فیزیک فضا
Sat 19 11 2016
بیژن باران
کشف ماده و انرژی تاریک در سده ۲۱ جایزه نوبل می برد؛ نتیجه در شیمی، بیولوژی، تسلیحات، رایانه، برق کاربرد خواهد داشت. چراغ را خاموش کنید. این تاریکی ۹۵% جهان بوده؛ دانش ماهوی آن برای ما صفر است. چراغ را روشن کنید. این ۵% جهان است که ما در ۵هزارسال تمدن تا پایان سده ۲۰ می شناسیم. ماده و انرژی تاریک همه جا، در تن ما، این اتاق، شهر، جو، خاک در حرکت اند. بایدگفت فضا، زمان، ۴ نیروی طبیعت با ماده آغازین باریون و تاریک پیدا شدند.
کیهان شامل 4% اتمهای مریی و لخته ای بنام باریون یعنی نوترون و پروتون، 23% ماده تاریک سرد و لخته ای، 73% انرژی تاریک و نامریی است. این اعداد حاصل محاسبات فرمولی، مشاهدات تلسکوپی، ابزار پرتوسنج اند. تمام علوم از دبستان تا دانشگاه تا آخر سده 20 برای جهان مریی اتمهایند. نور بر ماده تاریک و انرژی تاریک بی اثر بوده که مانند تاریکی مریی و ناشناخته اند.
این شناخت از تن ما، مکعب اتاق، ساختمان مدرسه، شهر ما تا عمق فضا با تریلیون کهکشان، با کهکشان راه شیری با 100 میلیارد خورشید، سیاهچاله مرکزی، منظومه شمسی، 8سیاره منجمله زمین، 22قمر منجمله ماه است. انرژی کیهان بشکل ماده 4/1 و بشکل انرژی تاریک 4/3 است. ماده تاریک 90% جرم کیهان است.
هر کهکشان شکل خوشه ای با بیلیونها ستاره و سیاهچاله مرکزی با گاز داغ نورانی دارد. فشار این گاز اجزا را از هم دور کرده؛ ولی جاذبه آنها را با هم نگه می دارد. رصد اجرام مریی سماوی مستقیم و برای اجرام نامریی ماده، جریان تاریک غیر مستقیم می باشد. جرم سماوی مریی مانند خورشید، نامریی مانند سیاهچاله است. کیهان پر از ساختار خوشه ای، کهکشان، شهاب، خورشید، دنباله دار، رینگ گازی، اتم، فوتون، کوارک، نوترینو، موج است. کوارک از تار مرتعش و کیهان هم از تارهای مرتعش انرژی تشکیل شده؛ لذا تار هر 4نیرو را وحدت می دهد. سیاهچاله چرخان میدان الکترومغناطیس دارد.
دانش فیزیک نجومی و ذرات از سده 20، در سده 21 در حال افزایش است. یعنی هم کیهان در گسترش شتابنده و ایجاد فضا است؛ هم دانش، تخیل، غور، ابزارسازی، کنجکاوی ادامه دارند. ولی خود کهکشانها، خورشیدها، سیارات تغییر نکرده؛ فواصل آنها در تغییر اند. کیهان با فرمولهای ریاضی مانند این چندتا تبیین می شود: نیرو، انرژی ذره و موج، سرعت نور، جرم، برخی اعداد ثابت مانند پی یعنی پیرامون / قطر دایره. ماده غلیظ فضا را خم می کند.
انفجار هسته ای در ستاره بنام ابَرنواختر یا تصادم 2 ستاره یا سیاهچاله پرتو گاما، جوی فوتون، جت نوری، موج زیر را تولید می کند. موج الکترومغناطیس تابش فوتونها با انرژی و طول موج متفاوت است که بنا به کاربردش نامهای زیر را دارد: رادیو در آذرخش، میکرووی بر دگل تلفن همراه، فرا قرمز در پلاسمای ستارگان، مریی با چشم انسان با 400 نانومتر طول موج، فرو بنفش اثرگذار بر دی ان ای، ایکس برای تصویر استخوانبندی با 100 نانومتر طول موج، گاما یونیزه گر و مرگآور است که جو آنرا راه نمی دهد.
