به گوشه ای از دل سپردم و از فرط شادی گریستم. از آن پس همواره، دورادور خبر از حال و روز او داشتم.

او پس از رهائی از جهنم زندان و استقرار دریک آپارتمان کوچک، تمام وقت و نیروی خود را صرف ترجمه کرد. تعداد بیش از سی جلد کتابی که او با نام « ملیحه محمدی » ترجمه و دراختیار خوانند گان گذاشت، خود گنجینه گران بهائی است که برای همیشه ماندگار خواهد بود.

بعدها که از طریق برخی از دوستان مهربان، تماس نزدیک تری بینمان برقرار شد، گاه گداری، اگر کتاب مناسب و خوبی به دستم می رسید، برایش می فرستادم. او از دریافت هر کتابی خوشحال می شد و در اولین فرصت آن را ترجمه و برای چاپ در اختیار ناشر قرار می داد.

فراموش نمی کنم که وقتی کتاب « آلنده ها – با شکیبائی همراه با تلاش سوزان برای برپائی دنیائی بهتر» از "گونِتر وِسِل" را برایش فرستادم، چند ماهی نگذشته بود که یک نسخه ترجمه و چاپ شده آن را برایم فرستاد با نوشته مهر آمیز چند خطی در صفحه دوم کتاب. او درآن یادداشت چند خطی، ازجمله نوشته بود « ... عزیز، با تشکر از زحمت و محبت تو که برایم کتاب فرستادی، ترجمه آن را به نشانه تشکر برایت می فرستم. ملکه 14 دی 1386».


از آخرین باری که «ملکه» را دیدم سال های زیادی می گذرد. اکنون او دیگر نیست. همانگونه که یاران و عزیزان بسیار دیگری نیستند.

او دیگر نیست، اما عطر یاد نیک اش همواره در باغ زندگی جاری خواهد بود و ماهی های سرخ بسیاری، درکشاکش نبرد با امواج خروشان و سهمگین اقیانوس زندگی، از رایحه آن سرشار خواهند شد.
آری، و چنین است که او در گوشه ای از میهن زاد گاهی، به خاک سپرده می شود و من در کنج دیکری از این جهان خاکی، با قطره اشکی در چشم، یاد آن سرو سربلند را زنده می دارم. یادش برای همیشه ماندگار.

بهروز مطلب زاده . چهارشنبه 11 دیماه 1398 برابر با اول یا نوار 2020