شتاب و انرژی جنبشی تابع سرعت نور و جرم ذرE =mc2, F = ma ، r = m/V چگالی برابر با جرم/ حجم، برای موج E = h v انرژی تابع فرکانس با ثابت پلانک اند. کودکی: بازتاب آفتاب از حوض به سقف اتاق و از شیشیه پنجره بر دیوار همسایه؛ شکستن نور سفید به رنگین کمان در ته لیوان بلور. این فرمولهای ریاضی گام نخست در کمیتدهی به اجزای کیهان مریی بوده؛ لذا قوانین فیزیک ناوردا/ اینورینت و جهانشمولند.
در باره جهان، کهکشانها، شهابها، سفینه های فضایی، خورشید، ستاره، قمر گفته، شنیده، غور می شود. با هم بر قالیچه حضرت سلیمان سوار و از زمین خارج شده، می رویم تا پیدایش ماده که با آن زمان، فضا، 4نیرو آغاز شدند. در این دیدار در باره ایران، انتخابات آمریکا، ادبیات، خودمان حرف نمی زنیم. البته فکرهای کتره ای تا 12هزار در 24 ساعت یعنی 500 فکر غیرارادی در ساعت در باره خاطرات دیگران، خانه، شهر، فقر، عدالت در کاسه جمجمه مانند مکتب ساردین فعالند.
حواس جانوران مثل چشم و گوش بخاطر نیروهای موجود روی زمین مانند نور، دما، صوت؛ غیر از ماده و انرژی تاریک پدید آمده اند. پرتو ماورای بنفش و برخی مواد شیمیایی مانند نیکوتین سیگار در دی ان ای اسنان جهش / موتاسیون تولید می کنند. حواس موجود زنده را با تغییرات محیط همراه کرده؛ ولی او برای ماده و انرژی تاریک حسگر ندارد. شناخت جهان نیاز به ابزار برای گسترش حواس بویژه چشم انسان دارد. زیرا 90% اطلاعات محیط با بینایی به مغز می رسد.
دانش از مشاهده/ ادراک، تجربه/ منطق، تخیل، کنجکاوی، پشتکار، تخصص، اندازه گیری/ مهندسی، روش علمی در باره طبیعت شامل انسان پدید می آید. نمونه مشاهده: آسمان روز صاف آبی؛ شب پرستاره است. پس نور خورشید ستارگان را بی سو می کند. نمونه تجربه: خورشید بالای سر، سایه زیر پا در ظهر، وقت نهار است. نمونه تخیل: نامگذاری گروه ستارگان مانند دب/ خرس اکبر، خوشه پروین/ عقد ثریا، راه شیری/ سفید. آنها کهکشان با سیاهچاله چرخان مرکزی و میلیاردها خورشید اند.
نمونه کنجکاوی: چرا پاییز هوا سرد می شود؟ زیرا زمین از خورشید دورتر می شود؛ مانند دوری از آتش. نمونه پشتکار: با چرخش ماه بدور زمین صور ماه هلال، نیمه، قرص، برعکس می شود. با رصد این صور در جدولی دیده می شود که چرخه صورت ماه تکرار می شود. پس ماه بدور زمین هر 28 روز گشته که با تکرار 12گانه سال قمری محاسبه می شود. البته بخاطر گرمی خورشید برای کشاورزی، سال شمسی محبوبتر در جهان است.
نمونه تخصص: پس از آموزش سواد، فرد گواهینامه در رشته ای مثلا رانندگی می گیرد. نمونه مهندسی: ارتفاع درخت مساوی فاصله فرد تا پای درخت ضربدر تانژانت زاویه چشم ناظر تا پای درخت است. وزن خوشه = تعداد حبه x وزن یک حبه. تعداد حبه = وزن خوشه/ وزن یک حبه. تعداد ستارگان = نور کهکشان/ نور متوسط یک ستاره. جرم کهکشان = تعداد ستارگان x جرم متوسط یک ستاره. هر ستاره روشنی، رنگ، فاصله تا زمین دارد. روش علمی برای تبیین جهان و ابزارسازی در بررسی، تحیلی، مدل سازی، مهندسی بکار می رود.
روش علمی در 8گام زیر است: 1-بیان مسئله. 2-مرور آثار. 3-نوشتن یک نظریه آزمون پذیر. 4-گزینش طرح پژوهشی، جمع آوری و تحلیل داده ها. 5-مساحی، مشاهده، آزمایش اجزای موجود. 6-نتیجه گیری. 7- ایده برای پژوهش بیشتر، نشر راه حل، تصدیق/ نقد دیگران. 8-ادامه دوباره از گام اول. ابزار هندسی برای مطالعه طبیعت در این 2نمونه دیده می شود. شکل ون Venn برای نشان دادن مقولات منطقی با چند دایره و ساحت مشترک برای رابطه بین آنهاست. مدل تار-پود تور ماهیگیر با گره-وتر برای مدارات برق شهر، پیوندهای اینترنت، تجسم فضازمان بکار می رود.
با چشم و نورسنج می توان جهان مریی را دید. ولی در این اتاق حواس و ابزار ضبط ماده و انرژی تاریک را نداریم. فیلم بهتر از چشم جزییات شئی/ تصویر را ضبط می کند. ابزار سنجش و داده نمایی سده 21 بقرار زیرند: کاربرد ساعت برای زمان، ضبطگر غیرنوری، رایانه تصویری/ ایماژی، تجسمی/ سیمیولیشن، پویانمایی/ انیمیشن، پردازشگر، حسابگر، چشم با حسگر نوری و عدسی با کانون، شئی را با رنگ و اندازه 3بعدی در ایماژ با رنگ و اندازه 2بعدی می بیند. با بزرگنمایی عدسی، ایماژ چند برابر شئی می شود. جهان با اینترنت یکپارچه شده؛ دروس، مستندها، ویدیوهای نجوم پخش می شوند.
نیوتن منظومه شمسی و کیهان را مطلق و ثابت انگاشت. آینشتاین با نسبیت خاص 1905 در قوانین فیزیک ناظر، محور مختصات، سرعت ثابت نور در خلاء، فضازمان تحت تاثیر سرعت و گرانش، همسانی جرم و انرژی را مطرح کرد. در حرکت همسان برای ناظران سرعت نور در خلاء یکی است؛ همزمانی رخدادها در محور مختصات، کوتاهی طول نیز تبیین شدند.
نسبیت عام 1915 برای کیهان تبیین کرد: خدشه پهنه فضازمان، خمیدگی نور در میدان گرانشی، کندی زمان، ادغام 3بعد فضا در زمان. ریاضیات نشان داد که جرم در حال چرخش در فضازمان هندسی کش آمده؛ کیهان و اجرام دورتر تندتر دور می شوند. فیزیک از ذرات به نجوم وارد شد. همزمان کالوتزا Kaluza ریاضیدان آلمانی در باره بعد اضافی/ پنجم نوشت. با ریاضیات مینکوسکی و لورنتز جهانشمولی قوانین فیزیک گسترش یافتند. محور مختصات بی شتاب با سرعت ثابت را چارچوب گالیله ای لخت Inertialو صفات ثابت سامانه کنونی مستقل از استحاله را ناوردا Invariant نامند.
محور مختصات لَخت در ماهواره بدور زمین با سرعت ثابت برای محاسبات رصد ستارگان ضروری است. نمونه سامانه ناوردا قوانین حرکت نیوتن با عدم حرکت پولاریس/ ستاره شمال اند. در نجوم هابل، زویک، گوت، داوکینگز کیهان را در حال گسترش، پویا، دارای ماده و انرژی تاریک، ماده، بشکل موج با ناظر زمین در مرکز کیهان تبیین کردند. ماده تاریک در سیاهچاله، هاله مرکزی کهکشان، فضای کیهان پراکنده است. انرژی تاریک گسترش فضا و کیهان را ممکن می کند.
با این محاسبات دیده می شود کیهان جرم کافی برای گرانش/ جذب با هم بودن ندارد. جرم افزوده برای با هم نگهداشتن ستارگان را در دهه 1930 زویکی ماده تاریک نامید. در این دهه شرویدینگر، هایزنبرگ، پلانک، بوهر مکانیک کوانتوم را برای موج بودن ماده و چرخش ذرات اتمی آغاز کردند. کوانتوم بمعنی بسته انرژی در فضا ست. در سده 21 نظریه ریسمان/ تار برای کیهان چندبعدی، کوانتوم گرانشی ارایه شده؛ اکنون سازگاری نسبیت و کوانتوم، ثنویت ذره-موج ماده، وحدت 4نیروی طبیعت، نیروی پنجم، چندکیهانی، رصد ماده و انرژی تاریک مرزهای نوین فیزیک اند.
کوانتوم مکانیک برای گرانش با نظریه تار/ استرینگ آمیخت که هر 2 خواص موجی ماده را تبیین می کنند. نظریه تار برای نیروی قوی هسته ای، ریزذرات، ذرات پیامبر، وحدت 4نیرو که آینشتاین آغازید، بکار می رود. این نظریه بعد پنجم تئوری "ام" برای مجیک/ جادو، مدل استاندارد وحدت 4نیرو را با ریزذرات تبیین کرد. نوترون و پروتون از ریزذره/ سوباتمیک کوارک و هر کوارک از تار ساخته شده اند.
تار در توضیح ماده تاریک هم مفید است. ذره نه نقطه بلکه تار 1بعدی بوده؛ پخش آن در فضا، اندرکنش با هم دارد. تار حلقوی بسته یا وتری باز با 2سر به 3بعد چسبیده برای تبیین موج گرانش مفید است. این نظریه تجربه پذیر نیست؛ ولی برخی پدیده ها مانند تصادم 2 کیهان موازی در پیدایش مهبانگ را می تواند توضیح دهد. کیهان از تار و پوسته تشکیل شده؛ گراویتون ریز ذره بیجرم به بعد اضافی در 6بعد بنا به نظریه کالوتزو مانند 6حلقه در هر نقطه اند. این ریزذره ها چرخش پادساعتی/ ساعتی دارند.
مهبانگ ترکیدن آغازین تخم انرژی داغ در 13.7 میلیارد سال پیش بود که ماده انرژی بود؛ 4نیرو در هم بودند. در این انفجار هسته ای غولین بود که ماده، فوتون، باریون، زوال نوترون با انرژی 1مگا الکترون ولت، فضا، زمان را پدید آورد. انفجار غلیان انرژی و طوفان کیهانی است. مهبانگ بسیاری مفاد نظری، مشاهداتی، محاسباتی کیهان را راستی آزمایی کرده؛ لذا نسبیت عام فضازمان با نظریه مهبانگ سازگار است.
در کنشهای هسته ای عناصر سبک پدید آمدند. در بند افتادن دوتریوم با استحاله به هلیوم3و 4، لیتیوم7 را پدید آورد. در این هسته غلیظ قوانین فیزیک مخدوش می شوند. آیا پیدایش 4 نیرو با ایجاد ماده با هم یا بمرور پیدا شدند؟ الکترو مغناطیس از گرانش قوی تر است. موج گرانش ۱۰۰ سال پیش با نسبیت عام اینشتاین پیش بینی شد. در 2015 اولین بار 2 "رصدخانه تداخلگر لیزری گرانشی" LIGO تصادم 2 سیاهچاله را با شکنهای گرانشی ضبط کردند.
ابزار زیر در رصد آسمان فعال اند. نجوم تا سده 20 نوری بود؛ ولی بعد ابزار رادیویی، پرتوسنج ایکس و گاما، صداگیرصوتی افزوده شدند. لیست ابزار رصد آسمان، برخی در حال پیدایش اند، در زیر آمده: گالیله نظرات نوین در باره کیهان ابراز کرد. او یک تلسکوپ با بزرگنمایی 3برابر در 1609 ساخت. رصد ستارگان از زمین مانند دیدن خانه و درخت از کف حوض پر آب تار است- تصاویر مخدوش اند. اکنون تلسکوپ آیینه ای بقطر 30 متر با 492 آیینه 6ضلعی هر کدام 1.5 متری بکار می رود که با رایانه کنترل می شود.
تلسکوپ/ دوربین زمینی و فضایی؛ نوری، موج رادیویی، آیینه فلزی، عدسی شیشه ای، مقعر یا محدب است. عدسی برای عینک، میکروسکوپ، دوربین بکار می رود. میکروسکوپ/ ریزبین نوری به الکترونیک با بزرگنمایی بیشتر رسید. آغاز آن سده 17 بوده؛ تا سده 21 با کریستالها/ تراشه های تبدیلگر نور به برق تکامل یافت. جو ماورای قرمز و مادون بنفش را جذب کرده؛ پس تصویر تابع وضع جوی است. وقتی با تلسکوپ ستاره رصد می شود؛ بخاطر چرخش زمین، ستاره از میدان دید بیرون رفته؛ نور بر فیلم کمانه هایی بدور ستاره شمال می شوند. تصویر مانند قطره باران مولد دوایر بر سطح حوض می شود. پس تلسکوپ فضایی تاری جو را ندارد.
رایانه تصویری بهتر از انسان داده ها را تحلیل می کند. تحلیل طیفی نشان می دهد: قوانین طبیعت در تکامل کیهان ثابت اند. با اثر دوپلر سرعت دور شدن با شیفت نور قرمز یعنی فرکانس کمتر و نزدیک شدن با آبی تر با فرکانس بیشتر جسم به ناظر را می توان یافت. کهکشانها از زمین دور می شوند. سرعت آنها تابع فاصله آنها از آغاز کیهان یا از زمین است. دورترین سریعترین اند. یعنی جهان با شتاب گسترده/ منقبض می شود.
بعلت گسترش، نور کهکشانها به زمین می رسد؛ پس، از نور یک کهکشان عمر آن برآورد می شود. یعنی از آغاز گسترش کیهان/ یونیورس 13.7 میلیارد سال نوری می گذرد. نخستین ستارگان 1 میلیارد سال پس از مهبانگ پیدا شده که با تلسکوپ فضایی وب در آینده رصد می شوند. اگر پدیده ای را نتوان تست کرد؛ آن فلسفه است نه علم.
اجزای انرژی کیهان بقرار زیرند: انرژی تاریک برای گسترش و شتاب، ماده تاریک برای نظم و حجم، در هاله بدور سیاهچاله های کوچک و بزرگ و سراسری، زمان، فضا، کهکشانها، "تابش موج میکرو زمینه کیهانی". همه اینها را می توان مشاهده، محاسبه، آزمون با منطق در تئوری نظامدار کرد. زمان و فضا با پیدایش ماده لخته ای در مهبانگ پدید آمدند. فضا پخت است؛ زمان تک بعدی، یکسویه، ایرریورسیل/ برگشت ناپذیر است.
پدیده های کیهان بقرار زیرند: ماده- جرم، وزن، چگالی، شتاب، سرعت، تکانه/ مومنتوم، کنش-واکنش؛ موج با طول موج با دامنه، فاز، تداخل، فضازمان، بسآمد/ فرکانس؛ 4نیروی گرانش با گرویتون صفر جرم و چرخش2، برق-کهربا با ذرات فوتون صفر جرم و چرخش 1، هسته ای ضعیف علت زوال ذرات رادیواکتیو با بوزون با جرم 80 GeV و چرخش 1، هسته ای قوی برای چسبانی ذرات هسته بهم با گلوآن و پای نوکلئوان؛ ماده مریی/ تاریک، انرژِی جنبشی یا پتانسیل، ماده مریی نوترون، پروتون، الکترون، فوتون، شامل ریزذرات/ ساباتمیک، مانند نوترینو، مزون، گرویتون اند.
پژوهش مستقیم و غیر مستقیم ماده تاریک در آزمایشگاههای زیر زمینی بسیار سرد انجام می شود. "تصویرگرهای ابزار تبدیل نور به برق" و "تراشه شبه هادی برای طیف سنجی شیفت قرمز در تصادم نور با کریستال" بکار می روند. ضبطگر/ دیتکتور مستقیم اثر ماده تاریک در مراکز آزمایشی زیر بکار می روند:
رصدگرهای فضایی مانند چاندرا حساس به پرتو ایکس 1999، کامپتون پرتو گاما 1991، اسپیتزر فراقرمز 2003 بدور زمین اند.
“رصدخانه تداخلگر لیزری گرانشی” لیگو اثرات ماده تاریک در لویزیینا و واشنگتن از 2008 بررسی می کند.
آزمونکده های فرمی شیکاگو و سرن سوییس ماده و انرژی تاریک، بُعد 5 تا 11 فرای مکان و زمان، گراویتون، هیگز-بوزون، نوترینو را با "ضبطگر آرگون/ زنون مایع" دنبال می کنند.
"ضبطگر زنون مایع 2فازی" مانند ضبطگر مولر برای رادیواکتیو و "زنون زیر زمینی بزرگ"در غار معدن زیر زمین داکوتای جنوبی، بطول 1.5 کیلومتر و 2بشکه زنون مایع در 2017 ببعد بکار خواهند افتاد. آنها برای بوزون و ویمپ 5.6 گیگا الکترون ولت می باشند. زنون گاز در دمای سرد مایع می شود.
"رصد خانه زنون 1تونی و زنون 200 "حساستر از پیش در 2016 با هدف 1.6 x 10-47 cm2 و 50GeV/cm2 در نیومکزیکو، آمریکا بکار افتاده تا نوترینو و ماده تاریک را بررسی کنند.
ضبطگر ماده تاریک در 2020 برای سنجش نوترینو خورشیدی فعال می شود.
"آرگون مایع تک فازی برای یافتن انرژی و ذرات تاریک" با هدف کوچکتر و 10 برابر انرژی زنون در 2015 در کانادا فعال شد.
"ضبطگر کریستال برودتی 2017 در آزمایشگاه ملی بروکهاون نیویورک فعال می شود.
"سیستم ماده تاریک برودتی" نوترینو در میدانهای خالی فضا را در چند دانشگاه از جمله برکلی در 2017 رصد می کنند. آنها ماده تاریک، ویمپ، نوترینو اندازه گیری می کنند.
"جرقه زنهای کریستال سدیوم آیوداید" پرتو ایکس با 3کیلو الکترونولت، پرتو گاما را ضبط کرده؛ پرتو ایکس از پتاسیوم/ کالیوم 40 و سدیوم22 عبور نمی کند.
"آزمایشگاه سدیوم آیوداید با رفع زمینه فعال" در استرالیا-جنوب و ایتالیا-شمال بنام "ضبطگر سیگنال اندرکنشی ماده تاریک" در 6-2 کیلو الکترون ولت، برای یافتن تغییر سرعت سالانه گردش زمین بدور خورشید بخاطر هاله ماده تاریک اند.
"تلسکوپ مساحی با زاویه باز ماورای قرمز" برای رصد انرژی تاریک، سیارات خارج از منظومه شمسی، فیزیک نجومی می باشد.
wfirst.gsfc.nasa.gov
_________________
منابع. 2016/11/17
موج گرانشی چیست؟ http://bigbangpage.com
htto://dictionary.abadis.ir/Word/Math/scalar فرهنگ ریاضی فارسی
https://www.youtube.com/watch?v=qtaAM84Kt2I Discovery Channel - String theory Rare documentary | National geographic 2016
انرژی توان کار ذهنی یا جسمی بوده که از کاربرد منبع شیمی، کهربا، هسته ای به اشکال دیگر حرارتی، جنبشی، پتانسیل، مکانیک، نور، برق عوض می شود. 1ژول برابر نیوتنX مسافت برای بالا انداختن 1 سیب 100 متر بالا انداختن است. یک لامپ 100 وات برابر 6.24 ضربدر 10 بقوه 20 الکترون ولت/ ثانیه است. وزن الکترون به الکترون ولت انرژی تبدیل شده؛ ولت/ کولومب برابر ژول است. الکترون ولت 1.6 ضربدر 10 بقوه منهای 19 ژول برای جهش الکترون در انرژی پتانسیل 1 ولت است.
Axino آکسیو Big bang مهبانگBrightness روشناییCalibration تنظیم
CCD= charge-coupled device تراشه جفتی باردار، تبدیل نور به برق در دوربین دیجیتال
CDMS-II = Cryogenic Dark Matter Search سیستم برودتی ماده تاریک
Clumps لخته ها
CMOS =Complementary metal–oxide–semiconductor تراشه شبه هادی اکسید فلزی مکمل
Cryogenic برودتی، سرمازایی
Cryogenic crystal detectors ضبطگر کریستال برودتی
DAMA DArk Matter ماده تاریک LIBRA
DarkSide 1-tonو DarkSide 50 ضبطگر ماده تاریک 1 تونی و 50 تونی
DEAP 1-ton single phase آرگون مایع تک فازی برای یافتن انرژی و ذرات تاریک
Duration دیرندGravitino گراویتینو
Homogeneous متجانس، یکسان
Hyperbola هذلولی، 2کمانه متقارن کمر کوزه
ICECUBE= IceCube Neutrino Observatory رصدخانه نوترینو قطب جنوب
Implant درونکاشتInvisible axion آکسینو نامریی
ir مادون/ فرا قرمز
Isotropic از هر سو یکسان، همگرا-هرسو، خواص برابر از هر جهت
LIGO= Laser Interferometer Gravitational-Wave Observatory رصدخانه تداخلگر لیزری موج گرانش
LSP=Lightest Supersymmetric Particle ذره سبکترین ابَرمتقارن
LSST= Large Synoptic Survey Telescope تلسکوپ مساحی توری بزرگ
LIquid Xenon 2-phase detectors ضبطگرهای زنون مایع 2فازی
Luminosity فروزندگی، درخشش، فروغ، نورپاشی
LUX =Large Underground Xenon زنون زیرزمین بزرگ
MACHO=Massive Astro Compressed Halo Objects جسم هاله فشرده انبوه اخترگونه
Matrix ماتریس
NaI crystal scintillators جرقه زنهای کریستال سدیوم آیوداید
Nebula سحابه، ابر، میغ، گاز
Photomultiplier tubes PMT تیوب فوتون افشان
Probe سنجگر
PROMPT= Panchromatic Robotic Optical Monitoring and Polarimetry Telescopes تلسکوپ رباتیک نظارتی و پولاریزگی برای تمام طیف نور
Quantum bits qubits کوبیت=شبه ذره
Recycle بازیافتResultant برآیندRipple شکن، چین
SABRE=Sodium iodide with Active Background Rejection سدیوم آیوداید با رفع زمینه فعال
Scalar field میدان عددی/ نرده ای
SNAP= Supernovae Acceleration Probe سنجگر شتاب ابرنواختر
Survey مساحیTechni-baryon تکنی باریون
uv ماورا/ فرا بنفشVector بردار
WFIRST= Wide Field Infrared Survey Telescope تلسکوپ مساحی زاویه-باز ماورای قرمز
WIMP ذرات ضعیف اندرکنش انبوهWIMPZILLAS ذره ویمپزیلا
Xenon 1-tonو Xenon-200 زنون 1 تون و 200 تون
|
|
